خبرگزاری مهر، گروه بین الملل -سمیه خمارباقی: معامله قرن اصطلاحی جدید در تحولات سیاسی خاورمیانه است که سال ۲۰۱۸ میلادی از سوی دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در راستای روند سازش میان تشکیلات خودگردان فلسطین و رژیم صهیونیستی مطرح شده است. در این طرح، اسرائیل در ازای کسب امتیازاتی فراتر از تعهدات قبلی سازمان آزادیبخش فلسطین و قطعنامه‌های شورای امنیت و الحاق بخش‌هایی از مناطق اشغال شده به خاک خود، با تشکیل دولت مستقل فلسطین موافقت می‌کند.
«مروان المعشر» وزیر امور خارجه اسبق اردن و رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه بنیاد کارنگی معتقد است طرح معامله قرن که قرار است ترامپ آن را در ماه ژوئن میلادی (خرداد- تیر) اجرایی کند، تهدید مستقیم فلسطینیان است چرا که یک طرح ضد فلسطینی است و به نابودی قضیه فلسطین منجر می‌شود. این طرح قدس را از دست فلسطینی‌ها خارج می‌کند و همچنین حق بازگشت آوارگان فلسطینی را سلب می‌کند و به موجب آن تشکیل دولت فلسطینی خارج از نوارغزه به رسمیت شناخته نخواهد شد.
به موجب این طرح، رژیم صهیونیستی به طور کامل کنترل کرانه باختری را برعهده می‌گیرد و در منطقه غور اردن (منطقه‌ای میان کرانه باختری و اردن) حضور امنیتی دائمی خواهد داشت و قدس به عنوان پایتخت اسرائیل خواهد بود.
اما این طرح آمریکایی تنها فلسطین را هدف قرار نداده است، معامله قرن برای کشوری همچون اردن نیز یک تهدید واقعی است که هدف آن فیصله دادن به مسئله فلسطین حتی اگر شده از حساب اردن است. در مورد اراضی کرانه باختری که شبیه پاره زمین‌های جدا از یکدیگر است این نگرانی وجود دارد که آمریکا از اردن بخواهد نوعی تشکیلات تابع اردن در ان راه بیندازد. با تحقق این موضوع، راه حل دودولتی توسط واشنگتن و تل آویو کاملاً بر باد رفته است.
علاوه بر فلسطینیان که مخالف معامله قرن هستند، اردن نیز از تحقق آن نگران است و عبدالله دوم پادشاه اردن در سفر به آمریکا به تصمیم گیرندگان آن درباره ادامه چنین سیاستی و تهدید آن برای اردن و فلسطین هشدار داده است.
اردن با صرف نظر از روابط نزدیکش با آمریکا اجازه اجرای پروژه‌هایی را نخواهد داد که موجودیتش را تهدید کند، حتی اگر این پروژه‌ها با وعده‌های اقتصادی فریبنده همراه باشد. اردن در حال بازبینی روابط خود با کشورهای خلیج هم هست و به نظر می‌آید که با نزدیک شدن به عراق و کویت از عربستان به نوعی فاصله گرفته است.
دغدغه‌های اردن در قبال معامله قرن
به موجب این طرح معامله قرن، رژیم صهیونیستی به طور کامل کنترل کرانه باختری را برعهده می‌گیرد و در منطقه غور اردن (منطقه‌ای میان کرانه باختری و اردن) حضور امنیتی دائمی خواهد داشت و قدس به عنوان پایتخت اسرائیل خواهد بود. معامله قرن، تمامی طرح‌های موجود درخصوص برقراری سازش و تشکیل کشور مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس شرقی را از بین می‌برد.
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در جانبداری از رژیم صهیونیستی به ارائه طرح معامله قرن اکتفا نکرده است و پیش از اجرایی شدن این طرح، به طور رسمی قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل معرفی و سفارت خود را از تل آویو به قدس منتقل کرد، سیاست‌های جانبدارانه واشنگتن از صهیونیست‌ها به اینجا ختم نشد و ترامپ پا را فراتر گذاشت و حق اسرائیل بر دیگر اراضی اشغالی عربی به جز فلسطین، یعنی بلندی‌های اشغالی جولان سوریه را به رسمیت شناخت. این دو اتفاق بیش از پیش بر نگرانی کشورهایی همچون اردن افزود و مقامات امان اکنون نگران هستند بادهای تغییر در سیاست خارجی آمریکا به سوی آنها نیز بوزد.
