* برکت خون شهید آوینی موجب ظهور نسل جدید در عرصه هنر شد

در ابتدای دومین برنامه مناظرهشهاب اسفندیاری، مستندساز و پژوهشگر در حوزه مطالعات فرهنگی با اشاره به موضوع برنامه گفت: زمانی که به من گفتند چنین برنامه‌ای برای شهید آوینی قرار است، برگزار شود یک حس متناقضی پیدا کردم هم برایم جالب بود و هم تعجب کردم نکند صرفاً برخی خواص علاقه مند به موضوعات فرهنگ و هنری مخاطب باشند و بقیه حوصله چنین مطالبی را نداشته باشند.

وی با اشاره به اینکه برکت خون آن شهید، تأثیری در تطهیر وجودی به نام سینما داشت که از یک فرهنگ و هویت دیگر وارد سینما شد و موجب شد موج‌هایی از بین اقشار مختلف مذهبی و سنتی جامعه گرایش به سمت این پدیده غریب داشته باشند ، افزود: شاید پیش از آن با اینکه از روز ورود امام راحل به کشور با عبارت «ما با سینما مخالف نیستیم» شروع شده بود، اما گویی باید خونی ریخته می‌شد تا به این عرصه ورود می‌کردیم.

اسفندیاری با تأکید بر اینکه امروز ما شاهد هستیم که به برکت خون شهید آوینی نسل‌های مختلفی از هنرمندان و مستندات و فیلم سازان جوان و حتی نظریه پردازان در این عرصه ظهور یافتند، ادامه داد:در دعواهایمان درباره آوینی فراموش نکنیم آوینی در چه جبهه‌ای بود، اینکه در ابتدای برنامه ابراهیم حاتمی کیا با این غربت حرف می‌زند دیگر تکلیف فیلم سازان جوان طبعاً مشخص است و جای خالی شهید آوینی را می‌توان حس کند.

این پژوهشگر در حوزه مطالعات فرهنگی با باین اینکه : به نظرم اگر ایشان زنده بود، احتمالا بیشتر به حوزه نظریه پردازی می‌پرداخت و البته نقد! شهامتی که ایشان در حوزه نقد داشتند، ستودنی است.

*پویایی، اخلاص و جستجوگری ویژگی شهید آوینی بود

در ادامه برنامه مناظره عبدالله اسفندیاری، کارشناس ارشد فرهنگی با بیان اینکه که برخی چیزها تکراری شدنش به جای اینکه اثر مثبت داشته باشد، منفی است و یک نوع دم دستی شدن می‌آورد، گفت: در فرهنگ معین در تعریف کلمه «ابتذال» نوشته زیاد مصرف کردن چیزی به طوری که از ارزش آن کاسته شود، در هر صورت به احترام برنامه و مقام ایشان حاضر شدم عرایضی را بگویم.

وی با تاکید براینکه : شهید آوینی همه زندگیش از پیش تا پس از انقلاب یک مجموعه است،نمی‌توانیم یک بخش خاص از زندگی او را بگیریم و بگوییم شهید آوینی این است، از جایی که دوستانش به او سید کامران آوینی گفته تا سید مرتضی شهید اهل قلم اینها مراحل رشد و تکامل اوست اظهار کرد :ایشان شاعرانگی در کلامش مشخص است ؛من معتقدم اوایل نوشتنش یک مقدار تند بود وبعد به تعادل رسید و جهتش در نهایت به شهادت او منتهی شد، بنابراین او یک کمی شبیه آل احمد بود تا جایی که آل احمد هم سردبیر روزنامه حزب توده شد و بعد تحول پیدا کرد و «خسی در میقات» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» را نوشت.

اسفندیاری با بیان اینکه آوینی در نهایت مزد اخلاصش را گرفت و مهمترین مسئله او پویایی، اخلاص و جستجوگری وی بود ، افزود: بنابراین من می‌بینم که شخصیت شهید آوینی بیشتر ایجابی بود تا سلبی، چون برخی در ایران هستند که تخصصشان ایراد گرفتن است ولی آوینی اینطور نبود .

