خوشبختانه این روزها دیگر تنبیه بدنی در مدارس جایی ندارد و معلمان باید از روش‌های نوین مدیریت کلاس برای تربیت و آموزش بچه‌ها استفاده کنند. در این صفحه سعی کرده‌ایم خصوصیات یک معلم کارآمد و روش‌های نوین مدیریت کلاس را شسته و رفته و جمع و جور بیان کنیم؛ روش‌هایی که یقینا معلمین کهنه‌کار به خوبی با آنها آشنایی دارند اما مرور آنها برای معلمین تازه‌کار شاید خالی از لطف نباشد.

هر جا که بحث از تربیت انسان و به کمال رساندن آن باشد یقینا محبت حرف اول را می‌زند. شما باید به‌گونه‌ای رفتار کنید که بچه‌ها از محبت‌آمیز بودن رفتارتان نسبت به‌خودشان مطمئن باشند؛ یعنی همانطور که اغلب بچه‌ها می‌دانند که پدر و مادر، آنها را دوست دارند و حتی اگر آنها را تنبیه می‌کنند به‌خاطر خودشان است شما هم باید محبت و دوست داشتنتان را در طول زمان و از روش‌های مختلف به بچه‌ها اثبات کنید.

‌ الگوی خوبی باشید

بدانید که دانش‌آموزان آنگونه رفتار می‌کنند که از شما می‌بینند بنابراین شما به‌عنوان یک معلم الگوی خوبی از رفتار صحیح و محترمانه برای دانش‌آموزان باشید و طوری با دانش‌آموزان رفتار کنید که انتظار دارید آنان با شما رفتار کنند.

‌ در کلامتان به دانش‌آموزان حق انتخاب بدهید

به دانش‌آموزان یاد بدهید که برخورد شما با آنها، نتیجه رفتار خودشان است و این آنها هستند که با انتخاب‌هایشان نتایج خوب یا بد را برای خود می‌سازند. مثلا به جای گفتن جمله:« زهرا اگر همینطور به رفتارت ادامه بدهی تو را از کلاس اخراج می‌کنم»، بگویید: «زهرا اگر تصمیم داری به این رفتارت ادامه دهی، یعنی ترجیح می‌دهی که از کلاس استفاده نکنی و بیرون بروی، حالا از تو می‌خواهم که تصمیم درست را بگیری». این دو جمله هر دو معنی یکسانی می‌دهند درحالی‌که جمله اول معنی تهدید را در خود مستتر دارد و جمله دومی پیامد رفتار نامناسب دانش‌آموز را برعهده خود او می‌گذارد.

خطا را هدف بگیرید، نه خطاکار را

هنگامی که رفتار ناشایستی از یکی از دانش‌آموزان سر می‌زند شما باید رفتار او را مورد انتقاد قرار دهید و رفتار را از رفتار‌کننده جدا کنید. انتقاد شما از رفتار دانش‌آموز باید حاوی نکات نامناسب رفتار او باشد و اصول رفتار صحیح را به او گوشزد کند. قطعا زیر سؤال بردن شخصیت دانش‌آموز می‌تواند اثرات بلندمدت بر روحیه و تصویر ذهنی آینده او از خودش داشته باشد.

فضای اعتماد را به‌وجود آورید

اعتماد متقابل در رفتار یکی از مهم‌ترین اصول برقراری ارتباط مؤثر است. برای این کار شما باید ضمن تعریف حدود و مرزها، فضایی صمیمی و دوستانه در کلاس و در ارتباط با دانش‌آموزان به‌وجود بیاورید. به تک‌تک دانش‌آموزانتان توجه داشته باشید و در زمان لازم از آنها حمایت کنید.

چشم‌پوشی کنید

شما به‌عنوان معلم لازم نیست نسبت به هر مسئله کوچکی در کلاس عکس‌العمل نشان دهید. اجازه دهید بعضی از مسائل میان خود بچه‌ها یا به ظاهر دور از چشم شما انجام شود و فقط در مسائل مهم و تأثیرگذار بر نظم کلاس موضع‌گیری کنید.

‌ رابطه‌ خود را با دانش آموزان بازسازی کنید

به یاد داشته باشید رابطه صحیح و دوستانه شما با دانش‌آموزان مهم‌ترین مسئله‌ای است که به شما در تربیت و ساختن شخصیت دانش‌آموزان کمک می‌کند. بنابراین اگر به هر دلیلی مثلا تنبیه یا بی‌انضباطی، رابطه شما با یکی از دانش‌آموزان تیره و تار شد و به هم خورد، در نخستین فرصت به‌دنبال اصلاح رابطه و برقراری مجدد آن باشید. قطعا در فضای تنفر و کینه بذر تربیت رشد نخواهد کرد.

