به گزارش خبرگزاری مهر، لادن حیدری مدیر کل دفتر حقوقی وامور مالکیت معنوی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی در ابتدای این نشست گفت: سیاستگذاری عمومی به دنبال بررسی دولت در عرصه ی عمل و ارتقای کارایی و اثربخشی عملکردآن در عرصه عمومیست.درواقع سیاست گذاری اراده حکومت در عمل است .کار سیاست گذار یافتن مشکلات و برآورد هزینه ها وفرصت ها و امکانات ودستاوردها ، توصیف وتحلیل وارزیابی این فرایند است. پس سیاست گذار نه ناقدقدرت که مدیریت کننده قدرت است . یکی از حوزه های سیاست گذاری تصمیم گیری در حوزه ی فرهنگی و اتخاذ سیاستهای فرهنگیست که دامنه آن از اتخاذ سیاست های کلان فرهنگی تا مداخله در امور خرد فرهنگی را شامل می شود .
وی افزود: مقوله و مفهوم فرهنگ یکی از پرکاربردترین واژه ها در زندگی اجتماعی انسانهاست و نمی توان حد و حدود مشخصی برای کاربرد این مفهوم قایل شد.
حیدری ادامه داد: گستردگی معنایی و شمول این مفهوم سبب شده تا بسیاری از امور انسانی و پدیده های اجتماعی تحت پوشش و سیطره این مفهوم قرار گیرند و امور اجتماعی وانسانی توسط آن توصیف ، تشریح و تبیین شود . به همین جهت تعاریف و ویژگیهای مختلفی از این مفهوم ارائه شده است ، زیرا جهان بینی ها ، ارزشها و ایدئولوژیها و نوع استفاده از کاربرد مورد نظر این مفهوم را تعریف و طبقه بندی می کنند.
مدیر کل دفتر حقوقی وامور مالکیت معنوی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تصریح کرد: در نگاه اول فرهنگ مجموعه ای از اعتقادات ، نهادها ونحوه زندگی کردن وسخن گفتن و فکرکردن است .در نگاهی عمیق تر میتوان گفت فرهنگ به گونه ای خودجوش ، جمعی ، دارای شخصیت و یک روح کلیست که به صورت اراده خارج از عقل برنامه ریزی سیاستگذاری کنونی برای خود حرکت میکند.
وی گفت: سیاستگذاری دولت ها در قلمرو فرهنگ در دو عرصه کلی و بخشی قابل بررسی است . در عرصه کلی به معنای داشتن نگرشی کلی در زمینه مبانی و اصول واهداف و در عرصه بخشی یعنی داشتن خط مشی وبرنامه در زمینه هایی نظیر میراث فرهنگی ، سینما ، موسیقی ، کتاب ، هنرهای تجسمی و... است.
سه مدل مختلف از رویکرد دولت ها نسبت به سیاستگذاری فرهنگی
حیدری با اشاره به سه مدل مختلف در این زمینه گفت: این سه مدل عبارتند از:
سیاست حضور دولت در عرصه فرهنگ همچون کشور فرانسه
سیاست های عدم مداخله در عرصه فرهنگ همچون ایالت متحده آمریکا
سیاست مداخله حداکثری دولتدر عرصه سیاست گذاری فرهنگی همچون ایران
وی ادامه داد: برخی اندیشمندان اعتقاد به امکان سیاست پذیری و هدایت فرهنگی هستند که این همان نگاه مهندسی فرهنگی است که الگوهایی همچون آرمانشهرگرائی ، راهبردی و توسعه گرا در زمینه مهندسی فرهنگی مطرح میشود .
حیدری افزود: با وقوع انقلاب اسلامی که اساسا خودرا یک انقلاب فرهنگی میدانست این انتظار به وجود آمد که تلاش منسجمی برای عمل جریان سیاست گذاری فرهنگی به وجود آید.
مدیر کل دفتر حقوقی وامور مالکیت معنوی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی گفت: سیاست های فرهنگی قبل از شکل گیری برنامه های توسعه کشور در سال 1368 بیشتر حول محور قانون اساسی، سیاست های ستاد و شورای عالی انقلاب فرهنگی و اندیشه های امام خمینی ره میچرخد .