* مسئله سیدمرتضی "سوبژکتیویته" بود

بهروز افخمی ، کارگردان و فیلم نامه نویس سینما سومین مهمان این برنامه بود که در سخنان خود با اشاره به اینکهتصور می‌کند که سیدمرتضی یک مسئله‌ای را در فضای روشنفکری و فرهنگی ایران تشخیص داده و از این جهت که با آن مسئله درگیر بود و کوشش می‌کرد که آن بیماری را خوب بشناسد، تصریح کرد: این هم مسئله گرفتاری روشنفکران و فرهنگیان روزگار ما بود همان «سوبژکتیویته»، یعنی استقرار در یک وضعیت ذهنی و بی توجهی به آنچه در علام بیرون رخ می دهد و در نهایت غرق شدن در یک نظریه پردازی و ساختن چارچوب‌های ذهنی خیالی که از نوشته تا فیلم‌سازی در عرصه فرهنگی بین روشنفکران متداول است .

ویبا بیان اینکه سیدمرتضی اگر الان بود هر دو کار «تولید» و «نقد» را انجام می داد و فیلم‌سازی به معنای واقعی را دنبال می کرد ، افزود: چون فیلم سازی از نظر او معطوف به بیرون بود و هم روزگار ما را نقد می‌کرد و تولید محصولات فرهنگی ما را که براساس یک خیال بافی درحال انجام شدن است، می‌کرد پس فکر می‌کنم حرف‌های ابراهیم حاتمی کیا یک مقدار غیرمنتظره است و ایشان هم مثل هر کس دیگری باید آمادگی برای ندیده گرفته شدن داشته باشند درصورتی که کارش تأثیرگذار حقیقی باشد.

* شخصیت و تفکرشهید آوینی مورد توجه نخبگان است

در ادامه مناظره وحید جلیلی کارشناس فرهنگی با ابراز خرسندی از اینکه شهید آوینی همچنان پس از 21 سال از گذشت شهادتش موضوع بحث محافل فرهنگی کشور است و همچنان به طور روزافزون شخصیت و تفکر او محل توجه نخبگان و فراتر از نخبگان بخش‌های جدی از توده‌های ماست، افزود: به یاد آوریم که در روزگاری پخش صدای شهید آوینی از تلویزیون جمهوری اسلامی ممنوع بود در ماجرای مستند «خنجر و شقایق» که اواخر عمر شریی ایشان هم ساخته شد و ایشان هم نریشن آن مستند را گفته بود، تلویزیون حاضر به پخش صدای او نشد و درگیری‌هایی ایجاد شد که منجر به نگارش مقاله در روزنامه کیهان از سوی ایشان شد.

وی ادامه داد: بنابراین همین گرامیداشت انشاءالله نشان دهنده یک گام بلندی روبه جلو است لذا اگر بخواهیم آوینی را بهتر بشناسیم باید به نحوه ظهور او در وضعیت فرهنگی بپردازیم .

جلیلی اظهار داشت: در آن دوران جهت گیری‌های جامعه ایران در حال تغییربود و حتی به ضد خود تغییر می کند کسانی در هنر انقلاب علم به دست داشتند و سپس آن را زمین گذاشتند و علم مخالف آن را برداشتند، شهید آوینی در این مقطع ظهور کرد و توجه به این ویژگی ها نشان می‌دهد که انقلاب رو به جلو است و نسل بعد از خود را به شدت متأثر کرده است.

وی با اشاره به اینکه در سؤال برنامه خدشه ای وارد است لذاتزاحم نقد و کار را متوجه نمی‌شوم من معتقدم اگر ما دغدغه تولید داشته باشیم به طور مثال ما امروز به تولید زیاد و انبوه نیاز داریم ولی موانعی مقابل آن است که نمی‌شود با یک کار و چند کار جواب این آثار خارجی را داد، بنابراین باید موانع تولید را طرح کرد و اینها نیاز به نقد جدی دارد یعنی من معتقدم گزینه یک یا «تولید» گزینه بهتری است.

