مهدی نویدادهم توضیح داد: عناوین و محتوای کتاب‌های درسی نیاز به بازنگری دارد، در بخش عناوین کتاب‌هایی مانند تفکر و پژوهش، کار و فناوری، سبک زندگی و سواد رسانه‌ای و مطالعات فرهنگی، همگی معطوف به نیازهای آینده است. باید بخشی از آموزش‌های کلاسیک رسمی کاسته و میدان برای این بحث‌ها باز شود.

وی توضیح داد: کتاب «تحلیل فرهنگی» از امسال به جدول دروس پایه یازدهم رشته علوم و معارف اسلامی اضافه شده و سال آینده هم این کتاب به پایه دوازدهم رشته علوم انسانی اضافه می‌شود. این درس با توجه به نقشی که امروزه فرهنگ در مراودات انسانی پیدا کرده و پیش بینی می‌شود که انسان آینده انسان فرهنگی باشد و مولفه‌های فرهنگی در تصمیم‌گیری‌های فردی و اجتماعی او بیش از گذشته نقش آفرینی کند، به جدول دروس دانش‌آموزان اضافه شده‌است. هنوز مشخص نیست که آیا کتاب جدیدی به کتاب‌های درسی دانش‌آموزان افزوده خواهدشد یا نه، ‌این موضوع باید در شورای‌ عالی آموزش و پرورش بررسی شود و در صورت نیاز کتاب جدید هم به کتاب‌های درسی اضافه خواهدشد.

وی اظهار کرد: آینده‌نگاری به عنوان یک رویکرد باید در درس‌های مختلف ردیابی شود، مثلا در کتاب تاریخ به جای اینکه صرفا حوادث تاریخی درج شود، تحلیل تاریخی برای مواجهه با پدیده‌های آینده، عبرت‌آموزی و درس‌آموزی از گذشته برای زندگی در آینده به آن اضافه شود. الان در کتاب تاریخ پایه دهم این رویکرد حاکم است. کتاب‌های تفکرو پژوهش و سبک زندگی با همین رویکرد اضافه شده است.

نویدادهم افزود: تأکید رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای‌عالی آموزش و پرورش یک فرصت جدیدی را برای این کار ایجاد کرده‌ تا به‌صورت جدی‌تر از گذشته پیگیری و اجرا شود. با توجه به سخنان رئیس‌جمهور یقینا در محتوای کتاب‌های درسی بازنگری جدی خواهیم کرد.

دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش گفت: نکته‌ای که رئیس‌جمهور به آن اشاره کرد، ‌بسیار حساس و جدی است که آموزش و پرورش باید با نگاه آینده‌پژوهانه، افراد را برای آینده آماده کند. این بحث در طراحی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز مورد توجه دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان بوده است. تعبیری که من به‌کار می‌بردم این است که دانش‌آموزان امروز ما شهروندان آینده هستند و چند دهه می‌خواهند در آینده زندگی کنند.

وی با بیان اینکه آینده چه اقتضائاتی دارد و چه مهارت‌ها و شایستگی‌هایی امروز ما به آنها یاد می‌دهیم که به درد فردای آنها بخورد، یکی از بحث‌های بسیار جدی است که در دنیای تعلیم و تربیت مطرح است. بحث آینده‌نگری و آینده‌پژوهی یکی از بحث‌های بسیار جدی است که در همه دستگاه‌ها مطرح است و به‌نظر من در آموزش و پرورش بیش از سایر دستگاه‌ها باید پیگیری شود و برنامه‌ریزی‌ها باید ناظر برآینده باشد و نه گذشته. مطلوب را باید در آینده جست‌وجو کنیم و نه در گذشته، این را به‌عنوان یک اصل قبول دارم.

به گفته دبیرکل شورای‌عالی آموزش و پرورش مبنای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز همین بوده‌ که آموزش و پرورش امروز ما پاسخگوی نیاز فردای ما نیست و باید چاره‌ای اندیشید. با این دیدگاه اقداماتی انجام شده و در همه عناصر آموزش و پرورش ازجمله کتاب‌های درسی باید بازخوانی و بازتولید اتفاق بیفتد. طی 4دهه گذشته در کتاب‌های درسی تحولات خوبی رخ داده ولی سخنان رئیس‌جمهور نشان می‌دهد که این تحولات کافی نبوده و انتظارات مسئولان نظام بیش از این است.

