خبرگزاری مهر-گروه استان ها؛ تایباد یکی از شهرهای تاریخی خراسان رضوی است که درگذشته «مغول‌آباد» «باخرز»، «طیبات»، «طایباذ»، «تائی آباد»، «تایب آباد»، «تایاباد»، «تایاباذ» نیز خوانده می‌شده است.
نام نخستین این شهر «مغول آباد» بوده زیرا مغولان در اوایل سده ۷ هـ . ق هنگام ورود به این ناحیه، آن را به نام خود خواندند اما بعدها این محل، در اثر شیوع طاعون خالی از سکنه و ویران شد.
سال ها بعد، بار دیگر مردم در آن جا ساکن شده شهر را آباد کردند. نام «طیبات» به سبب سکونت شمار زیادی از عالمان، عارفان و مردان پاک از جمله شیخ زین الدین در این شهر به آن اتلاق شده است.
مردم محل بر این باورند که در شهر تایباد و پیرامون آن، بادی می‌وزد، که مدت وزش آن در یک شبانه روز تنها دوازده ساعت است، یعنی نیمی از یک شبانه روز که آن « تای» می نامند از این رو به این شهر «تای باد» گفته اند.
ناحیه تایباد یا همان ناحیه باخرز، در دوران پیش از تاریخ و هم چنین در دوران های گوناگون پادشاهی ایرانیان، وجود داشته زیر نظر شاهان ایرانی، چون هخامنشیان و اشکانیان و پس از آن ساسانیان اداره می شده است.
پس از لشکرکشی مسلمانان، این ناحیه در ۳۱ هـ . ق، به تصرف عرب ها در آمد، و پس از آن طاهریان، صفاریان و سپس سامانیان، بر خراسان، از جمله تایباد چیره شدند.
تایباد در سده ۶ هـ . ق دستخوش تاخت و تاز غزان قرار گرفت، و در آغاز سده ۷ هـ . ق، گرفتار حمله خانمانسوز مغول گردید، سپس تیمورلنگ، مردم این دیار را به خاک و خون کشید، با همه این بلاها، دیری نپایید که بر ویرانه های خاک این سرزمین بار دیگر بناها برافراشته شد و آبادانی گذشته را اندک اندک باز یافت، و در سده ۱۳ هـ . ق، به اوج خود رسید.
مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی
مهمترین شاخص تاریخی تایباد ایوانی است رفیع مزین به کاشیکاری و کتیبه های زیبا که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و موید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی است، وی از مشایخ صوفیه و ازجمله عرفای سده هشتم هجری است.
مدفن مولانا زین الدین ابوبکر در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار دارد که درخت پسته کهنسالی سایه های خود را بر روی آن افکنده است. در مجاورت آن نیز مسجد و ایوانی زیبا به انضمام دو حجره دو طرفه در طرفین و با فضای داخلی به صورت شاهنشین صلابت خاصی را به این مجموعه بخشیده است.
در مجاورت آرامگاه مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ، و دو حجره دو اشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است.
کتیبه ایوان بنا به خط ثلث که از جمله نفایس هنری است شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه « کهف» است و کاتب آن « جلال الدین بن محمد بن جعفر » می باشد. همچنین در بخش فوقانی این کتیبه عبارت « الملک لله » به خط کوفی تکرار شده است.
علاوه بر آن اطراف صحن مزار،مشتمل بر ایوانچه هایی است که فضای خاصی را برای این مکان فراهم آورده است. در مدخل ورودی به مزار، آب انبار آجری و جود دارد که ساختار معماری آن بدون پا شیر است.
بنای واقع در میانه گورستان مجاور شامل ایوان ،گنبد خانه ، ایوانچه و مقبرة جلوی آن نیز منتسب به پدر حضرت «مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی » است.
به استناد کتیبه موجود، کار ساختمان بنای مزار مولانا در سال ۸۴۸ ه.ق مقارن با زمامداری شاهرخ پسر تیمور به پایان رسیده و به دستور « غیاث الدین پیر احمد خوافی» وزیر با درایت وی بوده است.
معماران بنا نیز بزرگترین معماران ایران درآن دوران برادران غیاث الدین و قوام الدین شیرازی بوده اند. هرچند این مجموعه موقوفه بوده و براساس قانون اداره میراث فرهنگی تنها وظیفه نظارت و مشارکت در تعمیرات این مجموعه را بر عهده دارد اما این مجموعه از اوایل دهه ۵۰ شمسی توسط اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی نگهداری – مرمت و استحکام بخشی شده که در سال ۹۴ نیز این اقدامات با اعتبار ۹۰۰ میلیون ریال انجام شده است.
رباط عباس آباد
رباط عباس آباد در میانه دشتی وسیع به فاصله ۳۰کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه تایباد به تربت جام واقع شده است.
این بنا در زمان آبادانی و رونق خود از جمله کاروانسراهای معتبر خراسان محسوب می گردید که به دلیل فضا های متعدد و دارا بودن امکانات رفاهی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در سفرنامه ها و متون تاریخی از آن یاد شده است.
طرفین ورودی رباط مزین به قابچه است و وجود عنصر دفاعی بنام «سنگ انداز» در بخش فوقانی سر در حاکی از امنیت این بنا است.
رباط عباس آباد مشتمل بر دو حیاط است و بر پیرامون آنها،ایوان، ایوانچه، اتاقک ها و آب انبار وجود دارد که آب آن از قنات و باران تامین می شده است.
شواهد معماری بنا نشان می دهد بخش مسکونی و قسمتی که برای احشام در نظر گرفته شده از یکدیگر جدا بوده است.
همچنین بخش مسکونی دارای نقشه ای چهار ایوانی بوده و اتاقک های آن به اندازه های متفاوت ساخته شده است.