* سیدمرتضی متفکر دوران گذار است

شهریار زرشناس استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامینیز با پرداختن به موضوع برنامه گفت:به نظر من درست است که آوینی یک مستندساز و کارگردان سینما حتی تئوریسین سینما بود اما فراتر از اینها آنچه آوینی را برجسته می‌کند این است که او یک مجاهد است ؛ با انقلاب اسلامی یک گذار تاریخی در مقیاس جهانی آغاز شد و بشر به سمتیحرکت کرد که عالم مدرن،سیطره غرب مدرن را پشت سربگذارد این وجه طلیعه داری انقلاب اسلامی که انقلاب فقط رسالت داخلی ندارد، نکته‌ای است که در آن زمان جز دربیانات حضرت امام راحل و برخی مسئولین دیده نشد.

ویبا اشاره به اینکه این بسیار مهم است که بعداً خود شهید آوینی مفهومی را مطرح می‌کند به نام عصر توبه بشریت و معتقد است که انقلاب مبّشر این توبه است، افزود : بنابراین ایشان در اولین وجه متفکر انقلاب اسلامی است و چون انقلاب پایه گذار، گذار از عالم غرب مدرن در داخل و خارج است پس آوینی متفکر دوران گذار است.

این استاد دانشگاه ادامه داد : پس آوینی اهمیت ویژه اش این است که به اقتصاد ، ژورنالیسم و .. پرداخته و در همه اینها تئوری پردازی کرده و نکته محوری آن هم این است .

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به سؤال اولویت «تولید»‌و «نقد» در اندیشه شهید آوینیبا بیان اینکه من معتقدم این سؤال خیلی درست و دقیق نیست زیرا نمی شود اینها را از هم جدا کرد، گفت: فکر می کنم نقد او به میزان تهاجم روشنفکری گسترش پیدا می‌کرد ایشان هم واکنش‌هایشان گسترش می یافت بنابراین بیشترین نوشته‌هایی که از ایشان در سرمقاله‌های مجله سوره است عمدتاً نقد است ایشان وارد نقد عبدالکریم سروش، سینما و سینماگران و وزارت ارشاد وقت می‌شد .

پاسخ مهمانان برنامه به سوال برنامه

در ادامه برنامه مهمانان برنامه در پاسخ به سوال برنامه مناظره که "اگر امروز آوینی در میان ما بود وقتش را بیشتر به چه کاری اختصاص می‌داد؟" پاسخ گفتند.

شهاب اسفندیاری گفت: تاثیری که شخصیت شهید آوینی در این سال‌ها بر نسل‌های جوان و علاقه‌مند به حوزه سینما ومستند داشته ما امروزه در حوزه تولید نسبت به دوران شهید آوینی پیشرفت‌هایی کردیم. نسل‌های جدیدی در این عرصه وارد شدند اما به نظر من هم در حوزه نقد و هم نظریه‌پردازی یعنی کاری که شهید آوینی یک تنها انجام می‌داد به نظر من اگر امروزه ایشان در میان ما بود بیشتر به حوزه نظریه‌پردازی می‌پرداخت و البته نقد. این شهادتی که شهید آوینی در نقد عملکرد مسئولان کشور داشت ستودنی است.

عبدالله اسفندیاری گفت : شخصیت ایجابی شهید آوینی بیشتر بوده است و این عاملی است که ما آن را کم داریم. شناختی که من از شهید آوینی داشتم این است که ایشان اهل تولید تفکر و بحث‌های نظری بوده است.

بهروز افخمی گفت : هیچ چیزی همانند تولید فیلم تاثیر بر روی عرصه‌های مختلف اندیشه‌ حتی اندیشه‌های نظری ندارد و البته سیدمرتضی اهل نقد نیز بوده است. اما به نظر من بیشتر به تولید محصولات فرهنگی روی می‌آورد.

وحید جلیلی گفت: ما در عین حال به تولیدات انبوه و با کیفیت نیاز داریم. موانعی مقابل این حرکت وجود دارد که نمی‌شود با تولید چند کار محدود پاسخ این بخش را داد. بنابر این باید موانع تولید در کشور را رفع کرد که این رفع موانع در عرصه فرهنگ به نقد جدی نیاز دارد.

شهریار زرشناس گفت: این سوال خیلی صحیح و دقیق نیست اما اگر منظور این است که نسبت به شرایط موجود دغدغه‌مند و نگران بود که بیاید و غفلت‌های برخی مسئولین را نقد کند، بله. به میزانی که تهاجم فرهنگی گسترش پیدا می‌کرد ایشان واکنش‌هایش بیشتر می‌شد و بیشترین نوشته‌هایی که از ایشان وجود دارد در سرمقاله‌های مجله سوره عمدتا نقد است.