یکی دیگر از نگرانی‌های اردن این است که حق این کشور در حمایت از اماکن مقدس در شهر بیت المقدس از بین برود، حقی که اسرائیل آن را به موجب توافقنامه صلح «وادی عربه» که در سال ۱۹۹۴ میان تل آویو و امان به امضا رسید، به رسمیت شناخته است. اردن نه تنها نگران از دست دادن نقش خود است بلکه اجرایی شدن معامله قرن و اعمال حاکمیت اسرائیل بر کرانه باختری و به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل، حاکمیت اردن بر برخی اراضی در کرانه باختری رود اردن را نقض می‌کند.
راهکارهای مقابله با معامله قرن
هرچند آمریکا و کشورهای عربی هم پیمان آن در منطقه همچون عربستان و امارات وعده‌های اقتصادی به اردن داده‌اند تا این کشور با معامله قرن موافقت کند اما اردن در چنین شرایطی رایزنی با مقامات کشورهای عربی، آفریقایی و اسلامی و هم پیمانان منطقه‌ای و بین المللی را برای مقابله با این طرح آغاز کرده است.
عبدالله دوم شاه اردن همچنین دستور بازنگری درباره توافقنامه گازی با رژیم صهیونیستی را صادر کرده است. این توافقنامه سالانه ۶۰۰ میلیون دلار از هزینه‌های دولت در بخش انرژی را برای اردن فراهم می‌کند. وی خواستار بازنگری در این توافقنامه از طریق ارائه گزارش فنی درباره این موضوع شده است که ادامه توافق به نفع اردن است یا توقف آن؟ این اقدام اردن در راستای اعمال فشار سیاسی بر رژیم صهیونیستی صورت گرفته است.
از سوی دیگر از آن جایی که مردم اردن و فلسطین بیش از دیگر کشورهای عربی با یکدیگر اقتراب تاریخی و جغرافیایی دارند و اردن میزبان شمار زیادی از آوارگان فلسطینی است که در داخل جامعه اردن پیوند نزدیکی با مردم این کشور پیدا کرده‌اند، پذیرش معامله قرن از سوی مقامات امان نیازمند پذیرش ملت اردن است. معامله قرن حق بازگشت آوارگان فلسطینی را نابود می‌کند و این موضوع برای اردن که طبق آمارهای غیر رسمی ۶۵ درصد ساکنان این کشور را آوارگان فلسطینی تشکیل می‌دهند، نگران کننده است چرا که این مسئله بار مالی سنگینی برای اردن به همراه دارد و در صورت عدم بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمین مادری شأن، بافت جمعیتی در اردن تغییر خواهد کرد.
بنابراین علیرغم تمامی فشارهای واشنگتن و هم پیمانان عربی آن همچون عربستان و امارات برای تحت فشار گذاشتن امان جهت پذیرش معامله قرن، مقامات اردن ضمن ابراز مخالفت خود اعلام کرده‌اند که بدون رضایت مردم این کشور امکان موافقت با معامله قرن را ندارند چرا که این موضوع می‌تواند همچون بمب ساعتی هر لحظه از سوی ملت‌ها منفجر شود و امنیت منطقه را به چالش بکشد.
عبدالله دوم پادشاه اردن با اتکاء به حمایت مردم این کشور موضع قاطعی درخصوص معامله قرن اتخاذ و اعلام کرده است: «قدس، خط قرمز است و ملت اردن حامی رهبری و پارلمان است». دستور بازنگری درباره توافق گازی با رژیم صهیونیستی نیز بر همین اساس اعلام شده است.
حال باید دید مقامات اردن قادر هستند با تکیه بر ملت و هم پیمانان منطقه‌ای و بین المللی خود با چالش‌های ناشی از عدم موافقت با معامله قرن به ویژه مشکلات اقتصادی مقابله کنند یا خیر؟ اردن از کمبود آب و انرژی رنج می‌برد و ۴۰ درصد از نیازهای خود برای تولید برق را از اسرائیل تأمین می‌کند.
در پی روی کار آمدن مجدد بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در قدرت و پیروزی افراط گرایان در انتخابات، بستر اجرایی شدن معامله قرن هموارتر از گذشته شده است لذا در چنین شرایطی اقدامات دیپلماتیک اردن برای مقابله با این طرح به تنهایی کافی نیست و باید به گزینه‌های دیگری روی آورد. احیای فرهنگ مقاومت و بازگشایی دفاتر جنبش‌های مقاومت فلسطین در اردن که در رأس مقابله با قلدری‌های رژیم صهیونیستی قرار دارند یکی از کارآمدترین راههای موجود می‌تواند باشد.