وی تصریح کرد: انقلاب اسلامی و بعد از آن جنگ تحمیلی و لزوم مبارزه با جلوه های فرهنگی و هنری به جا مانده از رژیم قبل مانع از تدوین برنامه های مدون برای توسعه به طور عام وبرنامه ریزی و سیاستگذاری فرهنگی به طور خاص بود . در حقیقت بعد از تدوین برنامه اول توسعه است که سیاست های فرهنگی به مانند دیگر حوزه ها در قالب برنامه های توسعه قرار میگیرد و در روند برنامه ریزیهای توسعه جایگاهی برای برنامه ریزی در حوزه فرهنگ در نظر گرفته میشود .
حیدری گفت: در سالهای بعد از انقلاب اسلامی دولت سعی میکرد تمام فعالیت های فرهنگی را خود انجام دهد یا مستقیما در آ ن دخالت کند و همزمان چون برنامه ای مشخص برایسیاستگذاری فرهنگی در بین متصدیان امر وجود نداشتنوعی ناهماهنگی و بی تعادلی در این عرصه به چشم می خورده است .
لازم به ذکر است که چارچوب های فرهنگی در ایران طی دهه ی نخست بعد انقلاب باشرایط خاص پس از انقلاب تناسب داشت که میتوان رد پای این نگاه را درقانون اساسی مشاهده کرد . اصل دوم قانون اساسی ، جمهوری اسلامی را نظامی میداند برپایه ی ایمان به خدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریع به او ولزوم تسلیم در برابر امر او ، امامت و رهبری و کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در قبال خدا .
اصل سوم قانون اساسی هم در برخی بندههبه ذکر راهکارهایی برای نیل به اهداف مندرج در اصل 2 میپردازد و معتقد است که دولت باید تمام امکانات خود را برای امور زیر به کار گیرد :
ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان وتقوی و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی
بالابردن سطح آگاهیهای عمومی با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه های گروهی و وسایل دیگر
تقویت روح بررسی وابتکار در تمام زمینه های علمی ، فرهنگی و اسلامی ازطریق تاسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان
مشارکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی خویش
به مرور زمان و باگذشت چند سال از فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی و نظر به لزوم پرداختن به فرهنگ عمومی کشور و با گسترده شدن فعالیت ها و وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 19 آذر 63 به فرمان امام خمینی ره شکل گرفت که تقویت شده ی ستاد انقلاب فرهنگی بود .که جایگاه سیاست گذاری ، تعیین خط مشی ، تصمیم گیری ، هماهنگی و هدایت در چارچوب سیاست های کلی نظام در امور فرهنگی ، آموزشی و پژوهشی کشور را داشت . و ماموریت های اصلی آن تصحیح و ارتقای فرهنگی ، ساماندهی امور فرهنگی برای حفظ استقلال ، تحکیم و تعمیق تدین و فرهنگ دین باوری و جهت گیری برای تحقق تمدن نوین اسلامی بود و از جمله مهمترین ماموریت های آن ، هدایت فرهنگ کشور در جهت آرمانهای انقلاب است که لازمه آن سیاستگذاری های کلان فرهنگی در کشور است .
در نهایت میتوان گفت قانون اساسی و شورای عالی انقلاب فرهنگی داعیه ی هدایت فرهنگ کشور را باخود دارند و در همین راستا برنامه های توسعه نیز سطح خردتری به خود میگیرند و به صورت عینی تری به مباحث مرتبط با سیاستگذاری فرهنگی میپردازند .
در این بخش به بررسی رویکردهای سیاستگذاری موثر ونظری میپردازیم
1 رویکرد مهندسی فرهنگی :
مهندسی فرهنگی یعنی چیدمان منظم و به سامان و کاملا عینی و علمی و جساب شده و برنامه ریزی که تعریف جامع و مانعی را در خود طلب میکند و بااین شیوه و روش سیاستگذاری عرصه ای از موقعیت سود و فایده و کارآمدی برخوردار خواهدبود .