از تمام فضای کلاس استفاده کنید

تمام فضای کلاس حوزه قدرت و حاکمیت شماست. سعی کنید از تمام این فضا استفاده کنید. تصویر کلیشه‌ای ایستادن در جلوی کلاس یا نشستن پشت میزتان را فراموش کرده و در نقاط مختلف کلاس حضور داشته باشید. می‌توانید بین نیمکت‌ها راه بروید یا حتی در کنار دانش‌آموزی که حواسش به درس نیست یا شیطنت می‌کند مدت کوتاهی بنشینید. برای صحبت با یکی از دانش‌آموزان سعی کنید به او نزدیک شده و از نزدیک‌تر با او گفت‌وگو کنید. صحبت از راه دور اثر کلام شما را کم می‌کند. درمواقع بحرانی و تذکرات انضباطی بیش از اندازه به دانش‌آموزان نزدیک نشده و حریم شخصی آنان را حفظ کنید. نزدیک شدن بیش از حد به دانش‌آموز می‌تواند زمینه‌ساز برخورد فیزیکی میان شما و دانش‌آموز خاطی باشد.

تشویق و تنبیه

تشویق، مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند باعث تغییر رفتار در دانش‌آموزان شود. تنبیه اما برای مدت زمانی کوتاه، وقوع رفتار نامناسب را به تعویق می‌اندازد. با وجود این نمی‌توان نقش تنبیه را در کلاس درس نادیده گرفت. یادآوری این نکته ضروری است که تلاش شما باید بر این باشد که از روش‌های مختلف تشویق برای پیشبرد اهدافتان در کلاس استفاده کنید و تنبیه را صرفا برای موارد محدود و اضطراری به‌کار گیرید. البته منظور از تنبیه اعمال محدودیت و محرومیت از بعضی از امتیازات است. در بحث تنبیه شما باید توجه داشته باشید معمولا شدت تنبیه اثری بر تأثیرگذاری آن ندارد و این قاطعیت شما در انجام تنبیه در موارد مشابه است که میزان تأثیر‌گذاری آن را تعیین می‌کند. همچنین دقت داشته باشید که تنبیه باید متناسب با رفتار نامناسب سر زده از دانش‌آموز بوده و از ضعیف به شدید چیده شود. مثلا ابتدا به دانش‌آموز تذکر بدهید، سپس نمره منفی برای او درنظر بگیرید، در مرحله بعد او را از کلاس اخراج کنید و در آخرین مرحله به اولیای او اطلاع دهید.

تشویق مؤثرترین راه برای نهادینه‌کردن یک رفتار در وجود دانش‌آموز است. استفاده از عکس‌العمل‌های عاطفی مناسب مانند سر تکان دادن، لبخند‌زدن، آرزوی موفقیت کردن و... از بهترین تشویق‌های بی‌هزینه و ممکن برای شماست. دقت داشته باشید که تشویق باید با رفتار مورد نظر شما تناسب داشته باشد و به‌صورت عادلانه از طرف شما بین دانش‌آموزان تقسیم شود. نکته دیگر در مؤثر بودن تشویق، غیرمترقبه بودن و نامنظم بودن آن است. در این روش دانش‌آموز بسیاری از رفتارها را به امید تشویق شما انجام داده و شما فقط بهترین آنها را مورد تشویق قرار می‌دهید.

خصوصیات یک معلم خوب

امام علی(ع) می‌فرمایند: «هرکس کلمه‌ای به من بیاموزد مرا بنده خود کرده است». این حدیث معروف که اکثر ما آن را شنیده‌ایم از اهمیت و جایگاه مقام معلم و حقی که معلمین در زندگی ما دارند، حکایت دارد. اما روی دیگر سکه حقی است که شاگردان و دانش‌آموزان بر گردن معلم دارند؛ اینکه معلم تمام توان خود را برای آموزش و پرورش صحیح آنها به‌کار گیرد و با آنها به خوبی برخورد کند. شیطنت و بازیگوشی بچه‌ها آموزش و پرورش و مدیریت آنها در کلاس را با سختی‌های زیادی روبه‌رو کرده است. مهارت کلاسداری بحثی است که شما را قادر می‌سازد به خوبی با دانش‌آموزانتان ارتباط برقرار کرده و ساعات خوب و هدفمندی را برای آنان به ارمغان بیاورید.برای آنکه شما تبدیل به یک معلم موفق شوید و بتوانید کلاس خود را به خوبی اداره کنید نیاز به یکسری خصوصیات دارید که عبارت است از:

