در ابتدای تشکیل دولت یازدهم، این احتمال داده می‌شد که در سازوکار نظام یارانه‌ها بازنگری اساسی صورت گیرد. جمع‌بندی دولت اما این بود که قطع یارانه، نارضایتی عمومی ایجاد می‌کند و به نوعی به سمت روش انصراف داوطلبانه پیش رفتند که این روش هم شکست خورد. درواقع دولت باید این سیاست را اعمال می‌کرد که هیچ‌کس مشمول دریافت یارانه نمی‌شود؛ مگر این‌که جزو دهک‌های فقیر جامعه باشد.

اما دولت ریسک حذف یارانه‌بگیران را گردن نگرفت تا این‌که اخیرا تصمیم گرفته‌اند یارانه نقدی اقشار خاص را سه برابر کنند که شامل مستمری‌بگیران سازمان بهزیستی و کمیته امداد می‌شود. این سیاست قطعا بهتر از این است که دولت به همه اقشار جامعه به یک اندازه یارانه بپردازد. اما آیا این سیاست در دولت آینده هم تداوم خواهد داشت؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا باید جمع‌بندی مختصری از سیاست هدفمندی یارانه‌ها داشته باشیم. شاید بتوان گفت شفافیت اقتصادی، توزیع عادلانه یارانه‌ها و استفاده بهینه ازمنابع انرژی کشور، سه هدف اصلی و اساسی در طرح هدفمندی یارانه‌ها بوده است. اکنون می‌توان گفت با اجرای این سیاست، نه تنها هیچ یک از اهداف مورد اشاره محقق نشده، بلکه چنانچه محاسبه دقیقی داشته باشیم، متوجه می‌شویم از اهداف اصلی طرح دور شده ایم.

در مقوله شفافیت، آمارها نشان از این دارد که نه‌تنها سیر نزولی طی کرده‌ایم که با اجرای غلط و ناقص این طرح، پیش‌بینی‌پذیر بودن اقتصادکشور را غیر ممکن کرده‌ایم. توزیع یارانه‌ها نیز صحیح نبوده و عدالتی که مقصود بوده، به‌دست نیامده است.

در زمینه مصرف انرژی نیز تحولی به وجود نیامده و همچنان جزو پرمصرف‌ترین‌های جهان هستیم. ازاواخردولت دهم و اوایل دولت یازدهم همواره از حذف هدفمند یارانه‌بگیران سخن به میان آمده و هدف این بوده که یارانه افراد پردرآمد و غنی حذف شود.

اما نه دولت قبل و نه دولت فعلی و نه هیچ دولتی حاضر به قبول چنین ریسکی نشده و نخواهد شد. ضمن اینکه سابقه نشان داده تدوین سازوکار این کشف نیز در توان دولت‌ها نبوده و نخواهد بود.

بایک نگاه ساده متوجه می‌شویم که حتی اگرچنین امکانی هم وجود داشت، باز هم عدالتی برقرار نمی‌شد. همین امروز هنوز یارانه مستتر در قیمت حامل‌های انرژی به مراتب بیش از مبلغی است که به عنوان یارانه نقدی، به حساب افرادواریز می‌شود. عملا امروز ثروتمندان جامعه چند برابر یارانه‌ای که دریافت می‌کنند، از یارانه مستتر در قیمت حامل‌های انرژی منتفع می‌شوند. حال آن‌که فرودستان جامعه از چنین امکانی برخوردار نیستند.

برای مقایسه می‌توان زندگی خیلی از شهرنشینان و طبقه متوسط جامعه را بااهالی روستا مقایسه کرد. به هر میزان که استفاده از برق وگاز و بنزین و گازوییل در زندگی این دو قشر متفاوت است، به همان میزان استفاده آنها از یارانه‌های مستتر در قیمت حامل‌های انرژی تفاوت دارد. محاسبات اولیه متوسط پنج برابری را نشان می‌دهد.

حال با توضیح کوتاهی که آورده شد، باید ببینیم دولت دوازدهم چه راهکاری برای طرح معیوب هدفمندی یارانه‌ها در پیش خواهد گرفت تا بیشتر از قبل به اهداف اصلی این طرح نزدیک شود.

* رییس سابق اتاق بازرگانی ایران

35225