این رفتارها هرچند حکایت از تعارض های ناخودآگاه ما دارند، اما «جرم» به حساب نمی آیند؛ زیرا ما فقط مسئول رفتارهای آگاهانه خود هستیم. یکی از تفاوت هایی که روان شناسی با جامعه شناسی دارد، همین جاست. در جامعه شناسی بخش آگاهانه انسان ها مهم است و حدود مسئولیت اجتماعی براساس «آگاهی» تعریف می شود، درحالی که در علم روان شناسی ما مسئول ناخودآگاه خود هم هستیم. همین طور مسئول فراموشی ها، لغزش های زبانی و حتی رویاهای شبانه مان هستیم. البته مسئول نه به معنی آن که مقصر باشیم یا باید مجازات شویم، بلکه به معنای آن که باید درصدد درمان برآییم. تعریف مسئولیت اینجا از منظر دیگری است. به این معناست که یک انسان پخته می تواند حتی روی ناخودآگاهش هم سروری داشته باشد و آن را کنترل و مدیریت کند. هیچ جامعه شناسی برای خشونت نهفته در ناخودآگاه انسان ها قانونی وضع نمی کند، اما کار روان شناس ریشه ای تر است. روان شناسی با گسترده کردن حوزه های مسئولیت انسان تلاش می کند انسان های سالم تری به جامعه عرضه کند. یکی از این رفتارهای غیرارادی خشونت های مرتبط با خواب است. شیوع این نوع خشونت بیش از آن است که در گذشته تصور می شد. این رفتارها در 2 درصد انسان های بالغ اتفاق می افتد. قربانی این خشونت ها بیشتر همسر این افراد هستند؛ افرادی که شبانه و البته بدون هیچ قصد و نیتی از همسران خود کتک می خورند. گاهی شدت این آسیب های جسمی به اندازه ای است که با گرفتن تائید آسیب جسمی از پزشکی قانونی درخواست طلاق می دهند. اثبات این واقعیت که رفتارهای خشونت آمیز در خواب صورت گرفته گاهی حتی برای پزشکی قانونی هم مشکل است، اما در صورت اثبات، حکم به برائت داده می شود (البته مواد قانونی در این زمینه پیچیدگی هایی دارد که متخصصان علم حقوق باید درباره آن اظهارنظر کنند). یکی از شیوه های جدید علمی برای تشخیص این اختلال، پلی سومنوگرافی است که در موارد مشکوک لازم است انجام شود. خشونت های مرتبط با خواب معمولا حدود 5 / 1 تا 2 ساعت پس از به خواب رفتن ایجاد می شود. به این مرحله از خواب حرکت سریع چشم ها گفته می شود. این مرحله عمیق ترین مرحله از خواب است. رویاها در این مرحله دیده می شوند و بیشترین خشونت های خواب هم مربوط به همین مرحله است. به صورت طبیعی در این مرحله از خواب همه عضلات ارادی ما موقتی فلج می شوند. این یک سازوکار محافظت کننده است که اجازه نمی دهد بیننده رویا در این مرحله اقدامی انجام دهد اما در شرایط بیماری، فلج شدن عضلات اتفاق نمی افتد و یکی از بیماری های روانپزشکی به نام اختلال رفتاری خواب در مرحله حرکت سریع چشم ها ایجاد می شود. یکی از ویژگی های این افراد این است که به خودشان هم آسیب می رسانند و در شرح حال آنها معمولا موارد افتادن از روی تخت و آسیب های ناشی از راه رفتن در حین خواب وجود دارد. آنهایی که از این تشخیص روانپزشکی سوءاستفاده می کنند و عامدانه همسرشان را کتک می زنند و تظاهر به خواب می کنند، هیچ شرح حالی از آسیب جدی به خودشان ندارند. راه رفتن در خواب هم جزو رفتارهایی است که در همین دسته قرار می گیرد و می تواند برای خود شخص یا دیگران آسیب رسان باشد. گاهی راه رفتن در خواب بسیار شدید و پیچیده و تبدیل به رانندگی در خواب می شود. یک گزارش از مرکز پزشکی قانونی ایتالیا در سال 1990 حاکی است که یک پسر شانزده ساله که شب قبل از واقعه به دلیل درس خواندن برای امتحان نخوابیده بود، ساعت یک بامداد از یک مهمانی به خانه می آید. در آن مهمانی الکل یا ماده دیگری هم مصرف نکرده است. روی صندلی می نشیند و مشغول دیدن تلویزیون می شود و همان جا خوابش می برد. ساعت یک و 45دقیقه صبح در حین خواب سوار موتور می شود و 4 / 2 کیلومتر دورتر از خانه (در مسیری که معمولا نمی رفت) تصادف می کند. این مثال ها نشان می دهد که خشونت های خواب گاهی می تواند جدی باشد. بیشتر آنها علت های ناشناخته دارد. علت های شناخته شده آنها تشنج های شبانه، اختلال رفتاری خواب در زمان حرکت سریع چشم ها، اختلال های تجزیه ای زمان خواب، مستی شبانه و گاهی هم بیماری های متابولیک (مانند کاهش قند خون) و عفونی است. یکی دیگر از این اختلال ها به «وحشت شبانه» معروف است که با فریادهای شدید و حمله های هراس در حین خواب شروع و به ضربه و لگد زدن به اطرافیان منجر می شود. ویژگی مشترک همه آنها فراموشی کوتاه مدت در مورد اتفاق های پیرامون زمان حادثه است. افرادی که مستعد اختلال های خواب هستند باید از شرایط مستعدکننده دوری یا آنها را زود برطرف کنند. این شرایط عبارتند از: بی خوابی، استرس، مصرف الکل، بیماری های تب دار و مصرف طولانی مدت داروهای خواب آور و آنتی هیستامین ها. رفتارهای پیشگیرانه در رابطه با این افراد، از این قرار است: پهن کردن تشک آنها روی زمین، قفل کردن در اتاق خواب، در دسترس نبودن وسایل تیز و خطرناک و بستن پنجره های اتاق خواب با حصارهای فلزی. البته در موارد نسبتا شدید بهتر است اتاق خواب خود را از همسرتان جدا کنید. به یاد داشته باشید که بیشتر موارد خشونت های مرتبط با خواب قابل درمان و کنترل است. قدم اول جدی گرفتن آنها و تشخیص زودهنگام است. (ضمیمه تپش)

حافظ باجُغلی

روانپزشک