به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه، پایگاه تحلیلی «cabar.org» با انتشار مطلبی به بررسی روابط تاجیکستان و ازبکستان پرداخت.
در این مطلب آمده است: از اواخر سال گذشته میلادی در آسیای مرکزی روند بهبود روابط میان کشورهای منطقه آغاز شد که چنین روندی را میتوان به رویدادهای اخیر ازبکستان مرتبط دانست.
«شوکت میرضیاف» که به طور موقت بر کرسی ریاست جمهوری در این کشور نشست در تلاش بود تا حمایت مردم را در آستانه انتخابات ریاست جمهوری به دست آورد.
بهبود مناسبات نسبتا خصمانه «تاشکند» در قبال کشورهای همسایه از جمله قرقیزستان و تاجیکستان از نخستین گامها در این خصوص بود.
بعد از انزوای طولانی، میرضیایف، رئیس جمهور بستهترین کشور آسیای مرکزی (بعد از ترکمنستان) درهای این کشور را به سمت همسایهها باز کرده و رقابت شخصی طولانی مدت با رهبران قزاقستان و تاجیکستان را از بین برد.
چنین گامی نزدیکی کشورهای منطقه بدون دخالت نیرویهای خارجی را امکانپذیر کرد.
در یک دید منصفانه مناسبات دوشنبه و تاشکند گرفتار مشکلات دشواری میباشند و تضادهایی بین 2 کشور وجود دارد.
اما در برابر مسائل واقعی، اسطورههای زیادی نیز در این خصوص وجود دارند که از سوی بازیگران خارجی بر اساس فرمول «تفرقه انداز و حکومت کن» برای کشورهای آسیای مرکزی طراحی شده و به صورت پایدار و محکم اجرا شدند.
«پرویز ملاجان اف» کارشناس تاجیک در اینباره گفت: تمام تناقضات بین 2 کشور به این واقعیت مرتبط است که تاشکند در روابط دوجانبه با دوشنبه میخواهد موقعیت بالاتری داشته باشد.
اما در اصل مشکل رقابت میان رهبران کشورهای آسیای مرکزی یک عامل ذهنی و غیرواقعی میباشد و امروزه وضعیت رو به تغییر است و میرضیاف از ایدئولوژیک رقابت و به دنبال آن مهار کردن تاجیکستان به هر بهایی پیروی نمیکند.
«رافائل ستاراف» تحلیلگر برجسته ازبکستان نیز افزود: میرضیایف متفاوت از «کریماف» در عرصه بینالمللی از تاکتیکهای «برنده –بازنده» پیروی نمیکند و علاوه بر این وزارت خارجه ازبکستان در سند نهایی خود از کشورهای همسایه به عنوان اولویت سیاست خارجی تاشکند یاد کرده است.
وی افزود: بنابراین به نظر میرسد که دوره رقابتهای ایدئولوژیک ازبکستان با کشورهای دیگر منطقه بهتدریج از بین خواهد رفت.
موقعیت کشورها در زمینه نیروگاه برق آبی
با توجه به خاموشی تاشکند در برابر آغاز ساخت سد نیروگاه «راغون» بر میآید که طرفین به توافقاتی در این خصوص دست یافتند.
در حال حاضر تنها این نکته مهم است که رؤسای جمهور ازبکستان و تاجیکستان از اراده کافی سیاسی برخوردار باشند تا منافع مردم 2 کشور را از منافع شخصی بالاتر دانسته و در زمینه یکی از پر سر و صداترین پروژههای منطقه توافق کامل کنند.
اما ایجاد توافق در این زمینه بسیار دشوار است زیرا نیروهای خارجی وجود دارند که خواستار عدم ایجاد حسن تفاهم بین دوشنبه و تاشکند در این زمینه هستند.
از نزدیکی تاجیکستان و ازبکستان و حلوفصل مسئله راغون چه کشورهای ناراضی هستند؟
«فرهاد امینجان اف» کارشناس مسائل انرژی ازبکستان در اینباره گفت: 2 کشور تنها زمانی میتوانند همکاریهای خوبی را ایجاد کنند که قطع روابط به سود هیچ یک نباشد، بلکه تاثیر منفی داشته باشد.
وی افزود: اما در حال حاضر درباره چنین روابطی صحبت کردن زود است و توسعه طرحهای منطقهای یعنی حضور فعال ازبکستان در توسعه پروژههای انرژی در تاجیکستان یکی از فرصتها برای دستیابی به وابستگی متقابل میباشد.
در حالی که 2 طرف به توافقی در این زمینه نرسیدند در قرن بیستویکم هزاران نفر از شهروندان 2 کشور بدون دسترسی کامل به برق زندگی میکنند.
طبق ادعا شاهدان عینی در بسیاری از مناطق ازبکستان و همچنین در برخی از مناطق تاجیکستان برق برای مدتهای طولانی قطع میشود.
بنابر گزارش خبرگزاری «فرغانه نیوز» وضعیت در «سمرقند» سال به سال بدتر و برخی نواحی دیگر ازبکستان به دلیل نبود برق شبیه مناطق جنگ زده شدهاند.
