بدین‌معنا که کشورهایی که زمانی علاقه‌ای نسبت به بهبود روابط با تهران نداشتند یا نوعی مانع بر سر راه برقراری رابطه وجود داشت، اکنون علاقه مند شده‌اند تا روابط خود با جمهوری‌اسلامی را تقویت کنند. به دیگر سخن، جامعه جهانی‌پذیرفته است که ایران می تواند و توان آن را دارد که بازیگری قابل اعتنا در عرصه‌ بین‌الملل باشد و به آن جایگاهی که درخور آن است دست یابد.

فراموش نشود که در محیط بین‌الملل به بازیگری نقش می‌دهند که بر تعهداتش پایبند باشد و توان ایفای آن نقش را به ظهور برساند. اجلاس جهانی گاز در حالی در تهران برگزار شد که گفته می‌شد روسیه دارنده بزرگ‌ترین منابع گاز طبیعی اثبات شده جهان است اما اکنون براساس گزارش سالانه انرژی از سویBP برای سال 2014 مشخص شده که ایران با 34 تریلیون مترمکعب ذخایر اثبات شده به اتکای کشف منابع جدید دارد و مرتبه نخست جهان را دارد و روسیه در رتبه دوم قرار دارد. با این حساب ایران اندکی کمتر از دوبرابر روسیه ذخایر نفت خام (حدود 140 میلیارد بشکه) و بیش از روسیه ذخایر گاز طبعی دارد.

این نکته خیلی حائز اهمیت است که مقام رهبری نیز چند ماه قبل از پیگیری جدی پرونده هسته‌ای نیز گفته بودند که «اروپا بداند ما آنان را تحریم گازی خواهیم کرد.» متاسفانه در مطبوعات به‌این جمله خیلی پرداخته نشد. این جمله چنین مفهومی دارد که ایران دارای ذخایر گازی فراوانی است که می‌تواند امنیت انرژی در اروپا را تحت‌تاثیر قرار دهد و از یکه‌تازی روسیه جلوگیری کند. اینکه روسیه در شرایط کنونی در اجلاس گازی تهران حاضر شده و به سبب ذخایر گازی گسترده کشورش خود را بزرگتر در صادرات و واردات گازی می‌داند به‌این دلیل است که ما ذخایر گازی گسترده بالقوه داریم ولی بالفعل نیست. ما به رغم تمام ذخایر گازی که در اختیار داریم ولی تجهیزات و امکانات استخراج و صادرات انرژی گاز طبیعی، حتی خط لوله برای انتقال را نداریم.

با توجه به‌همین کمبود زیرساخت‌ها، تنها می توانیم مقدار کمی گاز به ارمنستان صادر ‌کنیم. صادرات گاز به ترکیه از منابع گازی است که از ترکمنستان وارد می‌شود، و ما آن را انتقال می دهیم. در برنامه بود که از خط لوله گاز صادراتی به ارمنستان شاخه ای هم به گرجستان کشیده شده و به گرجستان گاز صادر کنیم ولی شرکت گازپروم روسیه با تصاحب خطوط و تاسیسات گاز ارمنستان این خط لوله را تصاحب و مانع از ادامه آن از ارمستان به سوی گرجستان شد. روسها می خواهند سیطره سیاسی خود بر گرجستان را از طریق نظامی(حمایت نظامی و سیاسی از جدایی طلبان اوستیای جنوبی و آبخازیا در قلمرو حاکمیتی گرجستان) و اقتصادی (انحصار تامین گاز مورد نیاز گرجستان از روسیه) را در دست خود داشته باشند.

بنابراین آنها اجازه ورود ایران به بازار گاز گرجستان را ندادند. با در نظر گرفتن این سیاست روسیه، خط لوله گاز صادراتی ایران به‌سمت پاکستان و هندوستان مطلوب روسهاست که فعلا تکلیف این خط لوله (صلح) مشخص نیست. بنابراین روسیه دراین عرصه تنهاست و به عنوان بازیگر اصلی نقش ایفا می کند.