در مهندسی فرهنگی ، هدف ارائه یطرح و برنامه ای جامع و فراگیر همراه با نگاه و دیدی فرهنگی در تمامی حوزه ها و فعالیتها در حیطه های مختاف اجتماعی و سیاسی واقتصادی است . در مهندسی فرهنگی فرهنگ به عنوان حلقه اصلی ارتباط معنایی وماهوی و شلی صوری مفهومی پیدامیکند . در نگاه مهندسی فرهنگی باید در طراحی ، ساخت ، تهیه و تولید هربرنامه و فعالیتی ابتدا جایگاه ویژه و در خور شان فرهنگ خاص و مرتبط با موضوع را برای آن تبیین و تعیین کرد تا در حین اجرا و خروجی آن نمایی از فرهنگ مختص آن ظهور و بروز پیدا کند .
مهندسشی فرهنگی به معنی تدبیر کردن و سامان بخشیدن و جهت دادن واندازه کردن امور و شئون از نوع فرهنگی با معیار های فرهنگی و از زاویه فرهنگ است . نگاه و روش مهندسی فرهنگی به گونه ای دولت محور از بالا به پایین است و نهادهای دولتی و قدرت برتمام فرهنگ سیطره خواهند انداخت.
2. رویکرد رهاشدگی فرهنگی :
روش دوم برخلاف نوع آرمانی اول ، نوعی وانهادگی و رهاشدگی فرهنگ به حال خود است که براساس عینک و قصدیت پساتجددو تکثرگرایانه خود را تعریف میکند .
این روش شناسی رادیکال به گونه ای نسبی و شهودی تاحدی غیر علمیست . در آن مدیریت کاربردی ، غیرضروری وغیر مفید نام میگیرد .این نگاه نیز علاوه بر سنت واخلاق بحث همبستگی ملی را نیز زیرسوال میبرد .
در نهایت به نظر میرسد درایران سیاست گذاران با قبول مشروعیت سیاست های پیشین به برنامه ریزی فرهنگی براساس سند اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران پرداخته اند .
دید سیاست گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران علاوه برابعاد محتوایی و روش شناسی ، به لحاظ شکلی نیز اگر به سمت تمرکززدایی و حذف سیاست های موازی حرکت کند هماهنگ تر خواهدشد به طور دقیق مهمترین معضل در هم ریختگی حوزه هایی است که کار سیاست گذاری فرهنگی داخلی وخارجی رابرعهده دارند . ازسازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی تا وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمانهای فرهنگی مجلس وشهرداریها و .....که چندان هماهنگ و یکدست عمل نمیکنند .
در ادامه نشست دکتر مجید وحید ، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و رئیس موسسه مطالعات سیاستگذاری عمومی گفت: کاری که ما در سازمان انجام می‌دهیم؛ ارزیابی عملکرد دولت‌ها است. یعنی ما به عملکرد دولت بر این اساس که باید سیاستگذاری عمومی انجام دهد، نگاه می‌کنیم و اگر سیاستگذاری خوبی انجام شده باشد؛ می‌گوییم خوب است و اگر بد انجام شده باشد به آن لقب بد می‌دهیم و در این موضوع برای ما اینکه دولت مورد نظر ایران یا آمریکا باشد؛ تفاوتی ندارد.
وی افزود: باید قبول کنیم که در بسیاری از سیاستگذاری‌ها ایالات متحده آمریکا از ما قوی‌تر عمل کرده است که برای این موضوع میتوان به سیاستگذاری صنعت توریسم و گردشگری آنها اشاره کرد. البته اینکه گفته میشود آمریکا در این زمینه موفق بوده و ایران ضعیف به معنی غرب‌زدگی ما نیست؛ همانطور که وقتی به سیاستگذاری عمومی در بحث امنیت نگاه می‌کنیم و اعلام می‌کنیم که ایران در این زمینه قوی است به‌معنی اینکه ما مدافع حکومت باشیم، نیست. معیار اصلی ما در این موضوع عملکرد دولت مورد نظر است.
