گستره نقش و طرح‌ها و رنگ‌های زیبایی که دستان قالیباف کرد روی فرش خلق می‌کند نه فقط از آن کالایی قیمتی می‌سازد که خود نوعی هنر است. به گفته کارشناسان فرش، تعداد زیادی از فرش‌هایی که در موزه‌های دنیا وجود دارد مربوط به استان کردستان ازجمله فرش سنندج و فرش بیجار است که از آن با عنوان فرش آهنین یاد می‌کنند. البته خوب است بدانید هنگامی که از فرش کردستان می‌گویند به تولیدات دیگری چون جانمازی، چادر رختخواب‌پیچ، زیلو، روانداز یا لحاف معروف به جاجیم هم اشاره می‌شود.

• سبک‌های فرش‌بافی کردستان

فرش‌هایی که از روزگاران قدیم در این منطقه بافته شده‌اند از شاهکارهای فرش‌بافی در کشور به‌شمار می‌روند. عبدالله جواهری از فرش‌فروشان قدیمی سنندج است و به‌دلیل سابقه خانوادگی در این زمینه اطلاعات بسیاری دارد. او که بازنشسته جهادکشاورزی است و پس از آن به‌طور جدی به شغل پدرش روی آورده و نه‌تنها فرش‌های زیبایی در فروشگاهش دارد که کلکسیون زیبایی از جاجیم هم گردآوری کرده است، می‌گوید: فرش‌های کردستان در 3سبک متفاوت بافته می‌شوند که هر سبک برگرفته از ویژگی‌ها و شرایط خاص منطقه بوده و به‌همین دلیل تنوع در رنگ‌ها و نوع بافت‌ هم زیاد است. 3سبک اصلی فرش‌بافی که می‌توان به آن اشاره کرد، «سنه، بیجار و افشار» و یک سبک کمتر رایج که زیرمجموعه فرش سنه است، «نران» نام دارد. بافت این فرش‌ها به‌صورت «دوپود» و « یک پود» است و مواد مصرفی آن پشم، پشم و چله و پود کتان و چله ابریشم است. سبک معروف بیجار در اصل متعلق به شهرستان بیجار و روستاهای اطراف، افشار به شهرستان تکاب و سبک سنه متعلق به شهرستان سنندج و مناطق اطراف آن لیلاخ، کلیایی و کامیاران است.

سنه که نام کردی سنندج هم هست به سبک بافت و طرح‌ و نقش‌هایی گفته می‌شود که در این شهر و روستاهای اطراف آن رایج است و در فرش‌های بافته شده در این منطقه به‌کار می‌رود. نقش‌هایی که در این سبک به‌کار می‌رود بیشتر «ماهی درهم»، «گل‌وکیلی»، «جقه هشت‌پر»، «جقه‌چارگی»، «جقه چهارپر»، «گل و بلبل» و «گل میرزا علی» است.

بیجار از دیگر سبک‌های فرش‌بافی در کردستان است. این سبک بیشتر در شهرها و روستاهای اطراف شهرستان‌های بیجار و قروه بافته می‌شود. سبک و طرح بیجار به‌دلیل زیبایی و کیفیت، شهرت جهانی دارد و ازجمله طرح‌های مهم آن می‌توان به نقوش «ماهی‌درهم»، «مراتی»، «لچک و ترنج شاه عباسی»، «انواع کلاه‌فرنگ» و «دهان اژدر» اشاره کرد. ماهی درهم و لچک ترنج از محبوب‌ترین نقش‌های فرش دستباف هستند که ترنج برگرفته از معماری ایران‌باستان بوده و اثر آن را روی حجاری‌های باقی‌مانده از آن دوران می‌توان دید. طرح لچک ترنج حاشیه‌هایی پهن در اطراف و طرح‌های بیضی و دایره‌ای در میانه دارد.سبک افشار هم همانطور که اشاره شد یکی دیگر از سبک‌های فرش‌بافی است که بیشتر در شهرستان‌های تکاب و در مناطقی از سقز، دیواندره و بانه رواج داشته است.

• جاجیم کردستان

جاجیم گونه‌ای زیرانداز دورویه است که نوعی دیگر از هنر دستباف زنان کرد را نشان می‌دهد و تقریبا در تمامی روستاهای این استان مرسوم و متداول است. جاجیم پارچه‌ای ضخیم و کم‌عرض است که با استفاده از پودهای کلفت بافته می‌شود. رنگ‌های به‌کار رفته در آن در ۶ تا ۸ رنگ و بیشتر از رنگ‌های سنتی و گیاهی و طرح‌های ساده و هندسی و اغلب به دو شکل راه راه و ستاره‌ای است.جاجیم‌ها اغلب به‌صورت نوارهایی با عرض ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر و طول ۵۰متر بافته می‌شوند. برای استفاده از جاجیم چند نوار کنار همدیگر دوخته می‌شوند تا پارچه‌ای بزرگ فراهم شود .جاجیم‌ پرز ندارد و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد. در قدیم جاجیم مناسب‌ترین چیزی بوده که روی کرسی می‌انداخته‌اند. ابزار کار جاجیم‌بافان شامل دستگاه بافندگی و ماکو می‌شود. مواداولیه جاجیم، پشم و بافت آن شبیه گلیم است با این تفاوت که جاجیم در 4تخته بافته و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می‌شود. در منطقه اورامان، زنان جاجیم‌هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می‌بافند که در نوع خود کم‌نظیر است.

