وجود 800 خانه تاریخی در شهر تبریز به نوعی این شهر را به عنوان پایتخت و ویترین خانه‌های تاریخی در ایران تبدیل کرده که معرفی این آثار و ابنیه تاریخی که هم‌اکنون به موزه تبدیل شده‌اند باعث رونق یافتن صنعت گردشگری این شهر می‌گردد.



به گزارش جام جم، عمارت ائل‌گلی از گردشگاه‌های زیبای تبریز با استخری بزرگ به شکل مربع به مساحت 54 هزار و 675 مترمربع است و در جنوب آن تپه‌ای وجود دارد که آن را از بالا تا پایین همسطح استخر پله‌بندی کرده و نهر آبی از آن به سمت پایین روان است. در مرکز استخر، عمارتی به شیوه سنتی در دو طبقه ساخته شده و اطراف استخر به صورت پارک فرحبخشی درآمده است.



بنای نخستین عمارت ائل‌گلی را به دوره آق‌قویونلوها نسبت می‌دهند که یک بار در زمان صفوی و بار دیگر در زمان قاجار توسط «قهرمان میرزا» پسر عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در ایام حکمرانی بر آذربایجان بازسازی شده است.



خانه شربت اوغلی



خانه شربت اوغلی تبریز در زمینی به وسعت 1600 مترمربع در خیابان ثقه الاسلام، کوی سرخاب و معبری که به در سرخاب معروف است، واقع شده است. این خانه که اکنون محل فعالیت شعبه بنیاد ایران‌شناسی در آذربایجان شرقی، متعلق به اواخر دوره قاجاریه بوده و در اوایل دوره پهلوی بنایی دو طبقه در ضلع غربی حیاط بیرونی آن احداث شده و به طور کلی مشتمل بر دو طبقه مسکونی و زیرزمین در دو بخش بیرونی و اندرونی است. طاق‌نمای ورودی بنا از ضلع شمالی به صورت آجرچینی زیبا کار شده و در گذشته صرفا محل رفت و آمد ساکنین خانه و ارتباط با همسایگان بوده، در حالی که ورودی ضلع جنوبی به سمت چایکنار و بازار تبریز برای رفت و آمد اشخاص و مهمانان از حیاط بیرونی پیش‌بینی شده است.



خانه مشروطه



خانه مشروطه که معروف‌ترین و پرافتخارترین خانه تاریخی شهر تبریز است در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز سران مشروطه بوده است. خانه مشروطه تبریز در یکی از محله‌های قدیمی شهر تبریز به نام راسته کوچه روبه‌روی مسجد جامع و در غرب بازار تبریز در خیابان شهید مطهری قرار گرفته ‌است.



این بنا به سبک معماری دوره قاجار ساخته شده و ملک شخصی حاج مهدی کوزه ‌کنانی بوده‌ است. این بنا با 1300 مترمربع مساحت در دو طبقه ساخته شده‌ و از ویژگی‌های منحصربه‌فرد خانه مشروطه می‌توان به پنجره‌های ارسی، در‌های منبت‌کاری‌شده، غلام‌گردش، کلاه‌ فرنگی و نورگیر اشاره کرد.



خانه گنجه‌ای‌زاده



خانه گنجه‌ای‌زاده از بناهای تاریخی شهر تبریز است و معماری مختلطی از سبک دوره قاجار و پهلوی دارد. این خانه 3000 مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در 3 طبقه متشکل از تعدادی اتاق در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی است.



این بنا شامل دو بخش است؛ بخش شرقی متعلق به دوره قاجاریه و بخش غربی که اوایل پهلوی اول به ساختمان قبلی اضافه شده است. پلان‌های معماری، ترکیب دو بخش مجموعه، ایوان‌ها، راه‌پله‌های دوطرفه و کاربرد مطلوب آجر از خصوصیات بارز این بناست.



عمارت امیرنظام گروسی



عمارت امیرنظام گروسی در محله ششگلان شهر تبریز قرار دارد. این خانه که از آن به عنوان موزه قاجار استفاده می‌شود در دوره ناصرالدین شاه و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی توسط وی ساخته شده است.



عمارت امیرنظام در زمینی به مساحت 3000 مترمربع در 2 طبقه و با زیر بنای 1500 مترمربع ساخته شده است. خانه امیر نظام (موزه قاجار تبریز)، سال 70 توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری شد و با توجه به آسیب‌های جدی که به بنا رسیده بود با حفظ ویژگی‌های معماری بنا و شاخص‌های سنتی مورد بازسازی قرار گرفت. عمارت امیرنظام گروسی با آن ارسی‌های زیبا، اندرونی و بیرونی، شیشه‌های رنگی، سقف‌های گچبری، حوض‌خانه و سرداب آن توجه هر گردشگری را در تمام فصول سال به خود جلب می‌کند.



خانه حیدرزاده



خانه حیدرزاده در محله مقصودیه و در سمت جنوبی عمارت شهرداری تبریز و در نزدیکی چند خانه تاریخی دیگر همچون خانه‌های تاریخی سلماسی (موزه سنجش فعلی)، خانه نیکدل، بهنام (دانشکده معماری)، گنجه‌ای‌زاده، قدکی و... قرار گرفته است. درخصوص تاریخ دقیق ساخت بنای این خانه سند و زمان مشخص وجود ندارد ولی براساس مطالعات میدانی، قدمت بنا را می‌توان حدود 130 سال تخمین زد. براساس این مطالعات معمار اصلی بنا موسوم به حاج حبیب لک است.



خانه ثقه‌الاسلام



خانه ثقه‌الاسلام تبریزی در خیابان چایکنار و مابین پل قاری و مسجد صاحب‌الامر واقع شده است. این ساختمان آجری جزو بناهای آجری نادری است که در سه طبقه ساخته شده است. ثقه‌الاسلام از مبارزان دوره مشروطه بود که صبح عاشورای 1330 قمری توسط اشغالگران روس به دار آویخته شد.



خانه علی مسیو



علی مسیو یکی از شخصیت های برجسته و مشهور نهضت مشروطه در آذربایجان بوده و این خانه منسوب به اوست. وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز است. موقعیت این بنا در خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر، بن‌بست ختایی‌هاست.



خانه بلورچیان



این خانه که سردر پرنقش و نگارش توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، از در ورودی با یک پله می‌توان وارد هشتی‌اش شد. از خصوصیات بارز این خانه کامل بودن مجموعه و رعایت تقارن در نماست. تزئینات آجر به کار رفته در سردر و سرستون‌های نمای جنوبی، کاربندی حوضخانه، پنجره‌های ارسی و دیگر تزئینات چوبی به کار رفته در بنا دارای زیبایی خاصی است.



خانه استاد شهریار



خانه استاد شهریار با قدمت دوره پهلوی دوم (1347) در مرکز شهر تبریز قرار دارد. خانه استاد شهریار بعدها به تملک شهرداری تبریز درآمد و به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این خانه سال 86 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 22729 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.