به گزارش حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران؛ در فضیلت و اهمیت لیالی قدر تا به حال بسیار گفته‌اند و بسیار می‌دانیم اما اینکه چنین شب‌هایی دستمایه‌ی مضمون ‌سازی شاعران هم می‌شود، بدون شک نشان از خاصیت عاطفی عبادت در این ایام است.

عبادت احرار و آزادگان یعنی عبادتی که نه از سر ترس جهنم و نه به سودای بهشت، بلکه از سر عاشقیت با خدا انجام شود.

امام‌العارفین علی ابن ابی‌طالب (ع) در دعای کمیل می‌فرمایند: یا اِلـهی وَسَیِّدِی وَمَوْلایَ وَرَبّی صَبَرْتُ عَلی عَذابِکَ فَکَیْفَ اَصْبِرُ عَلی فِراقِکَ، وَهَبْنی (یا اِلـهی) صَبَرْتُ عَلی حَرِّ نارِکَ فَکَیْفَ اَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ الی کرامتک

خدایا آتش دوزخ تو را تحمل می‌کنم اما نمی‌توانم این را تاب بیاورم که از من رنجیده باشی…

این جملات که با بیانی شاعرانه و بلیغ بیان شده‌اند را می‌توان سرچشمه‌ی عرفان اسلامی دانست.

شعر پارسی که عمیقاً با عرفان و کنایات عارفانه پیوند خورده، در مورد شب قدر هم دست به کار مضمون بافی‌های ناب و عاشقانه‌ای شده است.

این رویه به خصوص در شعر سبک عراقی که بزرگانی چون مولوی و سعدی و حافظ متعلق به آن هستند بیشتر هم قابل مشاهده است چرا که در این دوره‌ی سبکی، پیوند بین شعر فارسی و عرفان اسلامی به عمیق‌ترین وضعیت خود می‌رسد.

شعرگویی درباره‌ی شب‌های مبارک قدر، رسمی است که هنوز در بین شاعران ما بر نیفتاده و هنگامی که چنین مضمونی به قالب‌های معاصر و نو می‌آید، لحظات جالب و نابی خلق خواهند شد.

در ادامه یک مرور کلی بر مشهوراتی را از نظر می‌گذرانید که در باب لیالی قدر، به زبان فارسی سروده شده‌اند، اما ذکر این نکته هم ضروری است که هر نگاه فهرست‌واری می‌تواند جا افتادگانی سترگ و ارزشمند داشته باشد.

اشعار این فهرست که به طور اشاره گونه‌ای جمع‌آوری شده‌اند، به سه دوره‌ی سنتی، معاصران سنتی و معاصران نوپرداز تقسیم می‌شوند و درباره‌ی گروه سوم، یعنی معاصران نو پرداز باید گفت؛ آن‌ها ممکن است از قالب‌های سنتی مثل غزل و... استفاده کنند ، اما اساتید فن تمایزی آشکار بین غزل نو و غزل سنتی قائل شده‌اند و بدین دلیل آن‌ها را علیرغم عروضی بودن شعرهایشان، نو پرداز می‌خوانیم.

ناصرخسرو قبادیانی در قصیده ای طولانی عنوان کرده که قدر انسان در شب قدر نهفته است و برای دست یابی به آن باید در این شب از آیات قران کریم قرائت کرد تا روشنی بخش راه انسان باشد : 

ای که ندانی تو همی قدر شب / سوره اللیل بخوان از کتاب 

قدر شب اندر شب قدر است و بس / برخوان آن سوره و معنی بیاب 

اشعار مولانا نیز به برآورده شدن حاجات در شب قدر و اعجاز آن اشاره دارد : 

روا شود همه حاجات خلق در شب قدر / که قدر، از چو تو بدری بیافت آن اعزاز

با رنگ و نگار جنت العدنی / با نور و ضیاء لیلة القدری

تو را قدر اگر کس نداند چه غم / شب قدر را می‌ندانند هم

 

شب قدر است و طی شد نامه هجر/ سلام فیه حتی مطلع الفجر

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند / واندر آن ظلمت شب، آب حیاتم دادند

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی / آن شب قدر که این تازه براتم دادند

 

عارفان درباره شب قدر گفته‌اند که این شب، شبی است که سالکان را به تجلی خانه خاص مشرف می‌گرداند تا بدان تجلی قدر و مرتبه خود را نسبت با محبوب بشناسند و آن وقت، ابتدای وصول سالک باشد؛ یعنی جمع و مقام اهل کمال در معرفت:

در شب قدر، قدر خود را دان / روز در معرفت سخن میران

آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است / یا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب است

تا به گیسوی تو دست ناسزایان کم رسد / هر دلی از حلقهای در ذکر یا رب یا رب است

کشته چاه زنخدان توام کز هر طرف / صد هزارش گردن جان زیر طوق غبغب است

شهسوار من که مه آیینه‌دار روی اوست / تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است

عکس خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو/ در هوای آن عرق تا هست هر روزش تب است

من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می / زاهدان معذور داریدم که اینم مذهب است

اندر آن ساعت که بر پشت صبا بندند زین / با سلیمان چون برانم من که مورم مرکب است

آن که ناوک بر دل من زیر چشمی میزند / قوت جان حافظش در خنده زیر لب است

آب حیوانش ز منقار بلاغت میچکد / زاغ کلک من به نام ایزد چه عالی مشرب است

 

