کنکور نظام آموزش و پرورش را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است؛ آنقدر که خیلی از خانواده‌ها از دوره ابتدایی به فکر کنکور فرزند‌انشان هستند و سعی می‌کنند آنها را در مدرسه‌ای ثبت‌نام کنند که در آینده مشکل کنکور نداشته باشند.

از بدو ورود دانش‌آموز به مدرسه توصیه کتاب‌های غیردرسی شروع می‌شود. در پایه‌های بالاتر کتاب درسی به‌تدریج به حاشیه رانده شده و تدریس کتاب‌های مرتبط با کنکور و تست زنی آغاز می‌شود. گردش مالی صدها میلیارد تومانی بازار کنکور موجب شده تا شرکت تعاونی سازمان سنجش و صداو سیما نیز وارد این صنعت شود. آنچه می‌خوانید گفت‌وگویی با دکتر مهدی نویدادهم، دبیرکل شورای‌عالی آموزش و پرورش و رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره کنکور و تأثیر آن در آموزش و پرورش است.

کنکور حلقه وصل بین 2دستگاه آموزش و پرورش و آموزش عالی است اما مسئولیت طراحی و اجرای این حلقه وصل به آموزش عالی یعنی سازمان سنجش سپرده شده است. در قانون سازمان سنجش سازمان مستقل دیده شده ولی عملا بخشی از وزارت علوم شده و زیرنظر وزیر علوم است. رئیس سازمان سنجش و آموزش کشور توسط وزیر علوم منصوب می‌شود. چون مسئولیت تدوین، طراحی و اجرای کنکور به این سازمان وابسته به آموزش عالی سپرده شده لذا به‌گونه‌ای طراحی شده که منافع و ضوابط مورد نیاز وزارت علوم را تأمین می‌کند.آنها دنبال این هستند که مکانیسمی عدالت‌گستر داشته باشند که قابل دفاع باشد و به زعم خودشان بهترین گزینه را انتخاب کنند . ولی از منظر ما که از زاویه آموز ش و پرورش به موضوع نگاه می‌کنیم چنین چیزی نیست.

• در قانون سنجش و پذیرش دانشجو، سازمان سنجش به‌عنوان دبیرخانه شورا یا کمیته سنجش و پذیرش دانشجو و رئیس این سازمان نیز به‌عنوان دبیر این شورا معرفی شده‌است، آیا این با فلسفه وجودی سازمان مغایرت ندارد؟

حتما مغایرت دارد. اگر می‌خواهیم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را عملیاتی کنیم قطعا باید این سد را از سر راه برداریم. همچنین اگر می‌خواهیم آموزش و پرورش فعلی را بهینه کنیم باید مشکل کنکور را حل کنیم.البته یک موضوع سوم هم در این میان مداخله می‌کند که بازی را بر هم می‌زند و آن هم بخش خصوصی است که گاهی از عملکرد این بخش خصوصی تحت عنوان «مافیای کنکور»‌ یاد می‌شود.

• این مافیا شامل آموزشگاه‌های علمی آزاد هم می‌شود؟

من احترام قائل هستم برای آموزشگاه‌ها و مؤسسات خصوصی که کار علمی می‌کنند و ضعف آموزش و پرورش و آموزش عالی را جبران می‌کنند.

• آیا فقط اینها مجوز دارند؟

اینها مجوز معتبر دارند، البته بقیه هم مجوز دارند ولی علمی نیستند، فقط ظاهر علمی دارند. آنهایی که واقعا کار علمی توجیه‌پذیر می‌کنند ما حمایت‌شان می‌کنیم. الان هم در دستور کار داریم تا بررسی کنیم که چگونه می‌توان از ظرفیت این مؤسسات بیشتر استفاده کرد.

اکثریت قریب به اتفاق آموزشگاه‌های علمی آزاد و مؤسسات خصوصی به صنعت کنکور روی آورده‌اند که فقط گردش مالی برایشان مهم است. برای این مؤسسات، علم و دانش و دانش‌آموز و خانواده آنان اهمیت ندارد و صرفا به سود بیشتر می‌اندیشند. اینها همان عنصر سومی هستند که قاعده بازی را برهم می‌زنند،چون پشتوانه مالی دارند.