فضا های داخلی اتاقکها بسیار ساده و منحصر به طاقچه و طاقنما می باشد و پوشش سقف آن نیز بصورت چهار ترک ایجاد شده است.
تعدادی از اتاق ها به وسیله درگاه با هم ارتباط داشته و پنجره های کوچکی برای تامین نور فضای داخلی در آنها تعبیه شده است. این رباط از یادگاری های معماری دوره صفویه است.
شهر تاریخی مالین
تپه های مشرف بر شهر باخرز واقع در ۵۰ کیلومتری شمال غربی تایباد حکایت گر وجود شهری بزرگ، آباد و پر رونق در صدر اسلام است.
این مکان که روزگاری به شهر مالین مشهور بود در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته و محل کهن دژ آن امروزه به صورت تپه ای مرتفع دیده می شود.
بنا بر منابع و متون کهن مالین روزگاری کرسی باخرز قدیم و در سده چهارم هجری شهری آباد بود و غله و پارچه فراوان از آن ناحیه صادر می شد. این شهر در اوایل سده هفتم هجری ۱۶۰ آبادی داشته است.
میل کرات راهنمای مسافران و کاروانیان
میل تاریخی موسوم به کرات بر بالای تپه ای نسبتا بلند در کنار روستایی به همین نام در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی تایباد در روستای کرات و در مجاورت جاده تایباد به خواف قرار دارد.
این بنا مشابه مناره ها یا میل های دیگر در سراسر کشور حکم راهنمای مسافران و کاروانیان را در نزدیکی آبادی داشته، بنایی است آجری با ساقه ای به ارتفاع ۲۵ متر دارای ساختاری دو قسمتی که نمای ظاهری آن در بخش تحتانی ( پایه میل ) با بلندی ۱۵ متر بصورت هشت ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه ای است.
در بخش انتهایی ساقه هشت ضلعی بقایایی از تزئینات موسوم به « شرفه » نیز به چشم می خورد. همچنین در بخش میانی بنا کتیبه ای به خط کوفی در نواری عریض اطراف میل را فرا گرفته که متاسفانه بر اثر عوامل طبیعی به شدت آسیب دیده است.
بخشی از تزئینات آن نیز گره چینی های آجری است که زیبایی خاصی به بنای میل بخشیده است. ظاهراً این بنا از وضعیت قائم خارج بوده و قدری کج به نظر می رسد.علاوه بر آن در ضلع جنوب غربی میل، در گاهی است که محل دسترسی و ارتباطی به شرفه بوده است. میل تاریخی کرات اسلوب معماری دوره سلجوقی را به همراه دارد.
بنای مزار شاهزاده قاسم
این بنا در شهر مشهدریزه و در ضلع جنوبی قبرستان قدیمی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است.
اهالی بر این باورند مقبره مزبور متعلق به« قاسم بن محمد بن ابوبکر ابی قحافه » و پدر « ام فروه» از شخصیت های تاریخ اسلام است.
بنای مزبور مشتمل بر اتاق هایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده است . بنای مزار متعلق به دورة صفویه است.
آب انبار مشهد ریزه
این بنا به فاصله کمی از آرامگاه شاهزاده قاسم مشهدریزه ودر حاشیه خیابان اصلی شهر واقع شده که ساختار معماری آن بدون پاشیر بوده و متشکل از سردر، پلکان منتهی به مخزن و پوشش گنبدی می باشد . مخزن این آب انبار در گذشته توسط آب قنات پر می شده است و بنای مزبور متعلق به دوره صفویه است.
مناطق تفریحی و گردشگری تایباد
روستای پُشته طبیعت بکر و کوهستانی و شکل معماری روستا که در دامنه کوه قرار گرفته و خانه های روستایی که به صورت پلکانی از دامنه کوه به سمت قلة کوه ساخته شده اند ، مهمترین جاذبه گردشگری روستا را به وجود آورده اند.
هوای مطبوع کوهستانی و آب مناسب و باغات میوه و سرسبزی منطقه می تواند باعث جذب هر رهگذری می شود.
وجود آثار تاریخی در روستاهای مسیر عبوری کرات،کوه آباد و آبقه و مناظر طبیعی آنها می تواند پکیج سفر خوب و کاملی را برای بازدید کنندگان رقم بزند و پشته آخرین ایستگاه این منطقه کوهستانی باشد.
روستای آبقه
وجود آثار تاریخی از جمله آب انبار، قلعه آبقه، مقبره شیخ ابو اسحاق، قلعه کهنه نادری، زیارتگاه آبقه، حمام قدیمی آبقه و محوطه تاریخی آسباد در این روستا و چشم انداز مناظر طبیعی و منطقه کوهستانی آن باعث می شود این روستا نیز جزء مناطق گردشگری شهرستان معرفی شود.آبقه دارای آب مناسب و هوای دلپذیر کوهستانی و مناظر سبز است.
روستای حسینی
باغات فراوان میوه، وجود آسیاب های آبی تاریخی و واقع شدن این روستا در بین جاده و کوه اهمیت آنرا چند برابر کرده و بر زیبایی آن افزوده است.
همچنین این روستا که در مسیر منطقة گردشگری سد و تنگل استای قرار گرفته، می تواند توقفگاهی دیگر برای گردشگران عبوری باشد.
روستای کرات
این روستا به واسطه داشتن چند اثر تاریخی مهم و با اهمیت نظیر میل کرات و همچنین واقع شدن دره ها و مناظر طبیعی و کوهستانی سرسبز و زیبا نظیر دره و منطقه گردشگری بند کرات و نیز جاده مواصلاتی تایباد به خواف منطقه ای محبوب برای گردشگران به خصوص در فصل بهار است.