برقراری ارتباط مؤثر و سالم با دانش‌آموزان

دانستن و به‌کار گرفتن انواع مهارت‌ها و ابزارهای مختلف مدیریتی، روانشناسی و آموزشی در کلاس

تسلط بر احساسات و شناخت دقیق نقاط قوت و ضعف شخصیتی خود

داشتن افکار مثبت و واقع‌گرایانه نسبت به دانش‌آموزان.

10نکته مهم در مدیریت کلاس

1- در ابتدای سال تحصیلی قوانین مورد نظر خودتان را به روشنی برای بچه‌ها توضیح دهید و با عبارت «قوانین ما» از آن یاد کنید. البته در وضع قوانین دقت کنید که شما یک معلم هستید نه حاکم کلاس.

2- رفتارهای کوچک شما به‌عنوان معلم اثرات بزرگی در دانش‌آموزان دارد. ورود شما در آغاز روز به کلاس با یک سلام گرم و صمیمی، ظاهر آراسته، لبخندزدن یا تکان دادن سر به نشانه تأیید، یک صبح به‌خیر کوچک هنگام حضور و غیاب، خداحافظی در پایان کلاس و ظرافت‌های رفتاری اینچنینی می‌تواند اثرات مثبت زیادی در رفتار دانش‌آموزان داشته باشد.

3- شما می‌توانید با تغییر تُن صدا یا بلند و یا زیادکردن صدا و مکث کوتاه، کلمه به کلمه صحبت‌کردن و برگرداندن سر به یک طرف (معمولا به طرف تخته سیاه) و ساکت ماندن بدون اشاره به شخص معینی باعث سکوت و توجه دانش‌آموزان به‌خود شوید.

4- بی‌ثباتی در تربیت همیشه نتایج نامناسبی به بار می‌آورد. همواره در رفتارها و تصمیمات‌تان ثابت‌قدم و قاطع باشید. البته قاطعیت شما باید همانند پدر و مادر محبت‌آمیز باشد.

5- اگر اشتباهی از شما سر زد یا نکته‌ای را فراموش کردید و یا... حتما از بچه‌ها عذرخواهی کنید. اجازه دهید بچه‌ها شجاعت عذرخواهی و پذیرفتن اشتباه را از معلمشان بیاموزند.

6- به غیراز موارد بحرانی و خاص، سعی کنید انتقاد شما از دانش‌آموزان به‌صورت شخصی و خصوصی انجام شود.

7- لطفا دقت کنید که به هیچ وجه بچه‌ها را دست‌کم نگیرید. دانش‌آموزان شما در هر سن و سالی که باشند احترام و رفتار مودبانه را به خوبی درک کرده و بازخورد مثبتی به آن نشان می‌دهند.

8- هر دانش‌آموزی خصوصیات و توانایی‌های منحصر به فرد شخصیتی، علمی و... خود را دارد. معلم موفق کسی است که ضمن رعایت انصاف و عدالت برای هرکدام از دانش‌آموزانش تحلیل، الگوی رفتاری و برنامه‌ریزی منحصر به فردی در پیش گیرد.

9- چتر محبت معلم باید بر سر همه دانش‌آموزان گسترده باشد. بعضی از دانش‌آموزان ممکن است دچار آشفتگی‌های رفتاری یا مشکلات روانشناختی بوده و به‌شدت شما را در کلاس اذیت کنند. در برخورد با چنین دانش‌آموزانی کینه و بدبینی را کنار بگذارید و با کمک مشاور مدرسه یا روانشناسان مرکز مشاوره آموزش و پرورش درصدد حل ریشه‌ای مشکل برآیید.

10- در لحظات سخت معلمی‌تان، آنگاه که با شاگردی لجوج مواجه می‌شوید، یا حنجره‌تان در اثر صحبت زیاد آسیب می‌بیند، یا آنگاه که هرچه توضیح می‌دهید دانش‌آموزی درس را نمی‌فهمد و یا... به یاد داشته باشید که شما رسالت تربیت نسل آینده را به دوش می‌کشید؛ رسالتی که پیامبران الهی مسئول آن بوده‌اند و از همین روست که معلمی را شغل انبیا نامیده‌اند.