وحید ادامه داد: در حوزه سیاستگذاری عمومی عرصه‌هایی وجود دارد که در آن دولت باید تصمیم گیرنده باشد و ازجمله این حوزه‌ها میتوان به حوزه محیط‌زیست، امنیت و... اشاره کرد. البته حضور دولت در این موارد میتواند به‌صورت نظارت یا دخالت باشد. اما عرصه‌های دیگری هم وجود دارد، که بر سر این موضوع که دولت در آن دخالت داشته باشد یا خیر بین کشورهای مختلف اختلاف نظر وجود دارد. حوزه فرهنگ یکی از این عرصه‌ها به‌شمار می‌آید.
وی با بیان این پرسش که آیا در علوم اجتماعی، دولت باید دخالت داشته باشد یا خیر. گفت: در مورد حضور دولت در اجتماع دو نگاه وجود دارد. نگاه اول به این نکته اشاره دارد که دولت یک نهاد بود، پس چون کنشگر است، باید حضور داشته باشد. ولی طرفداران این حوزه در عین حال می‌گویند که دولت حضور داشته باشد اما به آن بفهمانیم که وظیفه‌اش تنها حکمرانی بوده و باید یاد بگیرد که در مسایل فروتن عمل کند.
وحید افزود: در چنین وضعیتی دولت میتواند خیلی مفید باشد. چراکه در این نگاه این موضوع درست بوده که دولت فقط یک سازمان است اما بزرگترین سازمان است و اگر دولت مفیدی باشد؛ میتواند در مسایل مختلفتاثیرگذاری خیلی زیادی ایجاد کند. برای نمونه این نوع میتوان به دولت فرانسه اشاره کرد که در آن اگر از هر ۱۰ نفر بپرسند که موافق دخالت دولت در فرهنگ است؛ قطعا ۹ نفر آنها جواب مثبت می‌دهند. چراکه دولت وظایفش را به‌خوبی انجام می‌دهد.
وی افزود: اما نگاه دیگری هم به دخالت دولت در این مسائل وجود دارد که در آن این موضوع مطرح است که هروقت اسم دولت را شنیدید؛ بترسید. چراکه دولت طرف سرمایه‌گذاران است. در جامعه امروز آدم‌ها با یکدیگر برابر نیستند و نظام امروز جهان طبقاتی است که در آن عده‌ای ثروتمند و مسلط بوده و عده‌ای دیگر تحت سلطه هستند. اما لازم است بگویم که سرمایه فقط اقتصادی نیست؛ سرمایه‌هایی همچون سرمایه فرهنگی هم وجود دارد که در آن فرد مورد نظر میتواند کاری انجام دهد که دیگران در آن ناتوان هستند. نویسندگی یکی از همین موارد است و ما در ایران افراد زیادی داریم که سرمایه فرهنگی بالایی دارند ولی سرمایه اقتصادی ندارند
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: از نظر بنده شما هر مدل فرهنگی را که دلتان می‌خواهد را می‌توانید داشته باشید اما باید بدانید که عرصه فرهنگ عرصه اجبار نیست؛ عرصه اقناع است. شما می‌خواهید فضای مجازی را بردارید؛ بردارید اما مردم را برای این موضوع قانع کنید. چراکه اگر نتوانید مردم را برای چنین مسائلی قانع کنید؛ مشکل به‌وجود می‌آید. به‌علاوه این موضوع در عرصه فرهنگ زبان خیلی مهم است و شما باید از طریق آن با مردم رابطه خوبی برقرار کنید. آسان‌ترین کار راه اجبار است و البته سخت‌ترین کار قانع کردن است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: سیاستگذاری فرهنگی در این کشور زمانی موفق میشود که دولت به تمامی به آن وارد شود. البته باید بگویم که دولت تنها رییس‌جمهور نبوده و به معنی تمام نهادهای حکومتی است و حتی نهاد رهبری را هم شامل میشود چراکه نهاد رهبری به‌شدت تاثیر گذار است و موفقیت زمانی حاصل میشود که آن نهاد هم در کنار نهادهای دیگر حضور داشته باشد.
