به گزارش خبرگزاری مهر، سعید کریمی مردم شناس در نشست نقد و بررسی فیلم «سعادت آباد» که در فرهنگسرای رازی برگزار شد با مقدمه‌ای درباره سبک زندگی گفت: در حوزه تمدن سازی و توجه به فرهنگ و رفتار و زندگی مردم، پرداختن به شیوه زندگی ایرانی ـ اسلامی یکی از مهم ترین موضوعات در مقابله با موج سوم تهاجم فرهنگی دنیای غرب است که خانواده، جایگاه و هویت زن ایرانی به عنوان مادر و ستون خانواده را هدف قرار داده است.

این کارشناس ضمن بیان تاکیدات مقام معظم رهبری برای مقابله با موج سوم تهاجم فرهنگی در جامعه، اظهار کرد: سینما به عنوان یک هنر چند وجهی و تاثیر گذار در میان اقشار مختلف مردم به حساب می آید و و باید دید این آیا این ابزار قادر بوده است در تطابق با سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، نقشی موثر برای پیشبرد اهداف فرهنگی داشته باشد یا خیر.

دگردیسی در هویت زن ایرانی در سینمای سال‌های اخیر ایران

کریمی با اشاره به مستند «سیر تحول سینما در ایران»، گفت: بر اساس این مستند، در جریان سینمای پیش از انقلاب، سعی در تغییر هویت زن ایرانی صورت گرفته بود که این حرکت در سال های اخیر نیز با هدف دگردیسی در جایگاه و هویت زن دوباره خودنمایی می کند این تحول در سینما را باید دقیق رصد کرد.

منصوره اولیایی از پژوهشگران حوزه مسائل سبک زندگی و سینما نیز سخنان خود را با تعریفی کلی از سبک زندگی و مولفه های آن آغاز و بیان کرد: سبک زندگی یک مفهوم بین رشته ای و چند بعدی در حوزه رفتار است و اگرچه وابسته به ارزش هاست اما خود ارزش ها نیست، به عنوان مثال ممکن است ارزش های یک فرد با سبک زندگی او یکی نباشد و به همین سبب دچار تعارض شود.



این پژوهشگر ضمن ارائه مثالی از فیلم «سعادت آباد» بیان کرد: مثلا شخصیت علی در فیلم «سعادت آباد» دارای ارزش های دینی است اما سبک زندگی او مطابق ارزش های درونی اش شکل نمی گیرد و به همین دلیل دچار تعارض است.

اولیایی تمرکز فیلم های سینمایی بر زندگی طبقه مرفه جامعه را زنگ خطری برای مسئولان دانست و بیان کرد: از آن جا که طبقه مرفه در ایران، سبک زندگی خود را در تبعیت از غرب سامان داده است، آداب رفتاری و عواملی نظیر اختلاط روابط زن و مرد، و آداب معاشرت غیراسلامی به سرعت و به واسطه بازتولید دائم این فرهنگ در فیلم های سینمایی با تمرکز بر زندگی این طبقه به طبقات پایین تر جامعه انتقال داده می شود. هرچقدر این فرایند انتقال سریعتر باشد مدگرایی و مصرف برای رسیدن به نمادهای منزلت طبقه مرفه افزایش می یابد.

این پژوهشگر حوزه سبک زندگی اسلامی گفت: رفتار و عادات مهم ترین نماد سبک زندگی هستند و برای تغییر رفتار جامعه، بهترین کار، تغییر تفکر مردم است، مثلا در فیلم «سعادت آباد» و برخی فیلم هایی دیگر، مفهوم غیرت با مفاهیم منفی از جمله حسادت، توهم، پارانویا همنشین شده و با حساسیت های بیجای زن به مرد یکی گرفته می شود.

«سعادت آباد» دو قطب شخصیتی مقید و غیر مقید را در مقابل هم قرار می‌دهد

اولیایی در  تحلیل خود از فیلم «سعادت آباد» به کارگردانی مازیار میری بیان کرد: این فیلم با بازنمایی ارزش های خانواده مدرن تهرانی، دو قطب را در مقابل یکدیگر قرار می دهد، قطب اول شخصیت علی است که ارزش هایی مانند حلال و حرام، صداقت، تعهد به خانواده، اعتدال معاش، فرزند آوری و عدم اختلاط زن و مرد برای او اهمیت دارند و قطب دوم یعنی الباقی شخصیت ها با عدم تقید به دین به اموری مانند شراب خواری، اختلاط روابط، فردگرایی، تقدم کار زن به فرزند آوری و عدم تبعیت از مرد، می پردازند.

وی ضمن روشن کردن تعارض موجود میان سبک زندگی اسلامی در مقابل زندگی مدرن غربی اظهار کرد: تابعیت زن از مرد، اصالت فرزند آوری، حضور اقتضایی زن در جامعه، اعتدال در مصرف و حریم قائل شدن در خانواده از ارزش های سبک زندگی اسلامی هستند در حالی که تساوی زن و مرد، اصالت فرد، حضور گسترده زن در جامعه، مصرف گرایی و رفاه و اختلاط روابط زن و مرد ارزش های سبک زندگی مدرن را تشکیل می دهند.

