به گزارش خبرگزاری فارس از قم، مادر کلمه مقدس و مفهوم زیبایی که آدمی از تکرار آن خسته نمی‌شود و با بودن صاحب آسمانی این نام احساس آرامش می‌کند. انسان‌ها با گویش و لهجه و زبان خاصی این نام را بیان می‌کنند اما به هر نحوی که ادا شود توامان با عشق و محبت است.

31 فروردین مصادف با بیستم جمادی الثانی روز میلاد دخت رسول خدا(ص) بانوی عالم هستی، روز مادر و زن است. روزی که به حق بهترین روز برای نام گذاری و پاسداشت مقام و منزلت مادر و زن می‌تواند باشد.

به مبحث مادر و جایگاه آن زیاد پرداخته شده است اما کسی نمی‌داند چرا در همه جوامع حتی جوامعی که به دور از تمدن زندگی می‌کنند حس احترام به مادر وجود دارد. ‌در همین زمینه گفت‌وگویی با حجت الاسلام خان محمدی عضو هیئت علمی جامعه‌شناسی دانشگاه باقرالعلوم داشته‌ایم تا جایگاه مادر از لحاظ جامعه‌شناختی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

فارس: مادر چه نقشی در جوامع دارد؟

از منظر جامعه شناختی جایگاه مادر بسیار والاست و در خانواده و جامعه دو نقش زیستی و عاطفی را ایفا می‌کند. از لحاظ زیستی بدون مادر جامعه به وجود نمی‌آید یعنی انسان از مادر متولد می‌شود بنا بر این مادر یک نقش محوری در جامعه از لحاظ زیستی محسوب می‌شود علاوه بر این بعد از تولد اگر مادر به فرزند رسیدگی نکرده و شیر ندهد کودک زنده نخواهد ماند، اما نقش مهمتری که مادر بر عهده دارد نقش عاطفی و اجتماعی وی است.

انسان یک موجود اجتماعی و به تعبیر ارسطو «انسان مدیون به طبع است» یعنی انسان بدون روابط اجتماعی به انسانیت رهنمون نخواهد شد. در جامعه شناسی مفهومی به عنوان اجتماعی شدن وجود دارد که در طی این اجتماعی شدن یک کودک ناتوان به یک انسان بالغ تبدیل می‌شود به عبارت دیگر کودکی که متولد می‌شود محبت دریافت نکرده و تربیت نشود انسان نخواهد شد. هربرت‌مید جامعه شناس معروف غربی می‌گوید «کودک بدون ارتباط با سایر انسان‌ها و تربیت موجودی است که نمی‌توان بر روی آن نام انسان یا حیوان گذاشت» و در این میان مادر مهمترین نقش در تربیت کودک را دارد.

تحقیقات جامعه شناسان نشان داده است کودکانی که محبت مادرانه دریافت نکنند انسان کاملی نخواهند شد، مبنای این ادعا شواهد زیادی از جمله کودکان تک افتاده هستند که به دلیل عدم دریافت روابط عاطفی انسان کاملی نشده‌اند. به طور مثال پادشاه فردریک در ایالت بادن آزمایشی در این زمینه انجام داد، وی به دایه‌ کودکان بی‌سرپرست دستور داد با این کودکان مانند چوب خشک برخورد کنید یعنی محبتی به آنها نداشته باشید و فقط نیازهای زیستی مانند غذای آنها را برطرف کنید، بعد از مدتی این کودکان مردند. این آزمایش نشان می‌دهد کودکان درصورت عدم دریافت هیچگونه محبتی حتی اگر نیازهای زیستی آنها برآورده شود در حد اعلا می‌میرند و همچنین به هر اندازه نقص در رفع نیازهای عاطفی وجود داشته باشد به همان میزان دچار نقص می‌شوند بنا بر این مادر نقش بسیار اساسی و محوری در خانواده و جامعه داراست.

فارس: نقش مادر در بزرگسالی فرزندان چگونه است و تا چه می‌تواند در زندگی فرزند اثرگذاری داشته باشد؟

مادر در دوران بزرگسالی نیز نقش محوری دارد، به همین دلیل نقش مادر مختص خانواده نبوده و شامل جامعه هم می‌شود. مثلا دختری که تازه ازدواج می‌کند به شدت از لحاظ روحی و روانی به مادر نیاز دارد و حتی پسران نیز در سن ازدواج و بعد از آن به مادر نیاز دارند. در این بین فقط فرزندان به مادر نیاز ندارند بلکه این زن در نقش دیگر خود یعنی همسری باید نیازهای شوهر خود را برآورده کند یعنی یک انسان بالغ هم نیاز به یک زن در نقش همسر دارد. مردان بدون ازدواج ناقص هستند و این امری ثابت شده‌است. در سطح جامعه افرادی هستند که در سطوح عالی علمی و جایگاه اجتماعی قرار دارند و موفقیت‌های زیادی کسب کرده‌اند ولی به دلیل عدم ازدواج نقص‌های داشته‌اند. لذا نه از لحاظ اسلامی بلکه از لحاظ جامعه شناختی مردی که ازدواج نکند ناقص است بنا بر این زن یک موجود مکمل با عنوان مادر و همسر نقش به سزایی دارد.

فارس: احترام به مادر یک نیاز ذاتی است یا اکتسابی؟

اکتسابی یعنی خود انسان‌ها چیزی را تعریف کرده و به آنها اهمیت داده‌اند والا می‌توانست بی‌اهمیت باشد اما ذاتی یعنی تکوینی است و نمی‌توان آن را تغییر داد و به تعبیر غربی‌ها طبیعی است. نیاز به مادر طبیعی و یا ذاتی است چون تنها موجودی که بیشترین نیاز به مادر دارد کودک انسان است. نوزاد انسان وقتی متولد می‌شود تا یکسال حتی نمی‌تواند راه برود در صورتی که بقیه حیوانات بدون اینکه مادر به او یاد بدهد این نوع رفتارها را یاد می‌گیرند ولی کودک انسان اینطور نیست. کودک انسان بسیار ضعیف‌تر از حیوان بوده و در ابتدا هیچ درکی ندارد اما همین موجود ضعیف با تربیت و محبت می‌تواند به انسان بزرگی تبدیل شود به همین دلیل نیاز به مادر ذاتی بوده و در راستای همین نیاز احترام به مادر نیز یک نیاز ذاتی است.

خداوند در تکوین مادر انسان‌ها را به گونه‌ای قرار داده است که بدون وجود مادر نمی‌توانند به زندگی خود ادامه دهند لذا به لحاظ تکوینی نیاز به مادر ذاتی و احترام به آن واجب است.

فارس: با توجه به اینکه عده‌ای از زنان هیچگاه صاحب فرزند نمی‌شوند آیا نقش مادری ذاتی است؟

نقش مادر ذاتی است چون حتی زنی که از خود فرزندی ندارد می‌تواند نقش مادری را ایفا کند، در ابتدا گفته شد هر کودکی که محبت مادرانه دریافت نکند دارای نقص است، منظور این بود زنانی که فرزندی هم از خود ندارند با محبت به کودک دیگری می‌توانند نقش مادری را ایفا کنند. مادری دو بعد دارد یک بعد زیستی که بچه از وی متولد می‌شود و دیگری بعد عاطفی و روانی که بعد دوم ذاتی است. در جامعه با زنانی روبه‌رو هستیم که قادر به بچه دار شدن نیستند اما برای کودکان فاقد سرپرست مادری می‌کنند.

============

گفت‌وگو: نجمه عزتی

============