وحید ادامه داد: به‌علاوه این موضوعات بیاییم کارهایی را اعلام کنیم که توانایی انجام آنها را داریم. چراکه وقتی از انجام اقدامی حرف زده میشود برای آن در بین مردم توقع ایجاد شده است. به‌عنوان مثال در بند ۱۸ قانون شهروندی این طور گفته شده که صداوسیما در زمان انتخابات نباید از نامزد خاصی حمایت کند ولی اگر صداوسیما این کار را نکند چه کاری می‌توانیم در مقابل آن انجام دهیم. همین چند وقت قبل در بحث FATFشاهد برنامه‌ای از تلویزیون بودیم که در آن هر دو کارشناسی که برای این موضوع دعوت شده بودند، مخالف تصویب آن بودند
علی اصغر کاراندیش مروستی دستیار وزیر فرهنگ وارشاداسلامی درامور حقوق شهروندی ضمن قدردانی از دبیرخانه دائمی حقوق شهروندی و همکاران وزارت فرهنگ برای برگزاری سلسله نشست های علمی تخصصی حقوق فرهنگی از منظر حقوق شهروندی از تدوین گزارش عملکرد وزارت فرهنگ و نهادهای تابعه در حوزه حقوق شهروندی خبردادو افزود :
پس از انتصاب اینجانب به عنوان دستیار وزیر فرهنگ وارشاداسلامی در امور حقوق شهروندی در اولین اقدام از تمامی معاونت های تخصصی و واحدهای تابعه ، درخواست معرفی رابطین حقوق شهروندی را داشتیم که این رابطین معرفی ومقرر گردید تا گزارش اقدامات و عملکرد نهادها منطبق با مفاد منشور حقوق شهروندی در حوزه فرهنگ وهنر ورسانه تنظیم و تدوین گردد که این اقدام در حال انجام است .
معاون توسعه مدیریت ومنابع وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی ادامه داد : اهتمام دولت و اعتقاد ما در وزارت فرهنگ برآن است که دولت موظف است تازمینه هایی را برای فعال شدن بخش خصوصی وغیردولتی در تمام زمینه ها فراهم کند و اگر در کشور روزی راشاهد باشیم که در تمام حوزه های اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی وعمرانی از ظرفیت نهادهای غیردولتی بهره ببریم قطعا روند توسعه پایدار کشور نیز سرعت خواهد یافت .
وی در پایان افزود : فرهنگ سازی در زمینه حقوق شهروندی و دیدن آثار ونتایج آن در بین شهروندان وجامعه پروسه ای مستلزم مرور زمان است . در پروژه های عمرانی تمامی فعالیتها منطبق با جدول زمانبندی پیش بینی شده انجام میشود و گاه زودتر از موعد مقرر هم میتواند به ثمر بنشیند در حالی که موضوعات فرهنگی ابتدا باید در ذهن شهروندان و جامعه هدف تثبیت شود تا نمود عینی پیداکند که این امر قطعا مستلزم گذر زمان است وامیدواریم اقدامات وزارت فرهنگ در حوزه حقوق شهروندی آثار وبرکات ماندگاری برای کشور در پی داشته باشد .
مونس کشاورز رئیس دبیرخانه دائمی حقوق شهروندی و دبیر نشست نیز گفت: یکی از جنبه های مغفول در حوزه حقوق شهروندان حق دسترسی به کالا ، آثار ومحتوای مطلوب فرهنگیست . ازآنجائیکه دبیرخانه دائمی حقوق شهروندی رسالت خودرا جریان اسزی علمیو فرهنگی درعرصه حقوق شهروندی مطرح نموده و در این مسیر تلاش میکند ، پیشنهادی مبنی بربرگزاری سلسله نشست های حقوق فرهنگی از منظر حقوق شهروندی به وزارت فرهنگ ارسال شد که با موافقت جناب کاراندیش موفق به برگزاری پنج نشست تخصصی با حضور صاحب نظران حوزه حقوق فرهنگی شدیم . وی در ادامه از چاپ کتاب حقوق فرهنگی از منظر حقوق شهروندی توسط انتشارات حقوق شهروندی خبرداد که قرار است شرکت کنندگان جلسات به تدوین گزارش نهایی جلسات و ماحصل مباحث مطرح شده بپردازند و دستاوردها درقالب کتاب به وزارت فرهنگ وارشاداسلامی ارائه شود تابه منظور سیاستگذاری در عرصه فرهنگ از نتایج حاصله استفاده گردد .