* نگاه آوینی به غرب هیچ‌گاه نگاه یکسویه و کلیت گرا نبود

در بخش دیگر برنامه مناظره که از شبکه یک سما پخش شد ، عبدالله اسفندیاری با تاکید بر اینکهاستفاده از آوینی برای برچسب زدن به دیگران و کوبیدن آنها بی‌انصافی در حق آوینی نیست ، گفت: نگاه آوینی به غرب هیچ‌گاه نگاه یکسویه و کلیت گرا نبوده است. به طور مثال ایشان یکی از شیفتگان سنت اگزوپری نویسنده شازده کوچولو بود.

* آوینی فیلسوف نبود بلکه یک متفکر فعال فیلمساز بود

عبدالله اسفندیاری کارشناس فرهنگی ادامه داد: چیزی که امروز شاهد هستیم حتی برخی افراد کلمات را غلط به کار می‌برند و متاسفانه مثل نقل و نبات تبدیل به فحش و برچسب شده است اما آوینی حتی از متفکرین غرب به جای خود استفاده می‌کرد و گاها از آنها به عنوان نمونه‌های خوب یاد می‌کرد.

وی افزود: اینکه برخی تصور می‌کنند ضد مدرنیزم و نقد غرب یعنی اینکه هیچ اسمی از آنها به میان نیاید و اسمی از غرب برده نشود باید گفت چنین تفکری نه در آوینی بوده و نه در تفکر اسلامی چنین چیزی وجود داشته است.

اسفندیاری اظهار کرد:آوینی فیلسوف نبود بلکه یک متفکر فعال فیلمساز و انسان متعهد در جامعه بود که هر جا احساس نیاز می‌کرد نقش خود را انجام می‌داد.

*برخی افراد برای دار و دسته‌سازی از اسم آوینی استفاده می‌کنند

وحید جلیلی نویسنده و فعال فرهنگی نیز با تایید سخنان اسفندیاری مبنی بر اینکه آوینی عملا معنا و مفهوم کلماتی که راجع به غرب به کار می‌برد را می‌فهمید گفت: نگاه آوینی به غرب نگاهی درست و استدلالی بود اگر آوینی حرفی در نقد غرب‌زدگی می‌زند نمی‌توان او را متهم کرد که اگر کلمه‌ای به کار می‌برد متوجه نیست یا نگاه او کاملا سیاه است.

وی با اشاره به چند جمله از شهید آوینی درباره شهدا و دفاع مقدس گفت: این جملات از کسی است که غرب را می‌شناسد و تفکر عمیقی دارد. آوینی کسی نیست که همه را به یک چوب براند یا نگاه بسته‌ای داشته باشد.

جلیلی ادامه داد: من هم قبول دارم که برخی افراد برای دار و دسته‌سازی از اسم آوینی استفاده می‌کنند مثلا در انتخابات برای رای آوردن استفاده ابزاری از نام شخصیت‌هایی همچون آوینی می‌کنند و معلوم هم هست چه کسانی این کار را می‌کنند. بیشتر همان‌هایی که این اتفاق را نقد می‌کنند در بزنگاه‌ها از نام او استفاده می‌کنند.

وی همچنین با بیان اینکه شهید آوینی در سال 71 بعد از 11 سال مدیریت جشنواره فیلم فجر وارد داوری این جشنواره شد گفت: در واقع باید گفت که در سال 71 این وزارت ارشاد بود که به پختگی رسید و فهیمد آوینی‌ها نیز می‌توانند در داوری جشنواره فیلم فجر شرکت کنند.

این فعال فرهنگی در پاسخ به اظهارات اسفندیاری مبنی بر اینکه برخی معتقدند نقد غرب‌زدگی دور ریختن آن است گفت: اتفاقا حرف آوینی این بود که برخی معتقدند باید تمام دستاوردهای انقلاب را دور بریزیم و به طور کل از غرب تقلید کنیم و آوینی تلاش کرد میراث انقلاب را از زیر آوار تبلیغات روشنفکری و غرب‌زدگی در بیاورد.