از سوی دیگر روسیه علاقه‌مندی خود به افزایش روابط نزدیکتر و حتی همکاری استراتژیک با ایران را اعلام کرده است. در این زمینه گفته می‌شود که روسیه اعلام کرده خواستار افزایش مبادلات اقتصادی بین تهران و مسکو تا سقف 40 میلیارد دلار است. البته با در نظر گرفتن روند مبادلات دوره 20 ساله گذشته و روند آن به‌نظر نمی‌رسد که این پیشنهاد محقق شود چون قطعا با مشکلاتی روبه‌رو خواهد شد. از این جهت که در این دوره 20 ساله صادرات ایران به روسیه بطور متوسط بیش از 300‌ میلیون دلار نبوده است.

درواقع ایران بازاری برای کالا‌های خود در بازار روسیه نداشته است. هیچ برند ایرانی در روسیه و هیچ برند روسیه در ایران شناخته شده نیست. کالاهای صادراتی ایرانی در مقاصد صادرانی، طی سالیان دراز است که بازار ثابت دارد و نمی تواند سمت و سوی این بازارها را بسوی روسیه برگرداند. در جاهایی مانند افغاستان که حدود 4میلیارد دلار یا برای عراق 6 میلیارد دلار صادر می‌کنیم نمی توانیم از آنها دست برداشته و همه تخم مرغهای خود را در سبد روسیه بگذاریم.

اخیرا در دیدار رئیس‌جمهوری ترکمنستان از ایران قرار شده طی 10 سال مبادلات دو کشور به 60 میلیارد دلار برسد(سالانه بطور میانگین سالی 6 میلیارد دلار، (حدود 4 برابر سطح کنونی). بنابراین اقتصاد ایران کالاهایی برای صادرات به بازارهای ناشناخته روسیه نخواهد داشت. افزون بر این اگر برخی دوایر تصور می‌کنند که ایران می‌تواند از روسیه تکنولوژی وارد کند، باید ملاحظه شود که روسیه خود وارد کننده تکنولوژی است(بویژه در صنعت). صنعت روسیه نیازمند نوسازی است. این کشور صادرکننده تکنولوژی نیست. روسیه حتی در صنایع هوایی و خطوط هوایی داخلی از هواپیماهای آمریکایی و اروپایی استفاده می‌کند. این موضوع البته عوامل مختلفی دارد که یکی از آنها مربوط به اختلافات روسیه با اوکراین است که بخشی از صنایع هوایی روسیه را تامین می کرد و اکنون به سبب کاهش روابط به سبب انضمام شبه جزیره کریمه از خاک اوکراین به روسیه، بحران بوجود آمده و غرب روسیه را تحریم کرده است.

البته روسیه از موقعیت خودش در جهان به‌عنوان دارنده حق وتو در سازمان‌ملل استفاده می‌کند که ایران نیز می‌تواند از آن بهره ببرد. هرچند که روسیه در جریان مناقشه هسته ای ایران با غرب، به چهار قطع‌نامه علیه تهران رای مثبت داده است و مسکو نتوانست و نخواست که از ‌تصویب این قطعنامه های علیه ایران جلوگیری کند. با وجود این روسیه یک قدرت تاثیر‌گذار است و به ‌عنوان مثال در خاورمیانه و مشخصا بر دمشق نفوذ دارد و اکنون در مبارزه علیه دشمنان اسد وارد کارزار شده است. این مسئله نیز به علاقه این کشور نسبت به حضور در خاورمیانه بازمی‌گردد و به تعبیری علاقه مند است که دوران شوروی را مجددا تجربه کند. اما از لحاظ امکانات در زمینه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری روسیه امروز توان شوروری سابق برای حضور در منطقه را ندارد، پس ایران یک راه میانبر برای حضور در منطقه برای مسکو به‌حساب می‌آید.

برای نمونه در سوریه، به رغم آنکه تهران و مسکو اهداف مشترکی را دنبال نمی‌کنند و صرفا بر حمایت از دولت قانونی سوریه، به زعم دولت روسیه و تهران، تاکید دارند، اهداف مشخص خود را هم‌راستا با هم دنبال می‌کنند. برهمین اساس روسیه و ایران می‌توانند در خاورمیانه از مواضع یکدیگر حمایت کنند.ایران در عراق نفوظ گسترده دارد و می تواند به روسیه برای حضور در عراق یاری رساند و در برابر روسیه در مصر حضور دارد و می تواند از حضور ایران در مصر و شمال آفریقا حمایت و پشتیبانی کند.