• چطور؟

با استفاده از ظرفیت‌ها و پشتوانه‌های اقتصادی قوی که تجلی آن را با استفاده از ابزار قوی رسانه‌ها می‌بینیم. رسانه ملی برنامه‌هایی را پخش می‌کند که خلاف اصول آموزش و تربیتی ماست. از شخصیت‌ها و شبکه‌های مختلف و حتی از افراد بانفوذی که در برخی مراجع تصمیم‌گیری و سیاستگذاری دارند برای سود بیشتر بهره می‌برند.برخی از این افراد راه سود بیشتر را آموخته‌اند و گاهی خود را در قالب خیران و یا چهره‌های مذهبی معرفی می‌کنند که برخورد با آنها را دشوارتر می‌کند.

• آقای دکتر! می‌پذیرید که برخی از کارشناسان مجرب شما هم به طرق مختلف در آموزشگاه‌ها و در واقع در صنعت کنکور مشارکت و منافعی دارند؟

این مؤسسات چون توان مالی بسیار بالایی دارند می‌توانند کارشناسان آموزش و پرورش را هم جذب کنند. حتی کتاب های درسی را تغییر دادند. همچنین می‌توانند مدیر یا معلم مدرسه ما را هم تحت‌تأثیر قرار بدهند.این موضوع را نباید به 4تا کارشناس سازمان تالیف کتاب‌های درسی محدود ببینیم. کل سیستم آموزش و پرورش تحت‌تأثیر صنعت کنکور قرار گرفته است.

به همه مدارس اعلام کرده‌ایم هیچ کتابی بدون تأیید سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی حق ورود به مدارس ندارد. این مصوبه شورای‌عالی آموزش و پرورش است ولی گزارش‌های زیادی داریم مبنی بر اینکه تعداد کتاب‌های کنکور در کیف دانش‌آموزان به‌مراتب بیش از کتاب‌های درسی است. معلم کتاب درسی را می‌بندد و کنار می‌گذارد و کتاب کنکور را تدریس می‌کند و می‌گوید این کتاب درسی را یکی، دوماه آخر سال به شما درس می‌دهم. صنعت کنکور به‌دلیل برخورداری از پشتوانه مالی قوی همه‌چیز آموزش و پرورش را تحت‌تأثیر خودش قرار داده و کتاب‌های درسی، شیوه ارزشیابی و معلم ما را تغییر داده است. الان در سیستم آموزش و پرورش معلم موفق کسی است که در کنکور قبولی بیشتری داشته باشد.‌شأن، شایستگی و مهارت معلمی را بر هم زده‌ اند. در یک کلام کنکور به شیوه فعلی آموزش و پرورش را زمینگیر کرده‌ است.

• حل این مشکل با آموزش و پرورش است؟

خیر، حل این مشکل دست آموزش و پرورش نیست.ما در آموزش و پرورش و شورای‌عالی آموزش و پرورش قدرت تصمیم‌گیری نداریم. در کمیته یا شورای سنجش و پذیرش دانشجو که مجلس تعیین کرده فقط یک عضو از آموزش و پرورش حضور دارد تا در کنار 5عضو دیگر مسائل را بررسی ‌کند. به این ترتیب هیچ وقت رأی ما حاکم نخواهدشد.

• انتقادات جدی به ترکیب این شورا وارد است، وزیر علوم رئیس شورا و معاون او یعنی رئیس سازمان سنجش نیز دبیر شورا هستند. فلسفه وجودی این سازمان زیر سؤال است؛ از طرفی شرکت تعاونی خدمات آموزشی کارکنان سازمان سنجش هم در زمینه کنکور فعالیت‌های زیادی دارد، آیا اینها مانع اجرای قانون نمی‌شود؟

به همین دلایلی که شما اشاره کردید هر وقت آموزش و پرورش خواسته روش گزینش دانشجو را اصلاح کند با مقاومت روبه‌رو شده است؛ ادله‌ای که دوستان دارند بخشی کارشناسی و به ضعف ما در آموزش و پرورش برمی‌گردد که می‌گویند نمرات معتبر نیست و در سطح کشور نمی‌توان نمره واحد گرفت. اشکالاتی گرفته می‌شود که من بخشی از آن را قبول دارم.