سیستم روادید
روادید بین 2 کشور از 14 سال پیش ایجاد شده و مبتکر اصلی این اقدام ازبکستان است.
آن نیز مثل امروز مقامات ازبکستان تصمیم خود در این خصوص را با جلوگیری از ورود عناصر افراطی از قلمرو افغانستان توجیه میکردند.
تاجیکستان نیز بعد از تاشکند نسبت به شهروندان ازبکستان صدور ویزا را جاری کرد.
در طول این مدت ساکنان 2 کشور ضمن سفر به کشورهای یکدیگر با دشواریهای زیادی رو به رو میشوند. برای مثال از 18 پست مرزی موجود بین 2 کشور تنها 2 پست آن در حال حاضر فعال هستند.
«نعمت الله میرسعید اف» کارشناس تاجیک با اشاره به تسهیل رفتوآمد ساکنان به عنوان یکی از اقدامات مؤثر در روابط میان 2 کشور، گفت: خوشبختانه این مسئله، یعنی تسهیل نظام عبور از پستهای مرزی در دستور کار مذاکرات دوجانبه در سطح عالی قرار گرفته و در آینده نزدیک میتوان دستیابی به موفقیتهای قابل توجهی را در این خصوص انتظار داشت.
پایان محاصره ترانزیتی
«محاصره ترانزیتی» کارشناسان با چنین اصطلاحی از سیاست تاشکند علیه دوشنبه یاد میکنند.
ازبکستان در جنوب با افغانستان درگیر جنگهای داخلی و... است اما در مرزهای دیگر تاشکند همسایههای خوبی دارد.
اما تاجیکستان از چنین نعمتی برخوردار نیست، این کشور با افغانستان و چین از طریق گردنه کوهها و ازبکستان و قرقیزستان هم مرز است.
در چنین شرایطی ارزش ازبکستان برای تاجیکستان به عنوان تنها کشوری که از طریق آن میتوان به منطقه دست یافت، بالا میرود.
تاشکند با قراردادن تاجیکستان در بنبست ارتباطاتی جادهها و راهآهن آن را مسدود کرد.
با این حال به نظر میرسد که با تغییر رئیس جمهور در ازبکستان این مسئله نیز قابل حل میباشد.
برای اولین بار در طول سالهای اخیر طرفین برای راه اندازی پروازهای مستقیم بین 2 کشور توافق کردند و پروتکل از سرگیری پروازها بین 2 کشور در نیمه اول سال 2017 میلادی را به امضا رساند.
علاوه بر این در نیمه ماه ژانویه سال جاری شرکت راه آهن تاجیکستان از احتمال احداث خط راه آهن از این کشور به سمت روسیه از طریق خاک ازبکستان خبر داد.
آمادگی ازبکستان جهت بررسی پروژههای ترانزیتی با تاجیکستان به احتمال زیاد توافق 2 طرف در این زمینه را نیز بوجود میآورد که قطع محاصره ترانزیتی تاجیکستان از سوی ازبکستان را به دنبال خواهد داشت.
بهبود روابط تاجیکستان با ازبکستان باعث نارضایتی ترکمنستان شد زیرا تا زمانی که راهها از طریق ازبکستان به سمت تاجیکستان بسته بود دوشنبه از مسیرهای «آلترناتیف» از طریق افغانستان و ترکمنستان استفاده میکرد.
رقابت اطلاعاتی
طبیعی است که مقابله و رقابت 2 کشور در حال حاضر به فضای اطلاعاتی نیز انتقال مییابد.
در این مسیر بنابر مشاهده اکثر کارشناسان ازبکستان با استفاده از انواع مختلف ابزارهای اطلاعاتی هم در داخل کشور و هم در خارج منافع خود را با موفقیت ترویج میکند.
اما تاجیکستان در این خصوص ضعیفتر به نظر میرسد و از چنین ابزارهای اطلاعاتی که اطلاعات مختلف نه تنها به زبان تاجیکی بلکه به روسی، انگلیسی و دیگر زبانهای خارجی منتشر کند، برخوردار نیست.
بنابر تجربیات مقامات ازبکستان با وجود انزوای سیاسی، این کشور به طور فعال از پایگاههای اطلاعاتی خود به منظور ترویج منافعش در عرصه بینالمللی حمایت میکنند.
تاجیکستان در زمینه سیاست اطلاعاتی جنگ را به نفع ازبکستان باخته است.
اگرچه تبلیغات دولتی از طریق رسانههای ملی صورت میگیرند اما در مورد ترویج ایدههای این کشور در یک فرمت بینالمللی، رسانههای تاجیک در این زمینه در برابر ابزارهای اطلاعاتی کشور همسایه محو میشوند.
عملا مقامات تاجیک از پلت فرمهای بینالمللی نیز استفاده نمیکنند.
بنابر تحقیقات «نورالدین قرشی بایف» کارشناس مسائل سیاسی تاجیکستان، مقامات تاجیک به جای حمایت از رسانههای قوی محلی به آنها فشار میآورند و فعالیت آنها را محدود میکنند.
