به گزارش خبرگزاری مهر، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب «آفرینش‌های هنری در نهج البلاغه» نوشته سید حسین سیدی، مدیر گروه و عضو هیات علمی گروه پژوهشی هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی را منتشر کرده است.
این کتاب در چهار فصل تدوین شده و نویسنده در فصل نخست به مبانی نظری پژوهش، در فصل دوم به تصویر هنری و مبانی و کارکردها، در فصل سوم به بحث اصلی پژوهش یعنی آفرینش هنری و سازوکارهای آن در نهج البلاغه و در فصل چهارم و پایانی به گونه‌های تصویر در نهج البلاغه پرداخته است.
نگارنده کتاب در مقدمه این کتاب به بررسی چگونگی شکل گیری آفرینش هنری در متن نهج البلاغه پرداخته و عنوان کرده است که آفرینش هنری که بر اصل تصویر هنری بنا شده است، یعنی بررسی سازوکارهای شکل گیری آفرینش ادبی و هنری در یک متن می‌باشد.
نویسنده در مقدمه عنوان کرده است: متن نهج البلاغه از این حیث، متنی است سرشار از زیبایی‌های ادبی و هنری که حکایت از گوینده‌ای دارد با توانایی و حسّ ادبی سرشار که سخن بی هیچ تکلفی بر زبانش جاری می‌گردد.نهج البلاغه از منظر متن شناسی، تمام ویژگی‌های یک متن ادبی را داراست. اگر متن را در دو سطح نحوی و معنایی توصیف کنیم، متن نهج البلاغه نه تنها ازاین دو حیث، بلکه از حیث زیبایی شناختی نیز متنی والاست؛ این چنین متونی را متون با شکوه می نامیم.
این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش هاست: متن نهج البلاغه دارای کدامین ویژگی ادبیّت متن است؟ مؤلّفه‌های آفرینش هنری و تصویر هنری در آن کدام است؟ در تلاش برای پاسخگویی به این پرسش ها، چارچوب این پژوهش به این شکل سامان یافته است.
نویسنده در فصل نخست این نوشتار به مبانی نظری پرداخته است و در این فصل ازتعریف متن و مولّفه‌های آن سخن گفته است همچنین در این قسمت از دو ویژگی بنیادین متن سخن (قابل درک بودن متن؛ نشانه داربودن متن) می‌گوید.
از مطالب دیگر این فصل، بررسی مسئله زبان و سبک است که این گفتار از آن روی آمده است که در سبک شناسی حداقل به دو مسئله بسیار مهم نگرش ویژه و گزینش توجه جدی شده است؛ لذا در فهم یک متن، به ویژه متن ادبی، درک و دریافت سبک گوینده یا نویسنده بسیار مهم است. بررسی زبان ادبی از مطالب دیگر این فصل است؛ چون از مسائل مهم در زبان شناسی متن آن است که چگونه یک پیام کلامی به اثر هنری بدل می‌شود.
نویسنده در فصل دوم کتاب به تصویر هنری و مبانی و کارکردهای آن پرداخته است. تصویر که یکی از مفاهیم پرکاربرد در حوزه نقد ادبی است، برابر نهاده هایی، چون تخیل، تصویر ذهنی و صورت خیالی دارد. در باب مقوله تصویر در این فصل، پس از تعریف و تعیین حدود آن، در حوزه بلاغت سنتی به بررسی دیدگاه ادبا و ناقدانی، چون جاحظ، قدامه بن جعفر، رمانی، ابوهلال عسکری، جرجانی و حازم القرطاجنی پرداخته شده است؛ اما در نقد جدید مسئله تصویر فراتر از ویژگی هایی است که ناقدان کلاسیک مطرح کرده اند.
از دیگر مطالب این فصل تأثیر بافت در تصویر و ساخت تصویر و گونه‌های آن همچون تصویر کلی، پیوند تصویر با رمز و اسطوره و کارکردهای آن است و مسئله نارسایی‌های عناصر تصویرساز در بلاغت سنتی، از جمله تشبیه، استعاره و مجاز از دیگر مطالب این فصل است. از جمله نکات طرح شده در نقد جدید که بلاغت سنتی از آن غافل بوده است، این است که پدید های، چون استعاره تنها در حوزه شعر و ادبیات مطرح نیست، بلکه در حوزه هایی، چون فلسفه ذهن، فلسفه علم و در معرفت شناسی و پژوهش‌های شناختی نیز نقشی مهم ایفا می کند.
فصل سوم به بحث اصلی پژوهش یعنی آفرینش هنری و سازوکارهای آن در نهج البلاغه پرداخته است و در آغاز این فصل نویسنده به جایگاه ادبی و گونه شناسی نهج البلاغه اشاره کرده و بیان می‌دارد که نهج البلاغه از دو حیث سبکی و اندیشه ای مهمترین و باشکوه‌ترین و زیباترین اثر ادبی پس از قرآن کریم می باشد.
بررسی سبک شناختی خطبه‌ها و نامه‌ها و بیان سازوکارهای آفرینش هنری، از مسائل عمده این فصل است و بررسی مسائلی، چون مجاز، کنایه، استعاره و تشبیه و ذکر نمونه هایی از هر یک از این موارد در این فصل به عنوان بدنه اصلی پژوهش آمده است.
همچنین بررسی‌ها در این فصل به دو حوزه ساخت و معنا اختصاص یافته است؛ یعنی آن دسته از عوامل شکل دهنده زیبایی متن که به حوزه معنا مربوط می شوند (استعاره، کنایه و مجاز) و آن دسته از عواملی که به حوزه ساخت مربوط می شوند مانند (تشبیه، سجع، تکرار، و…).
از مباحث مهم این فصل سوم، بحث موسیقی درونی و موسیقی بیرونی در نهج البلاغه است که به بیان چگونگی تأثیر موسیقی در آفرینش متن ادبی می پردازدکه مباحثی، چون تکرار، ضرب اهنگ در سجع، توازن را شامل می‌شود
