به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، پانزدهم دی ماه بود که بیژن زنگنه، وزیر نفت در اجلاس اقتصاد ایران هشدار شدیدی درباره افزایش شدید مصرف گاز بخش خانگی کشور داد و گفت: «17 یا 18 سال پیش که وزیر نیرو بودم درباره بحران آبهای زیرزمینی هشدار می‌دادم اما کسی قبول نمی‌کرد، در 10 یا 12 سال آینده بحران امروز آب در بخش انرژی خواهد بود. امسال 660 میلیون مترمکعب گاز به شبکه تحویل می دهیم که 400 میلیون مترمکعب آن در بخش خانگی مصرف می‌شود و امسال 13 یا 14 درصد رشد داشته است. اگر پارس جنوبی تمام شود، دیگر یک پارس جنوبی دوم یا سوم در کار نخواهد بود که بخواهیم آن را مصرف کنیم.». البته مشابه این هشدار را حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در همایش مسوولان پژوهش و فناوری این شرکت داده و گفته بود: «اگر تمام گاز پارس جنوبی نیز به شبکه گاز کشور تزریق شود و در اختیار شرکت ملی گاز قرار گیرد با مصرف کنونی باز هم پاسخگوی نیازها نیست».

آمارهای شرکت ملی گاز ایران نشان می دهد که این نگرانی ها منطق محکمی دارد زیرا مصرف گاز بخش خانگی در نه ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشدی 5 درصدی داشته است. این افزایش مصرف در حالی رخ داده است که با توجه به اجرای گام دوم هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت گاز، انتظار می رفت مصرف این حامل انرژی کنترل شود. برای تشخیص دلایل افزایش مصرف گاز بخش خانگی در سال 93، لازم است شیوه اصلاح قیمت گاز بخش خانگی در سال جاری بررسی شود. وزارت نفت در گام دوم هدفمندی یارانه ها به صورت یکسان 14 تومان به تمامی پله‌های مصرف گاز خانگی اضافه کرد. بر این اساس، پله اول مصرف 47 درصد افزایش و پله آخر مصرف 4 درصد افزایش یافت و در نتیجه، مصرف کنندگان پرمصرف گاز با درصد افزایش هزینه بسیار کمتری نسبت به سایر مصرف کنندگان مواجه شدند. در این ساز و کار قیمت گذاری، هر مشترکی که گاز بیشتری مصرف می کند از یارانه بیشتری بهره‌ مند می‌شود که با اصلاح الگوی مصرف در تقابل است.

جدول 1 – میزان اصلاح تعرفه‌های گاز خانگی در گام دوم هدفمندی یارانه‌ها

بررسی های انجام شده نشان می دهد که راهبرد مناسب برای اصلاح وضعیت فعلی قیمت گذاری گاز، استفاده از نظام تعرفه‌گذاری پلکانی-افزایشی (IBT) است. این نظام تعرفه‌گذاری برای حامل های انرژی در کشورهای توسعه‌یافته از جمله امریکا، ژاپن و کره جنوبی با هدف توسعه فناوری‌های کم مصرف و در کشورهای در حال توسعه از جمله چین و هند با هدف کاهش شدت مصرف انرژی و تشویق به صرفه‌جویی به اجرا در آمده است. به عنوان نمونه، براساس مطالعات صورت گرفته توسط مرکز انرژی پایدار (CSE) در انگلستان، استفاده از مدل تعرفه‌گذاری پلکانی-افزایشی تاثیر قابل توجهی بر کاهش مصرف انرژی دارد به‌طوری‌که این شیوه‌ی قیمت گذاری را به عنوان تعرفه‌ی کاهش‌دهنده‌ی تقاضای انرژی (Demand-Reduction Tariff) نام‌گذاری شده است (1). در این روش، با عبور میزان مصرف گاز از مقدار الگو و به ویژه در پله آخر، تعرفه به شکل ناگهانی و قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه، عموم مشترکین برای اصلاح الگوی مصرف انرژی خود انگیزه پیدا می‌کنند و یارانه خانوارهای کم‌مصرف از محل جریمه خانوارهای پرمصرف‌ تامین می‌شود. براساس مطالعات این مرکز، استفاده از این شیوه‌ی تعرفه‌گذاری می‌تواند کاهش حدود 8 درصدی مصرف گاز بخش خانگی را به همراه داشته باشد.

شکل 1- مقایسه‌ی پله های تعرفه گاز در گام دوم هدفمندی یارانه ها و مدل موسسه‌ی CSE

تصویر فوق نشان می‌دهد که با وجود افزایش پلکانی قیمت گاز در گام دوم هدفمندی یارانه ها، رشد قیمت بسیار کندتر از مدل IBT است. به عبارت دیگر، مدل قیمت گذاری مورد استفاده در گام دوم هدفمندی، هیچ انگیزه‌ای برای کاهش مصرف و اصلاح الگوی زندگی برای مشترکین ایجاد نمی‌کند، زیرا خانوارهای پرمصرف، افزایش قیمت چندانی را تجربه نمی‌کنند. بر همین اساس، در اصلاح قیمت گاز خانگی در گام سوم هدفمندی یارانه ها بر اساس نظام تعرفه‌گذاری IBT، ضروری است قیمت پله‌های بالای مصرف بسیار بیشتر نسبت به سایر پله ها (به صورت درصدی) افزایش یابد تا فشار شدید افزایش قیمت بر روی مشترکین پرمصرف گاز متمرکز شود. در این صورت، مشترکین به صرفه جویی تشویق می شوند و رفتار خود را اصلاح می کنند. در صورت اجرای این راهکار که در طرح مصوب کمیسیون انرژی مجلس برای حذف یارانه پرمصرف ها به خوبی مورد توجه قرار گرفته است، مصرف گاز بخش خانگی کنترل می شود و بحران مورد اشاره وزیر نفت در حوزه انرژی برای کشور رخ نمی دهد و نیز درآمدهای دولت از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی افزوده می شود.

پی نوشت:

1- Energy Tariffs for Sustainability; A report by the Center for Sustainable.

محمود سحابی-کارشناس انرژی

انتهای پیام/م