شب قدر است امشب

شب قدر است امشب مست مستم‌ ای خدا با تو / شدم تا مست دانستم که هستم ای خدا با تو

در این خلوت تو من یا من تو، انصاف از تو می‌خواهم / تو با من مست یا من مست هستم ای خدا با تو

مخواه از من که هرگز راه عقل و عافیت پویم / که من دیوانه از روز الستم ای خدا با تو

دویدم سال‌ها اما به دور افتادم از کویت / چو افتادم ز پا در خود نشستم ای خدا با تو

سر از خاک زمین تا برگرفتم عشق ورزیدم / ولی آزاد از هر بند و بستم ای خدا با تو

تو هر جا جلوه کردی من تو را دیدم پرستیدم / به هر صورت جمالی می‌پرستم ای خدا با تو

                                                                                                                                    امیر علی مصدق

 مناجات شب قدر

 بگذار تا بمیرم در این شب الهی / ورنه دوباره آرم رو روی روسیاهی

 چون رو کنم به توبه، سازم نوا و ندبه / چندان که باز گردم گیرم ره تباهی

 چون رو کنم به احیاء، دل زنده گردم اما / دل مرده می‏شوم باز با غمزه گناهی

 گرچه به ماه غفران بسته است دست شیطان / بدتر بود ز ابلیس این نفس گاه گاهی

 ای کاش تا توانم بر عهد خود بمانم / شرمنده‏ام ز مهدی وز درگهت الهی

 تا در کفت اسیرم قرآن به سر بگیرم / چون بگذرم ز قرآن اُفتم به کوره راهی

 من بندگی نکردم با خویش خدعه کردم / ترسم که عاقبت هم اُفتم به قعر چاهی

 با اینکه بد سرشتم با توست سرنوشتم / دانم که در به رویم وا می‏کنی به آهی

 ای نازنین نگارا تغییر ده قضا را / گر تو نمی‏پسندی تقدیر کن نگاهی

 دل را تو می‏کشانی بر عرش می‏کشانی / بال ملک کنی پهن از مهر روسیاهی

 دل را بخر چنان حُر تا آیم از میان بُر / بی عجب و بی تکبّر از راه خیمه گاهی

 امشب به عشق حیدر ما را ببخش یکسر / جان حسین و زینب بر ما بده پناهی

 آخر به بیت زینب بیمار دارم امشب / از ما مگیر او را جان حسن الهی

 در این شب جدایی در کوی آشنایی / هستم چنان گدایی در کوی پادشاهی

نغمه مستشار نظامی؛ 

سلام بر شب زیبای قدر تا سحرش

قطار باغ بهشت است و باز مانده درش

به سمت و سوی دلم آمده ست و سوزن بان

فرشته ایست که قرآن گرفته روی سرش

صدا از آینه و سنگ در نمی آید

کسی که غرق تو باشد نمی رسد خبرش

شبی ست روز تر از صد هزار سال و دریغ

ازین دلی که درین شب شکسته بال و پرش

سیاه نامه تر از خود... تو آبرو دادی

خودت مریز،خودت جمع کن،خودت بخرش

بگیر دست زمین را،زمانه تلخی ست

ببر زمین و زمان را به سمت خوب ترش

کجاست آنکه به تقدیر خلق آگاه است

سلام و عرض ارادت،به ساحت نظرش

مسافران قطار بهشت در شب قدر

دعا کنید که او باز گردد از سفر

باران،  دار و درخت ها را می شست / ناپاکی رخت و پخت ها را می شست

درآن شب قدر،  ابر رحمت تا صبح / پیشانی تیره بخت ها را می شست

در شب قدر دلم با غزلی همدم شد

بین ما فاصله‌ها واژه به واژه کم شد

چهارده مرتبه قرآن که گرفتم برسر

حرم یک به یک ابیات غزل، محرم شد

ابتدا حرف دلم را به نگاهم دادم

بوسه می‌خواست لبم، گنبد خضرا خم شد

خم شد آهسته از اسرار ازل با من گفت

گفت: ایوان نجف بوسه گه عالم شد

بعدهم پشت همان پنجره ی رویایی

چشم من، محو ضریحی که نمی دیدم شد

خواستم گریه کنم بلکه بر این زخم عمیق

گریه مرهم بشود، خون جگر مرهم شد

گریه کردم، عطش آمد به سراغم، گفتم:

به فدای لب خشکت ! همه جا زمزم شد

روی سجاده ی خود یاد لبت افتادم

تشنه‌ام بود، ولی آب برایم سم شد

زنده ماندم که سلامی به سلامی برسد

از محمد(ص) به محمد(ع) که میّسر هم شد

من مسلمان شده مذهب چشمی هستم

که در آن عاطفه با عشق و جنون توام شد

سال‌ها پیر شدم در قفس آغوشت

شکر کردم، در و دیوار قفس محکم شد

کاروان دل من بس که خراسان رفته است

تار و پود غزلم جاده ابریشم شد

سال‌ها شعر غریبانه در ابیات خودش

خون دل خورد که با دشمن خود همدم شد

داشتم کنج حرم جامعه را می‌خواندم

برگ در برگ مفاتیح پر از شبنم شد

یازده پله زمین رفت به سمت ملکوت

یک قدم مانده به او کار جهان مبهم شد

بیت آخر نکند قافیه غافلگیرت

آی برخیز! که این قافیه «یاقائم» شد...

انتهای پیام/