تحقیقات مربوط به ایران در دانشگاه های مختلف کشورهای عربی و نیز مراکز تحقیقاتی رو به ازدیاد است. این امر فارغ از این که با چه انگیزه ای است، مسلما در شناخت ایران توسط عربها موثر خواهد بود. حالا که خود ما رغبت چندانی به این کار نداریم، گویا مقدر شده است تا آنان خودشان اقدام کنند.

اخیرا چند کتاب و پایان نامه در این زمینه دیدم (هر چند برخی نسبتا قدیمی است) که گزارش اجمالی می دهم.

ا. السیاسة و الدین فی مرحلة التاسیس الدوله الصفویه 1501 - 1576 از علی ابراهیم درویش

این کتاب چنان که عنوانش نشان می دهد در باره تأسیس دولت صفوی و تاریخ آن در دوره اسماعیل و طهماسب است. ناشر آن المرکز العربی للابحاث و دراسة السیاسات در قطر است. کتاب در چندین فصل، جغرافیای سیاسی ایران، تأسیس دولت صفوی، روابط دولت صفوی با عثمانی و ممالیک، مناسبات دولت صفوی با ازبکها و اروپایی ها، و نیز در فصل های دیگری نظام اداری عصر صفوی، نظام اقتصادی و مالی، صفویه و دین، نقش فقها در دولت صفوی و روابط میان شاه و فقیه را در این دوره مورد بررسی قرا رداده است. کتاب تا ص 453 که متن و ضمائم است ادامه یافته و پس از آن هم فهرست راهنماست.

2. الصراع الصفوی العثمانی و تأثیراته علی المشرق العربی از محمد عبدالرزاق العوفی / ناشر آن الاکادیمیه الجماهیری است و تاریخ نشر آن 2008 و محل چاپ بنغازی در لیبی!

کتاب در سیصد صفحه سامان یافته و برخی از مهم ترین عناوین فهرست مطالب آن عبارت است از المشرق العربی بین التوجه العثمانی و لاامتداد الصفوی. اسباب الصراع الصفوی ـ العثمانی. مراحل الصراع. اجتیاح ایران و الصراع علی کردستان. تأثیرات الصراع الصفوی العثمانی علی المشرق العربی. سیطرة‌العثمانی علی المشرق العربی.

3. مقاله مفصلی با با عنوان «الجرجانیون و الحیاة الثقافیه و الاجتماعیه بمکة حتی بدایات القرن الخامس الهجری» که توسط ابراهیم عبدالمنعم سلامه ابوالعلاء استاد تاریخ و تمدن اسلامی در دانشکده ادبیات و علوم اجتماعی دانشگاه سلطان قابوس در عمان تهیه و در در همایشی در مکه در سال 1426 ق یعنی ده سال پیش ارائه شده است. از این که تاریخ قدیمی است عذرخواهم، اما به هر حال اثری است در باره جرجانی ها و نقش آنها در تاریخ فرهنگی و اجتماعی شهر مکه تا اوائل قرن پنجم هجری. این مقاله در مجموعه مقالات همایش مزبور از صفحه 259 تا 362 آمده است.

4. پایان نامه دیگری با عنوان الحیاة الاجتماعیه الایرانیه فی العصر التیموری (من خلال المخطوطات المصوره 771 ـ 912) در 193 صفحه است. در این نوشته، بر اساس نقاشی های موجود در نسخ خطی از زندگی اجتماعی ایرانی ها در دوره تیموری سخن گفته شده است. این نوشته از دانشگاه الجزائر است و نویسنده خانم سلام نضیره است که زیر نظر دکتر صالح بن قربه نوشته شده و سال تهیه آن 2006 ـ 2007 است.

5. مدرکات السیاسیه الفارسیة‌ فی منطقه الخلیج [الفارسی] از عادل عبدالله از مرکز التنویر للدراسات الانسانیه است که سال 2009 در قاهره منتشر شده است. فهرست برخی از عناوین:

المیلاد الصفوی

الجمهوریه الایرانیة‌ الصفویه

البعد الاستراتیجی العقائدی

البعد الاستراتیجی التاریخی

البعد الاستراتیجی المصلحی

کتاب شصت صفحه رحلی است و همان طور که از عناوین پیداست، با دید سیاسی نوشته شده اما به هر حال برای شناخت نگاه عربها به ایران به خصوص در این دوره که تمام ایرانشناسی زیر نگاه و با تعبیر «صفوی» است جالب است.