اولیایی در توضیح مساله حضور زنان به صورت اقتضایی در جامعه، بیان کرد: در روند عادی یک جامعه، همیشه بخشی از زنان به واسطه استعدادهای ویژه یا نیازهای مالی و یا بر حسب شرایط وارد جامعه می شوند اما در سبک زندگی مدرن، زن تشویق و ترغیب به حضور در جامعه و کار خارج از خانه می شود و درواقع حضور بیرونی او در جامعه اصالت دارد.

این پژوهشگر با تعریف از نظام نشانه شناختی فیلم «سعادت آباد»، اظهار کرد: برخی فیلم ها ممکن است دو قطب متعارض و آسیب های آن ها را در فیلم مطرح کنند و در نهایت قضاوت را به مخاطب بسپارند، اما پیشرفت های زبان شناختی و نشانه شناختی منجر می شود که نحوه نفوذ و دخالت کارگردان در پذیرش یا رد یک نوع سبک زندگی را دریابیم. این فرایند با رجوع به نظام نشانه ای فیلم و نوع روایت قابل شناخت است.

وی با اشاره به نمونه هایی از فیلم، بیان کرد: مخاطب با شخصیت لاله در مقابل علی همذات پنداری می کند، علی دارای ارزش های سنتی و دینی است و کارگردان وی را فردی با ظاهری متفاوت و روحیه و رفتاری خشونت آمیز به تصویر می کشد که شعر بلد نیست، در حالی که لاله به عنوان فردی که ارزش های مدرن و غیر دینی دارد، اهل موسیقی، خوش مشرب، شاد است. در واقع کارگردان به بارگزاری مثبت بر روی شخصیت لاله و بارگذاری منفی بر شخصیت علی با دوری او از شعر و موسیقی می‌پردازد.

اولیایی تاکید کرد: کارگردان با استفاده از شعر و موسیقی که جزء مهمی از ساختار فیلم است، مخاطب را از نظر حسی کاملا به لاله نزدیک می کند ولی اصلا ورودی به دنیای درونی علی صورت نمی گیرد.

تصویر سنتی «مادر» علی حاتمی از سینمای ما در حال حذف شدن است

اولیایی رواج این الگو روایی در سینمای ایران را زنگ خطر دیگری برای سیاستگذاران فرهنگی و سینمایی دانست و افزود: در چنین الگوهایی مانند فیلم های «جدایی نادر از سیمین»، «درباره الی»، «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» و «زندگی مشترک آقا و خانم محمودی» که معمولا در حوزه خانواده هستند مخاطب به یاس و سرخوردگی کشیده می شود و تحول مثبت ایجاد نمی شود و این برای فرهنگ جامعه سازنده و مطلوب نیست.

اولیایی فرهنگ ایرانی و اسلامی را در سینما با یکدیگر ممزوج دانست و افزود: گاهی در سینمای ایران به سمتی می رویم که دیگر حتی تصویر سنتی «مادر» در فیلم علی حاتمی را نیز از ذهن مخاطب حذف می کنیم، فرهنگ اصیل دیگر بازتولید نمی شود و مخاطب انس ذهنی لازم با فرهنگ ایرانی اسلامی را به دست نمیآورد و به جایی می رسیم که دیگر در تخیل یک ایرانی اثری از یک فرهنگ اصیل باقی نمی ماند.

این پژوهشگر در ادامه این نشست بیان کرد: فیلم «سعادت آباد» از نظر نشانه شناسی روایی چفت و بست های محکمی دارد و شاید در ظاهر به نظر برسد که آیینه وار سبک زندگی مرفه را همراه با آسیب های آن به نمایش گذاشته است، اما مساله اصلی اینجاست که وقتی ما براساس نظام نشانه شناسی فیلم را بررسی می کنیم، می بینیم که در بخشی از فیلم کارگردان سررشته احساسات مخاطب را می گیرد و می کشد و اوج این مساله در موسیقی فیلم، به خصوص آواز خوانی گروه دوستان برای شخصیت لاله و گریه این شخصیت است که مخاطب را به همذات پنداری با او سوق می دهد، در حالی که همسرش به عنوان یک فرد مذهبی اصلا شعر بلد نیست و بر این موضوع تاکید می شود. آدمهای «سعادت آباد» اگرچه زندگی پر آسیبی دارند اما همه آنها در یک نقطه مشترک و همدلند و آن فضای شعر و موسیقی است، لیکن علی انسان زمختی است که تمایل مخاطب به او به حداقل می رسد.

وی در واکنش به اینکه شخصیت علی متدین و متعهد نشان داده شده است از مخاطب پسند نبودن این شخصیت گفت و افزود: برای همذات پنداری مخاطب با یک شخصیت، می بایست قدرتی به آن شخصیت ببخشیم تا احساسات مخاطب را درگیر کند، اما در سعادت آباد، کارگردان با ظرافت این قدرت را از علی گرفته است.