در این خصوص نه تنها رسانههای اپوزیسیونی بلکه تمام رسانههای کم و بیش مستقل به چنین مشکلاتی مبتلا شدهاند.
در سال 2016 میلادی در تاجیکستان 4 رسانه مستقل از جمله «وچرنی دوشنبه»، «دام»، «نگاه» و «تاج نیوز» بسته و چند نشریه دیگر در آستانه بسته شدن هستند.
اگرچه واقعا برخی بازیگران خارجی وجود دارند که با استفاده از فضای اطلاعاتی و با نشر مطالب مختلف در تلاش تشدید روابط بین دوشنبه و تاشکند میباشند.
شک و تردید در میان جامعه کارشناسان
نظر و ارزیابی متخصصان حرفهای تاجیکستان و ازبکستان تصویر نسبتا واقعی روابط میان 2 کشور را بهوجود میآورند.
اکثر کارشناسان تاجیک و ازبک در مورد بهبود روابط میان 2 کشور دچار شک تردید شدند که به احتمال زیاد با انتظارات خالی طی سالهای طولانی هم ازبکستان و هم تاجیکستان مرتبط است.
طبیعی است که عقیده کارشناسان تاجیک و ازبک در مورد ساخت نیروگاه راغون تفاوت دارد اما در مورد چشمانداز همکاری بین 2 کشور در زمینههای دیگر خوش بین هستند.
«بختریار ارگش اف» یکی از کارشناسان شناخته شده ازبک در اینباره گفت: دورنمای روابط ازبکستان و تاجیکستان در میانمدت به حل مسائل آب و انرژی بستگی خواهد داشت.
وی افزود: طرح احداث نیروگاه راغون که از سوی تاجیکستان به شدت ترویج میشود یکی از دردناکترین مسائل میان 2 کشور است که تغییرات مثبتی در این زمینه نیز دیده نمیشود.
ارگشاف افزود: لذا انتظار پیشرفتهای جدی در تمامی جهات روابط 2 جانبه بسیار دشوار است.
کارشناسان تاجیک تلاش میکنند از مشکلات میان 2 کشور کمتر صحبت کنند.
«صیف الله صفر اف» معاون مرکز تحقیقات استراتژیک تاجیکستان گفت: دوشنبه و تاشکند همسایهگانی هستند که مردم آن از نظر ذهنی، روانی، تاریخی، مذهبی، هنری و ... بسیار نزدیک هستند..
وی در ادامه با بیان این که منافع 2 کشور به هم شبیه هستند افزود: به طور کلی، پس از فوت کریم اف تحولات مثبتی در روابط 2 کشور آغاز شده است.
«ظفر عبدالله اف» یکی دیگر از کارشناسان برجسته تاجیک با اشاره به ایجاد فرصتی خوب برای حل مشکلات بین 2 کشور گفت: در مورد بازسازی کامل روابط بین 2 کشور پس از تعیین حدود مرزی و مینروبی آن میتوان صحبت کرد.
امید به بهبود روابط بین 2 کشور
«خدای بردی خالق نظراف» رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک تاجیکستان در نشست مطبوعاتی اخیر خود روابط و فعالیت کمیسیون بین دولتی دوشنبه و تاشکند را بسیار مثبت عنوان کرد.
وی از تصویب توافقنامه ایجاد پروازهای مستقیم بین 2 کشور به عنوان یکی از نتایج مثبت بهبود روابط نام برد.
یکی دیگر از عوامل مشترک دوشنبه و تاشکند بر خلاف «آستانه» و «بیشکک» این است که این کشورها هنوز به اتحاد اوراسیا متصل نشدند.
این مهم امکان افزایش روابط تجاری دوجانبه و در مجموع ارتباطات اقتصادی بین 2 کشور را بهوجود میآورد.
جهتگیریهای سیاست خارجی 2 کشور در کل به هم مشابه هستند.
تقریبا در 20 سال مناسبات پرتنش میان تاجیکستان و ازبکستان نه دوشنبه و نه تاجیکستان چیزی به دست نیاوردند، بلکه رقابت بین 2 کشور همسایه و تلاش آنها برای مهار توسعه کشورهای روبهرو باعث کاهش رشد اقتصادی این کشورها شده است.
در نتیجه روابط تاجیکستان و ازبکستان با نتیجه باخت–باخت برای هر 2 طرف تمام شده است.
واضح است که طی سالهای طولانی «جنگ سرد» میان 2 کشور بی نتیجه نبوده و دستگاه دولتی بهویژه نهادهای خارجی و اقتصادی و حتی جامعه کارشناسان 2 کشور برای مبارزه تاکتیکی با یکدیگر آموزش دیده و تربیت شدند که این مهم طی یک نظرسنجی تأیید شد.
اما در شرایط بن بست استراتژیک دوشنبه و تاشکند به جای مقابله میتوانند جستجوی راه حل سازنده برای حل و فصل مشکلات مردم عادی 2 کشور را آغاز کنند.
8862390