بنابراین هرکدام به‌نحوی در جایی می‌توانند ایفای نقش کنند و از همین جهت است که دو کشور خیلی به هم نزدیک شده‌اند. اما باید یادآور شد که ایران در شرایط کنونی یک قدرت منطقه‌ای به شمار می‌رود و به‌تبع آن وجهه و نفوذ بیشتری در قیاس با روس‌ها در خاورمیانه کسب کرده است. همچنان‌که در جریان مذاکرات هسته‌ای ثابت شد که جایگاه منطقه ای ایران در منطقه در جامعه جهانی و بویژه غرب پذیرفته شده است و می‌تواند همکاری سازنده ای با جامعه جهانی در مبارزه با تروریزم داشته باشد که این مسئله پیامدهای مثبتی دارد و آن ورود تکنولوژی و سرمایه از غرب به ایران است. این یک فرصت مناسب است تا ایران بازارهای جدیدی در اروپا به‌ویژه در حوزه انرژی از آن خود کرده و در ازای آن می‌تواند تکنولوژی وارد و سرمایه گذاری غرب را جذب کند. همچنان‌که در دولت آقای خاتمی اتریش برای خرید گاز به تهران آمده و تفاهم‌نامه‌ای به مبلغ 20 میلیارد دلار برای واردات گاز طبیعی از ایران به امضا رساندند.

این تجربه نشان می‌دهد که اروپا علاقه مند به توسعه روابط با تهران است و دیدار مقامات عالی رتبه اروپایی از ایران پس از حل مساله هسته ای نشان دهنده این واقعیات است. از آنجا که ایران نیاز به سرمایه گذاری خارجی برای توسعه اقتصادی دارد و سرمایه‌گذاری داخلی وجود ندارد، شرایط کنونی ایجاب می‌کند که به تمایل اروپا توجه شود، که هم در وارادت تکنولوژی و هم کالاهای سرمایه ای و صنعتی نیمه ساخته و هم صادرات انرژی و کالاهای سنتی ایران به بازارهای اروپایی رونق گیرد. اما از رفتار روسیه چنین تصور می‌شود که بیشتر تمرکز بر آن دارند تا گاز ایران غالبا به شرق برود تا سمت غرب. چون اگر چنین اتفاقی رخ ندهد، بازار انحصاری انرژی روسیه در اروپا تهدید می‌شود ولی در شرق هیچ مزاحمتی برای روسیه وجود ندارد.

از دیگر سو روسیه در قفقاز و آسیای مرکزی نفوذ سیاسی - اقتصادی دارد که ایران می تواند در برابر همکاری با روسیه در خاورمیانه، در بازارهای این مناطق(آسیای مرکزی و قفقاز) حضور پررنگتری داشته باشد. به بازار خوبی جهت تبادل انرژی برای ایران باشد.

افزون بر این، موضوعاتی چون مبارزه با ترورسیم و مواد مخدر می تواند زمینه های همکاری ایران و روسیه باشد. شرایط استراتژیکی منطقه نیز دلایل دیگری است که می‌توان براساس آن همکاری های نزدیک مسکو، تهران و حتی پکن را توجیه کرد. از دلایل دیگر علاقه مندی روسیه به ایران برای همکاری های نزدیکتر و بیشتر از گذشته نیاز روسیه به پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که روسیه برای شکل گیری و تقویت این سازمان برای رویارویی به تحریم های اقتصادی اتحادیه اروپا این اتحادیه را با همکاری بلاروس، قزاقستان، تاجیکستان و ارمنستان تشکیل داده است. پیوستن ایران به این اتحادیه موضع روسیه را توقیت ولی در برابر اتحادیه اروپا را از نزدیکی بیشتر برای سرمایه گذاری و صدور تکنولژی با ایران دور می سازد. در نهایت باید به‌این نکته توجه کرد که همکاری با روسیه در زمینه‌های امنیتی، سیاسی و نظامی می‌توان این همکاری را تقویت می کند ولی در زمینه اقتصادی این امکان خیلی کم و غیرمحتمل است چون ظرفیتی برای این همکاری وجود ندارد. ایران در شرایط کنونی در سر دو راهی همکاری با اتحادیه اروپا یا روسیه قرار گرفته است. در هر حال مهمتر از همه، منافع ملی ایران ات که باید بررسی شود که چگونه می تواند بیشترین سود و بهره را در پی داشته باشد.