نویدادهم تصریح کرد: سخنان رئیس‌جمهور مسئولیت جدیدی را بر دوش شورای‌عالی آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و وزیر آموزش و پرورش قرار داده تا با یک بازنگری جدی با شتاب و عمق و گستردگی بیشتری این الزامات و شایستگی‌های مورد نیاز آینده را در برنامه‌های امروز آموزش و پرورش ساری و جاری کنند.

وی با بیان اینکه تغییر کتاب‌های درسی کار بسیار دشواری است، گفت: اینکه ما چه تصویری از‌ آینده داریم، پیش‌بینی‌ای که برای تحولات آینده می‌کنیم به‌ویژه در ابعاد فناوری و اینکه چه تأثیری در سبک زندگی مردم دارد و چه تحولاتی اتفاق می‌افتد، بحث بسیار پیچیده‌ای است که به‌راحتی نمی‌توان تصور کرد. برای مثال در20سال آینده، زندگی چگونه خواهدبود و به چه مهارت‌هایی نیاز دارند.

دبیرکل شورای‌عالی آموزش و پرورش توضیح داد: بحثی که در سند به آن رسیدیم این بود که به‌دلیل مبهم و غیرقابل پیش‌بینی‌بودن تحولات آینده، مهارت‌های عمومی به دانش‌آموزان آموزش داده شود و ‌به همین دلیل واژه شایستگی‌ها در سند تحول آمده است. شایستگی‌هایی که برای خوب‌زیستن مورد نیاز بچه‌هاست، سوادهای موردنیاز که سواد خواندن و نوشتن یکی از آنهاست و ابعاد دیگری هم دارد و شورای‌عالی آموزش و پرورش این مسائل را پیگیری می‌کند.

دکتر هامون سبطی، کارشناس آموزشی درباره ضرورت بازنگری کتاب‌های درسی به همشهری گفت: تغییر کتاب‌ها از اول ابتدایی تا پایان دوره متوسطه کار خوبی بود که در چند سال اخیر تفاق افتاد، ولی تغییر 12سال کتاب درسی و به‌ویژه اینکه وقتی به دوره دوم متوسطه می‌رسیم در رشته‌های مختلف تقسیم می‌شود کاری است که از عهده یک سازمان هر چقدر هم که عریض و طویل باشد، برنمی‌آید.

وی با بیان اینکه ما شتابزدگی را در اجرای این برنا‌مه‌ها و راهبردها می‌بینیم، توضیح داد: گاهی کتاب نوشته شده و سال بعد آن کتاب ویرایش نشده و چند فصل از آن کم یا اضافه شده‌ است. وقتی شتاب کار زیاد باشد، چنین اتفاقاتی طبیعی است، خب این برای آموزش و پرورش، معلم و دانش‌آموزان هزینه‌بر است.

• ضرورت بازنگری کتاب‌های درسی

دکتر سبطی با اشاره به اینکه ضرورت تغییر از چند جهت خودش را نشان می‌دهد، اظهار کرد: یکی اینکه دنیا تغییر می‌کند و معارف بشری تغییر می‌کند و باید ردپای آن در کتاب‌های درسی دیده شود. البته باید به این نکته توجه داشت که ما در آموزش پیش از دانشگاه پایه‌ها را می‌گوییم و تنه درخت علم خیلی تغییر نمی‌کند. دلیلی ندارد که برای اینکه اثبات کنیم کتاب‌های درسی ما به‌روز است، سرشاخه‌ها را به‌صورت وصله‌شده در کتاب‌های درسی بگنجانیم بدون اینکه مطمئن باشیم دانش‌آموز ما با پایه علم آشنا شده یا نه. گاهی به‌نظر می‌رسد در تغییر کتاب‌ها اندکی از اصل دور شده‌ایم و به فرع پرداخته‌ایم. وی افزود: تغیر کتاب‌های درسی ضروری است منتها این دلیل نمی‌شود که همه‌چیز کتاب‌های درسی تغییر کند و نباید از آن طرف بام بیفتیم.

