علی‌نقی مشایخی دانش آموخته اقتصاد از MIT موسسه تکنولوژی ماساچوست آمریکا و بنیانگذار دانشکده اقتصاد دانشگاه شریف در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، درباره ضرورت فاصله گرفتن اقتصاد ایران از درآمدهای نفتی اظهار داشت: دو ضرورت در این زمینه وجود دارد، اول اینکه نفت و گاز منابع تجدیدناپذیر هستند و هر چه وابستگی کشور و نیاز به صادرات آنها بیشتر شود، زودتر تخلیه شده و دیر یا زود نمی‌توانند، جوابگوی نیاز کشور باشند.

استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف تصریح کرد: کشوری که اقتصاد وابسته به نفت دارد، با کاهش درآمدهای نفتی گرفتار شده و باید با سختی از آن عبور کند و نکته دوم اینکه وقتی اقتصاد کشور به شدت به نفت وابسته بود، هرگاه که قیمت نفت به دلایل سیاسی، تغییر تکنولوژی یا نوسانات اقتصاد جهانی با کاهش مواجه شود، این موج نوسانات، زندگی اقتصادی کشور را مختل می‌کند، بنابراین لازم است اقتصاد کشور از نفت جدا شود.

* ساماندهی نظام مالیاتی

مشایخی درباره ظرفیت‌های موجود جایگزین نفت گفت: درآمدهای مالیاتی می‌تواند جایگزین مناسبی باشد که با سامان دادن و افزایش فعالیت‌ نظام مالیاتی مالیه دولت می‌تواند از درآمدهای مالیاتی منتفع شود، اما این فقط یک جنبه از مسئله است، زیرا کاهش درآمدهای نفتی آثار دیگری هم بر اقتصاد کشور می‌گذارد، مانند اینکه موجب کاهش عرضه ارز و کاهش واردات می‌شود و اگر حتی امور مالیاتی هم سامان پیدا کند و دولت بتواند مالیات حقه را از مشمولان بگیرد، باز هم پایه‌های مالیاتی دولت با کاهش درآمدهای نفتی آسیب می‌بیند.

وی ادامه داد: زمانی که درآمد نفتی کاهش می‌یابد، واردات هم به تبع آن کم شده و مالیات‌های ناشی از واردات هم کاهش پیدا می‌کند.

این کارشناس اقتصادی افزود: باید دید که خود اقتصاد را چگونه می‌توان از نفت جدا کرد و به نظر می‌رسد که جایگزین نفت باید تولید متکی بر دانش و تکنولوژی باشد.

به گفته مشایخی، ممکن است بگوییم از درآمدهای حاصل از استخراج معادن و صادرات آن استفاده می‌کنیم، اما فروش مواد خام معدنی ارزش افزوده ندارد و باید تبدیل به کالا با محتوای دانش شده و آن کالا صادر شود، تا برای کشور ارزش افزوده به همراه داشته باشد.

این استاد اقتصاد بهبود فضای کسب و کار و کارآفرینی برای رشد افراد خلاق را از اقدامات مهم برای جایگزینی درآمدهای نفتی دانست و افزود: باید فضا برای نیروهای خلاق آماده شود، تا بتوانند برای کشور ثروت‌آفرینی کنند، البته این کار نیاز به عزم ملی همه مدیران به اضافه درایت و عقلانیت برای حرکت همه‌جانبه در این زمینه دارد.

* 3 پیشنهاد برای خروج از اقتصاد نفتی

مشایخی با ارائه 3 پیشنهاد برای خروج اقتصاد ایران از وابستگی به نفت اظهار داشت: پیشنهاد اول این است که در بخش‌هایی که پایه تولیدی وجود دارد، مانند پتروشیمی و معادن فلزی متمرکز شویم و ارزش افزوده آنها را با توسعه فعالیت در این حوزه بالا ببریم.

*عدم توفیق بانکها در هدایت منابع به تولید

وی، ساماندهی نظام بانکی و بازار سرمایه را دومین پیشنهاد خود عنوان کرد و گفت: بانک‌ها در حال حاضر تحت فشار هستند و نتوانسته‌اند، منابع کشور را به سمت فعالیت‌های مولد هدایت کنند، از سوی دیگر افزایش معوقات بانکی به دلیل شرایط اقتصادی سالهای گذشته مشکلاتی را برای بانک‌ها ایجاد کرده و علاوه بر آن عده‌ای دیگری هم وام‌های زیادی از بانک‌ها گرفته‌اند که در راه تولید صرف نشده و باید سعی شود که این سرمایه‌ها به بانک‌ها برگردد.

وی اضافه کرد: همچنین بازار سرمایه کشور بازار جوانی است که باید هر چه بیشتر توسعه داده شود و با افزایش جذب منابع مردم برای ایجاد فعالیت‌های جدید و ثروت‌آفرینی فعال شود.

این استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف تصریح کرد: پیشنهاد سوم این است که انحصارات و قدرت‌های اقتصادی ویژه در کشور مهار شود، یا حوزه فعالیت ‌آنها محدود شود تا میدان برای فعالیت بخش خصوصی فراهم شود، چون اغلب قدرت‌های اقتصادی با نفوذ سیاسی یا اداری که دارند، فعالیت می‌کنند، اما بهره‌وری کافی ندارند و این بخش در واقع ترمز تولید، ایجاد ثروت و اشتغال است.

وی ادامه داد: اگر کسی در بخش غیردولتی بهره‌وری کمی داشته باشد باید ورشکسته شود، اما این مراکز قدرت منابع را هدر داده یا از آنها استفاده بهینه نمی‌کنند، اما باز هم به فعالیت خود ادامه می‌دهند که باید دولت این مراکز را با شرایط مساوی در کنار بخش خصوصی قرار دهد و اگر این مسأله حل نشود بهره‌وری کاهش پیدا کرده و کشور نمی‌تواند از درآمدهای نفتی فاصله بگیرد.