جلیلی یادآور شد: آوینی می‌گفت مسئله کسانی هستند که می‌گویند هر چه در انقلاب اسلامی است باید دور بریزیم و از غرب تقلید کنیم و دغدغه آوینی این بود.

* «آخرین روزهای زمستان» نشان داد که هنوز آوینی هست و کار می‌کند

بهروز افخمی نیز در ادامه سخنان خود اظهار کرد:‌جنبه‌ای که در حرف‌هایی که جلیلی از آوینی نقل کرد لحن جنگنده و روحیه جنگویی سید مرتضی آوینی بود،این روحیه و علاقه او به مبارزه را به حساب این نگذارید که او در دوران جنگ بوده است. مرتضی اساسا اهل جنگ بود حتی در دوران صلح. مرتضی متوجه بیرون بود. حرف او این بود که برویم و ببنیم که واقعا در دنیای واقعی چه اتفاقاتی در حال افتادن است.

وی خاطرنشان کرد: امسال فیلمی دیدم به نام «آخرین روزهای زمستان» که مستند داستانی زندگی شهید باقری است و فکر می‌کنم اگر سید مرتضی پای کار بود واقعا چیزی بهتر از این هم در نمی‌آمد.

* در مصاحبه‌ای گفتم که آوینی با سیاست‌های دولت سازندگی مخالف بود ، برآشفتند!

شهریار زرشناس با بیان اینکه ما باید خود آوینی را بشناسیم نه تمایلات و تفسیرها خودمان را ، ادامه داد :

بهترین شیوه شناخت برای آوینی آثار اوست و نگاهی کوتاه به آثار او به راحتی نشان می‌دهد که آوینی شخصیتی دارد که کاملا متهد به آرمانهای انقلاب است و تضاد او با غرب مدرن تمام عیار و ماهوی است. آثار او نشان می‌دهد که او با روشنکفران بارها و بارها درگیر شده است اما عده‌ای می‌خواهند تصویری لیبرال از آوینی بسازند، حتی یک سطر هم در آثار او وجود ندارد که وی را لیبرال نشان بدهند.

افخمی در این بخش از بحث از زرشناس پرسید: شما فکر می‌کنید چه کسانی می‌خواهند آوینی را لیبرال نشان دهند؟

زرشناس گفت نمی‌خواهم اسم ببرم اما با اصرار حیدری، مجری برنامه ادامه داد: چندی پیش در یک مصاحبه من گفتم که آوینی منتقد سیاست‌های دوران سازندگی بود. منتقد سیاست‌های فرهنگی دولت و شهردار وقت بود، چون معتقد بود که اینها در جهت کنار زدن ارزش‌های فرهنگی انقلاب قدم برمی‌دارند، اما آقایان برآشفته شدند که این حرفها چیست که می‌زنید. ناراحت شدند و گفتند آوینی تند نبود و این حرفها...من واقعا نمی‌فهمم تندی یعنی چی؟ این حرف‌هایی که جلیلی از آوینی نقل کرد رادیکال‌ترین حرف‌ها بود و اتفاقا درست و به حق هم بود.

شهاب اسفندیاریبا بیان اینکه من جزء نسل پس از آوینی هستم اماشهید بزرگوار در مسیر زندگی و رشته تحصیلی من تاثیر بسزایی داشته است ، ادامه داد : نظرات دوستان درباره شهید آوینی نادرست نیست بلکه همه واقعیت هم نیست.

وی با این سوال که شهریار زرشناس با جدیت اصرار دارد که شهید آوینی لیبرال نبوده است، پرسید: آقای زرشناس در دوران حیات ایشان این اتهام را نسبت به ایشان روا نداشته‌اند و آیا شما در مقالاتی در روزنامه کیهانبرحرکت‌های ایشان و اینکه انحرافاتی داشتند انتقاد نکرده‌اید؟ و یا با عناوینی مثل آقای آوینی خدا را هم به یاد داشته باشید، و نیز درباره کتاب «هیچکاک، همیشه استاد» انتقادهایی بر ایشان شد، آوینی به دلیل چاپ عکس جوان بوسنیایی که شعار الله‌اکبر بر پیشانی خود بسته بود و ظاهری غربی داشته استتوبیخ شد و از طرف دیگر از سوی برخی دوستان نیز حملاتی بر ایشان تحمیل می‌شد که اگر نقد بود اشکالی وجود نداشت اما فراتر از نقد بر او وارد می‌شد و شخصیت ایشان را زیر سوال می‌بردند که آقای زرشناس این را چگونه می‌توان جمع کرد.