• سجاده سنندج

آقای جواهری از نوع دیگری از فرش‌هایی که در کردستان بافته می‌شود و مختص به سنندج است می‌گوید که به آن « سجاده» می‌گویند. او می‌گوید که این مدل فرش در میان فارس زبانان به گلیم معروف است اما با گلیم در معنای کلی آن متفاوت است. سجاده برخلاف فرش دو رویه دارد که هر دو طرف یک شکل است. جنس آن نازک‌تر از فرش است و فقط تار و پود دارد و در ابعاد و اندازه‌های مختلف بافته می‌شود. یکی از تفاوت‌های فرش با سجاده در این است که در آن در کنار تار و پود از پشم هم استفاده می‌کنند و در بین هر دو پود در طول و عرض، پشم را دو پله گردانده و گره زده و می‌بُرند. همچنین بعد از اینکه چند ردیف پشم دورچله پیچانده شد با شانه فرش آن را شانه می‌کنند و سپس با قیچی می‌بُرند تا یکدست شود.

• یک فرش دستباف چه ویژگی‌هایی دارد؟

از ویژگی‌های یک فرش دستباف چند سانتی‌متر اختلاف در ابعاد فرش در قسمت‌های بالا و پایین آن است اما در واقع این یکی از مشخصات طبیعی آن است و عیب به‌شمار نمی‌رود. البته در قالیچه‌های کوچک کمی بیشتر به چشم می‌آید و بهتر است فرش نمونه متقارن آن را انتخاب کنید. با تا کردن فرش دستباف از قسمت میانی می‌توانید از تقارن آن اطمینان پیدا کنید.

تقارن رنگ از دیگر ویژگی‌های یک فرش دستباف است که باید به آن توجه کرد. هنگام خرید فرش دستباف به تقارن رنگ در قسمت‌های متقارن توجه کنید و حتما در نور طبیعی آن را بررسی کنید، این نکته را درنظر بگیرید که رنگ فرش دستباف در جهت خواب آن تیره‌تر به‌نظر می‌رسد. همچنین حواستان باشد که اشکال و هندسه طرح جایی ناتمام نمانده باشد.

  دقت کنید که پرز فرش دستباف باید درخشان و انعطاف‌پذیر باشد. اگر قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش دستباف اختلاف داشته باشد، نشانه این است که با رنگ‌های جوهری فرش را رنگ کرده‌اند و ممکن است رنگ بدهد. یک فرش دستباف با پرز خشن سخت‌تر تمیز می‌شود.

فرش دستباف تنها کف‌پوشی است که بر اثر پا خوردن، نور و شست‌وشو زیبایی‌هایش بیشتر می‌شود و هیچ‌گاه چشم نوازی خود را از دست نمی‌دهد به‌ویژه اگر که فرش دستباف با استفاده از مواد رنگ‌زای طبیعی رنگ شده باشد. فرش دستباف هر چه بیشتر پا بخورد و هرچه بیشتر بماند ارزش مالی و هنری‌اش بیشتر می‌شود.

برای اینکه خیالتان راحت شود که یک فرش دستباف مرغوب می‌خرید، قبل از خرید با یک دستمال نمدار روی قسمتی از فرش دستباف بکشید، اگر رنگ فرش دستباف مصنوعی باشد فرش به دستمال رنگ می‌دهد.

• شروع از 5میلیون تومان

فرش دستباف اگر از مواد گیاهی بافته شده باشد با گذشت زمان قیمتش افزایش می‌یابد. اما در کل قیمت فرش دستباف نسبت به فرش ماشینی بسیار بالاتر است. کوچک‌ترین اندازه فرش‌های دستباف گاه هم اندازه با فرش‌های 750 شانه ماشینی صدها هزارتومان ارزش مادی دارد. قیمت فرش به تناسب اندازه، طرح‌ها، الیاف و... متفاوت خواهد بود. یک فرش پرده‌ای از 2 میلیون تومان شروع می‌شود. گران‌ترین‌ها فرش‌های 6 و 9 و 12 متری به‌ویژه با طرح بیجار هستند که کمتر از 5تا 7میلیون تومان نیستند. همچنین گلیم سجاده هم قیمت متنوع و بالایی دارد. یک گلیم معمولی و با اندازه متوسط در بازار با قیمتی حدود 700هزارتومان خرید و فروش می‌شود. قیمت جاجیم هم به همین ترتیب از چندصد هزارتومان شروع می‌شود؛ جاجیم‌ها ارزش صادراتی دارند و برای ساخت کیف و کفش هم به کار می‌روند.