• دانش‌آموزان برای فردا تربیت نمی‌شوند

رئیس‌جمهور اول مهر امسال در مراسم بازگشایی مدارس با انتقاد از کتاب‌های درسی گفت: وقتی امروز کتاب‌های درسی را باز می‌کنیم غیر از عوض‌شدن جلد، فونت، عکس و تغییر بعضی عبارت‌ها نسبت به زمانی که ما درس می‌خواندیم، تغییر چندانی نکرده است.

حجت‌الاسلام حسن روحانی توضیح داد: درحالی‌که ما باید دانش‌آموزان را حداقل برای 12سال آینده تربیت کنیم، کتاب‌های درسی ما دانش‌آموز را برای دیروز تربیت می‌کند نه برای فردا و حتی امروز.

وی تأکید کرد: این مسئله باید باور نویسندگان کتاب‌های درسی شود که دانش‌آموزان می‌توانند در بیان پاسخ‌ها از آنها بهتر باشند و با مقدمه، مطلب، بیان و جملات بهتری حرفشان را بیان کنند. باید بگذاریم بخش بزرگی از کتاب‌های درسی ما توسط دانش‌آموزان در سال‌های آینده نوشته شود و روی خلاقیت و مهارت دانش‌آموزان تکیه کنیم.

• در تولید کتاب‌های درسی نباید واپسگرا باشیم

چند روز پس از انتقاد رئیس جهمور به کتاب‌های درسی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه وظایف این وزارتخانه ناظر به آینده است و نباید در تولید کتاب‌های درسی واپسگرا باشیم، گفت: سخنان رئیس‌جمهور مبنی بر تربیت دانش‌آموزان برای آینده کاملا درست است زیرا ما باید هر نسل را برای 20سال بعد تربیت کنیم.

حجت‌الاسلام محی‌الدین بهرام‌محمدیان با تأکید بر اینکه تلاش خواهیم کرد ابعاد مختلف سخنان رئیس‌جمهور درباره تغییر محتوای کتاب‌های درسی را فهم کرده و الزامات انجام آن را مهیا کنیم، افزود: برنامه‌ریزی‌های فعلی تا افق1404 طراحی شده و شاید در این زمینه نقایصی وجود داشته باشد که باید جبران شود.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درخصوص انتقاد رئیس‌جمهور در آیین آغاز سال تحصیلی از قدیمی‌بودن محتوای کتاب‌های درسی نیز بیان داشت: فعالیت‌های انجام شده در رابطه با تغییر محتوای کتاب‌های درسی در قالب گزارش مفصلی در اختیار وی قرار داده می‌شود و به‌طور قطع پس از ارائه این گزارش، دریافت نظرات دکتر روحانی برای آموزش و پرورش بسیار راهگشا خواهد بود.

• مخالفت با انتقاد رئیس‌جمهور

به فاصله یک هفته از واکنش رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با انتقاد از کتاب‌های درسی، مدیرکل دفتر تالیف کتب درسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: شاید کمی در ارائه کارهایمان ضعیف عمل کرده باشیم که انتقاد نسبت به کتب درسی بالاست.

محمود امانی طهرانی در نشست خبری با خبرنگاران اظهار کرد: بازبینی کتب درسی هر 5 سال یک‌بار و بازتالیف کتب درسی هر 10سال یک‌بار صورت می‌گیرد. هر کتاب در ابتدای تالیف قبل از آنکه بیرون بیاید یک مرحله جدی بازبینی توسط 64 معلم از 32 استان کشور می‌گذراند. هرکتاب درسی 2سال آزمایشی اجرا، رصد و اصلاح و ارزشیابی‌های دوره‌ای انجام می‌شود.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که تالیف کتاب‌های درسی پس از تغییر ساختار آموزشی به 3-3-6 و از دوره وزارت حاجی‌بابایی، به‌صورت شتابزده انجام می‌شود و این روندی که مدیرکل دفتر تالیف کتب درسی سازمان پژوهش اعلام کرده، رعایت نمی‌شود.