• شما برای اصلاح این اشکالات اقدامی کرده‌اید؟

بله، شما وضعیت امروز را با 5یا 10سال پیش مقایسه کنید. بانک اطلاعاتی که الان ما از نمرات دانش‌آموزان داریم 5سال پیش نداشتیم، پس می‌توانیم پاسخگو باشیم. برگزاری امتحانات هماهنگ و استانداردسازی سؤالات نیز از اقدامات مهم در این زمینه است. بخش مهم‌تر به طرف دیگر مسئله یعنی وزارت علوم بر می‌گردد، مدلی را برای پذیرش دانشجو طراحی کرده‌اند که اقتضایش تجلی ضعف‌های آموزش و پرورش است. می‌توان مدل دیگری برای پذیرش دانشجو طراحی کرد که براساس محاسن آموزش و پرورش باشد و نه به‌گونه‌ای که بخواهند ضعف ما را به رخ بکشند و بعد بگویند چون نمی‌شود پس همان تست‌زنی را دنبال کنیم.

• در واقع از مسئولان گله می‌کنید؟

من از نمایندگان مجلس و اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی گلایه دارم. یک‌بار به اعضا و دبیر محترم شورای‌عالی انقلاب فرهنگی گفتم که شما ما را مکلف کرده‌اید قانون مترقی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را اجرا کنیم. خب حمایت لازم را انجام دهید و مانع را بر طرف کنید، ما نمی‌توانیم مانع کنکور را بر طرف کنیم. مانع را شما به‌عنوان شورای بالادستی بر طرف کنید تا ما به طرف سند تحول حرکت کنیم. از ما می‌پرسید سند تحول چه شد ولی مانع را رفع نمی‌کنید، این مشکل و مانع را باید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از سر راه اجرای سند تحول بردارد و به‌طور جدی وارد ماجرا شود تا مدل دیگری برای پذیرش دانشجو اجرا شود. مجلس شورای اسلامی وارد شد ولی آن چیزی نشد که انتظار می‌رفت تا مدلی طراحی و این مشکل رفع شود.

• وزارت علوم البته اصرار دارد الان برای حذف کنکور اقدام کرده است!

دوستان مدعی‌اند پذیرش بدون کنکور دارند؛ در کجا؟ در فوق دیپلم؟ کجا؟ در پیام نور و دانشگاه‌های دور افتاده؟ آنجاها که مشکل نداریم. من 5سال پیش هنگامی که قانون فعلی در مجلس مطرح بود اعلام کردم چند صندلی ویژه در دانشگاه‌هایی مثل تهران، شریف، امیرکبیر، شهید بهشتی، ‌صنعتی اصفهان و... دارید، بیشتر از 10هزار صندلی که نیست. همه دعوا بر سر این 10هزار صندلی است و همه دوست دارند در دانشگاه تهران یا دانشگاه شریف درس بخوانند.خب ما تعدادی داوطلب، مثلا100هزار داوطلب به شما معرفی می‌کنیم و شما از بین آنها 10هزار دانشجو انتخاب کنید. چرا یک میلیون داوطلب را اسیر می‌کنید؟ ما می‌توانیم براساس مکانیسمی، 100هزار نفر از بین داوطلبان معرفی ‌کنیم تا ویژگی‌هایی که شما می‌خواهید داشته باشند و از بین هر 10نفر یک نفر را طی 2مرحله انتخاب کنید.

مکانیسم ما براساس معدل و نظر معلم خواهد بود که حکایت از اعتبار سیستم امتحانات آموزش و پرورش دارد. افزون بر علم بچه‌ها، رفتار، منش، شخصیت، سواد و همه جوانب شخصیتی دانش‌آموز در آن سنجش شده است.