* تمام تلاش آوینی آزاد کردن ظرفیت جامعه تاریخی و فرهنگی ایرانی بود

وحید جلیلی با بیان اینکه من تنها یک بار شهید آوینی را دیده‌ام گفت: تمام حرف شهید آوینی این بود که تقلید را گسترش می‌دهید و جلوی خلاقیت را می‌گیرید. درگیری‌هایی که ایشان با مدیریت وزارت ارشاد وقت داشت مانند عرفان تارکوفسکی. عرفان تارکوفسکی چیزی نیست که ما بخواهیم نسبت به آن استناد بکنیم وبخواهیم تولید هنری خود را راه بیندازیم. نیازی که دوستان آن را مطرح کرده‌اند ساختارهای سینمایی و زیرساخت‌های ما برمی‌گردد که برای مخاطبی که علاقه‌مند است آن فیلم را ببیند فضا فراهم نمی‌کند. حتی برای تارکوفسکی هم اگر فضا ایجاد شود هیچکس و حتی روشنفکران نیز به تماشای آن نمی‌روند.

وی افزود: آوینی تمام تلاش را می‌کرد تا اینکه انقلاب اسلامی بتواند قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی که در جامعه تاریخی و فرهنگی ما وجود دارد آزاد بکند که در این مسیر گاهی اوقات ایشان دقیقا فهم نمی‌شد.

این فعال فرهنگی اختلافاتی که میان آوینی و بسیاری از دوستانی که با ایشان در یک جبهه هستند وجود دارد نشانه این است که این جبهه بسته‌ نیست و امکان نقد وجود دارد.

* شهاب اسفندیاری: معتقدم شهید مرتضی آوینیبه پختگی رسید

در ادامه این مناظره شهاب اسفندیاری با بیان اینکه این تفکر ماکیاولیستی است که هدف وسیله را توجیه می‌کند گفت: یعنی ما برای رسیدن به هدف می‌توانیم از هر وسیله‌ای استفاده کنیم. در حالی که اگر می‌گوییم هدف وسیله را توجیح نمی‌کند یعنی هدف عین وسیله‌ است و باید ببینیم ما چقدر به خاطر هدفمان از وسایل بد استفاده می‌کنیم.

وی گفت: معتقدم شهید مرتضی آوینی انسانی مخلص و پاک باطن بود که در مواضعش پابرجاماند و به پختگی رسید.

*زرشناس: به هیچ وجه حتی یک سطر در نقد شهیدآوینی ننوشتم

شهریار زرشناس از نویسندگان و فعالان فرهنگی کشور در پاسخ به اظهارات اسفندیاری گفت: اینکه شما گفتید بنده اتهام لیبرال بودن را به آوینی زده‌ام باید بگویم من به هیچ وجه حتی یک سطر در نقد ایشان ننوشتم و هر گز چنین اتهامی به ایشان وارد نکردم.

اسفندیاری در واکنش به صحبت های زرشناس گفت: پس مصاحبه‌ای که شما انجام دادید و منتشر شد که بعدا خواستید اصلاح شود چه بود؟

زرشناس گفت: متأسفانه مصاحبه‌ را آقای کیومرث پوراحمد کارگردانی کردند و به نحوی چیدند و دستکاری کردند که محتوا از بین رود در حالی که من ابدا در نقد آوینی حتی یک کلمه حرف نزدم.

زرشناس ادامه داد: در مورد اختلافاتی که گفتید باید بگویم ماجرا این بود که در مقابله با تهاجم فرهنگی که بحث جدی بود و از سال 68 با سیاست‌های دولت وقت پررنگ شده بود و بعضا مسئولان بسترسازی برای تهاجم فرهنگی می‌کردند یعنی عطاءالله مهاجرانی به انتشارات گردون پول می‌داد و ازجریان نسل سوم روشنفکری حمایت می‌کرد یا آقای خاتمی و دیگران این کار را می‌کردند در چنین وضعیتی آوینی احساس مسئولیت کرد به ویژه در مرداد سال 70 که حضرت آقا به صراحت از مسئله تهاجم فرهنگی اسم بردند.

