سفر سکه از قرن‌های دور

نمونه‌ای از سکه‌ها در دوران مختلف

سفر سکه از قرن‌های دور

سکه‌های انگشتی دوران صفویه

سفر سکه از قرن‌های دور

حلقه‌های تبادل که به جای پول استفاده می‌شد

سفر سکه از قرن‌های دور

کالاهای تبادلی برای داد و ستد

سفر سکه از قرن‌های دور

کالاهای تبادلی برای داد و ستد

سفر سکه از قرن‌های دور

سکه‌های متعلق به شاپور دوم، جنس نقره

سفر سکه از قرن‌های دور

عکاسی از نمایشگاه: محمود اعتمادی/ دوچرخه

در موزه‌ی پول ایرانی با مریم طارمی، مسئول نمایش و پژوهش موزه‌ همراه می‌شویم و به صحبت‌هایش گوش می‌دهیم و متوجه می‌شویم که ویترین‌های این موزه بر اساس زمان‌ و دوره‌های مختلف تاریخی چیده شده است. رایانه‌هایی هم هستند که توضیحات بیش‌تری درباره‌ی سکه‌ها و دوره‌ی تاریخی به بازدیدکننده‌ها می‌دهند.

ما از دوره‌ای این سفر را آغاز کردیم که هنوز سکه رایج نبود و مردمان زمان‌های دور با تبادل سنگ نمک، کاکائو و گندم داد و ستد می‌کردند. بعد‌ها فلز جای مواد دیگر را گرفت.

طارمی می‌گوید: «پیکان‌ها یا میله‌های فلزی جای گندم و نمک و... را گرفت. در دوره‌ای حلقه‌هایی فلزی ساخته شد که به آن‌ها حلقه‌های تبادل گفته می‌شد و نام و نشان‌هایی را در خود داشتند.»

بعد از حلقه‌های تبادل، اولین مردمانی که سکه ضرب کردند و آن را به‌کار بردند، «لیدی»ها بودند که در غرب ترکیه‌ی امروز زندگی می‌کردند. سکه‌های آن‌ها یک‌رو بودند.

طارمی درباره‌ی پیشینه‌ی سکه در ایران می‌گوید: «در ایران اولین سکه‌ها در دوران هخامنشیان و به دستور داریوش هخامنشی ضرب شد. این سکه‌ها تصویر نبرد شیر و گاو را داشتند. بعدها تصویر پادشاهان هخامنشی بر روی سکه‌ها ضرب شد. در این دوره سکه‌ها از جنس طلا و نقره بودند. سکه‌ی  طلا «دریک» نام داشت و سکه‌های نقره‌ای «شِکِل» نام داشتند.»

او می‌گوید: «ایران در زمان هخامنشیان سرزمین بزرگی بود و هربخش آن ‌را یک حاکم اداره می‌کرد. به این حاکم‌ها «ساتراپ» گفته می‌شد. سکه‌ی طلا در انحصار پادشاه اصلی بود و ساتراپ‌ها فقط حق ضرب سکه‌ی نقره داشتند. تصاویر این سکه‌ها، تاریخ، نحوه‌ی پوشش، فرهنگ، اعتقادات و زیباشناسی آن منطقه‌ی جغرافیایی را نشان می‌دهد که خیلی جالب است. روی بعضی از این سکه‌ها نقش کشتی‌ یا سمبل‌هایی مثل جغد و... را می‌توان دید.»

بعد از دوره‌ی هخامنشی به دوره‌ی اشکانیان و پارتیان می‌رسیم. تصویری از مجسمه‌ی سرباز اشکانی هم هست و توضیحی درباره‌ی جنگ‌های پارتیزانی که در این دوره باعث پیروزی این سربازان می‌شد. سربازان پارتی فرار می‌کردند و دشمن به خیالش که این‌ها در حال فرارند، آن‌ها را تعقیب می‌کردند و در یک لحظه آن‌ها به عقب برمی‌گشتند و تیراندازی می‌کردند.

سکه‌های این دوره هم دیدنی هستند. در این سکه‌ها نیم‌رخ پادشاهان اشکانی را می‌بینید، هم‌چنین جاده‌ی ابریشم را که جاده‌ای بلند بود و شرق را به غرب متصل می‌کرد.

بعد از دوره‌ی اشکانیان به دوره‌ی ساسانیان می‌ رسیم. این کارشناس به ما توضیح می‌دهد: «ایرانیان در این دوره زرتشتی بودند و نقش آتش را روی سکه‌ها می‌بینیم و نگهبانان آتش که از آن مراقبت می‌کردند. تصویر پادشاهان ساسانی هم روی سکه‌ها هست.»

او درباره‌ی پادشاهی پوراندخت می‌گوید که او  اولین پادشاه زن ایرانی بود که با شجاعت سکه‌ای به نام خود، با تصویر خودش زده است و خواهرش آذرمی‌دخت هم از سکه‌ی تصویر پدرش خسرو پرویز استفاده کرد.

طارمی در اشاره به این دوره‌ی اسلامی می‌گوید: «در دوره‌ی اسلامی تصاویر جایشان را به خط می‌دهند و خط‌های کوفی و بعد هم خط نستعلیق کاربرد پیدا می‌کند و نام خدا یا بخشی از سوره‌های قرآنی بر سکه‌ها نقش می‌گیرد. در دوره‌ی سلجوقیان علاوه بر سکه‌هایی که فقط خط روی آن‌ها بوده است، تصویر شیر و خورشید هم  دیده می‌شود. در دوره‌ی صفویه سکه‌ها به شکل بیضی هم ضرب می‌شوند که اصطلاحاً به آن‌ها سکه‌های انگشتی گفته می‌شود.»

قدم‌زنان به دوره‌های بعد می‌رسیم. اولین اسکناس در زمان ناصرالدین‌شاه در کشور انگلستان برای ایرانیان چاپ شد و اولین اسکناس جعلی هم در همان دوره به چاپ  رسید. جالب است بدانید آقای جاعل یک کلمه‌ی انگلیسی را جابه‌جا چاپ کرده بود که باعث لو رفتن ماجرا شد.

به گفته‌ی طارمی: «باید بدانیم تاریخ اولین پول کاغذی به چینی‌ها در قرن دهم میلادی می‌رسد و مغول‌ها هم پول کاغذی را به ایران آوردند، اما مورد استقبال ایرانیان واقع نشد.» در دوره‌ی پهلوی، واحد پول از تومان به ریال تغییر پیدا می‌کند.

بخش دیگری از موزه هم به زیورآلاتی اختصاص دارد که با سکه‌ها ساخته شده‌اند، شکل کیف‌های پول در دوران قاجار هم جالب است. می‌توانی به سکه‌ها و اسکناس‌هایی که در کیف یا جیبت داری نگاه کنی و فکر کنی که چه سفر طولانی‌ای را طی کرده‌اند. اگر می‌خواهی با داستان پول و سکه آشنا شوی به موزه‌ی پول ایران برو.