زرشناس گفت: در چنین شرایطی دو محور باز شد یکی محور کیهان و دیگری محور سوره بود. که تا اواخر سال 71 کاملا هماهنگ حرکت می‌کردند و حتی انتقادهای شدید اینها بود که فضا را به جایی رساند که سرانجام خاتمی استعفا داد و وزیر جدید آمد.

* نقد جمهوری اسلامی به آوینی او را به شدت ناراحت کرد

وی با اشاره به اینکه در آن اواخر اختلاف کوچکی بین کیهان و سوره در نحوه پرداخت پیش آمد نه در محتوا گفت: در آن زمان دو انتقاد عمده از آوینی صورت گرفت که توسط روزنامه جمهوری صورت گرفت که همه ما می‌دانیم این روزنامه به لحاظ سیاست به کدام سمت است. حداقل به سمت فاشیست‌هایی مثل ما نه چون سمت رادیکال‌ها و اصولگراها نیست و همه ما می‌دانیم به چه سمتی است. الآن هم به سمت سیاست‌های اعتدال و ... است.

زرشناس ادامه داد: آن زمان نیز روزنامه جمهوری دو حمله تند به اوینی کرد و یک حمله دیگر در کیهان بود که هرکدام را توضیح خواهم داد.

این نویسنده فعال فرهنگی با اشاره به ماجرای انتقاد اول روزنامه جمهوری علیه شهید آوینی گفت: آوینی در مجله سوره گرافیستی آورد و از آنجا که از جوانان حمایت می‌کرد و انسان دریادل و مهربانی بود امکان رشد به جوانان می‌داد در مقطعی آوینی مریض شد و کمتر به مجله می‌آمد در این مدت گرافیست ما چند طرح زد که موجب اعتراضاتی شد و پرمسئله شد. آن زمان کیهان هیچ حرکتی نکرد و روزنامه جمهوری اعتراض کرد.

وی افزود: روزنامه جمهوری ماجرایی داشت که معمولا ظواهر را می‌گرفتند و بواطن را رها می‌کردند که نشان از عمق اندیشی ندارد.

زرشناس در ادامه با اشاره به تنها انتقاد کیهان از شهید آوینی خاطرنشان کرد: بعد از انتظار مقاله "اندیشه استاد" که تیتر آن نیز مربوط به آقای فراستی بود آوینی تاوان حرکت‌های همکارانش را می‌داد.

وی ادامه داد: کیهان نیز در انتقاد خود آوینی را لیبرال ننامیده بود بلکه گفته بود در این شرایطی که مثلا حوزه کلی کتاب چاپ نشده دارد شما ویژه نامه را چرا به مسائل دیگر اختصاص دادید. البته خود آوینی نیز بعدها در باره تیتر این مقاله اعتقاد داشت که نباید اینگونه بزرگ می شد.

زرشناس خاطرنشان کرد: اخرین مقاله در انتقاد از آوینی مقاله روزنامه جمهوری اسلامی بود که آقا مرتضی بسیار ناراحت بود. که تیتر زده بود جناب سردبیر خدا را هم در نظر داشته باشید. پس این انتقادات را نباید به حساب این طرفی‌ها بگذارید.

وی همچنین به آخرین جملات شهید آوینی قبل از رفتن به فکه اشاره کرد و گفت: روزی که می‌خواست برود به من گفت: می‌دانی کجا می‌روم ؟گفت: دارم می‌روم فکه جایی که فرشتگان ارواح شهدا را از زمین می‌گرفتند و به بالا می‌بردند و این اخرین جملاتی بود که به من گفتند.

این نویسنده و فعال فرهنگی همچنین درباره اصطلاح جبهه و جنگ که شهید آوینی از‌آنها استفاده می‌کرد گفت: به هر حال جنگ، جنگ است ونمی‌توان اسم آن را بزم گذاشت. ناتوی فرهنگی را خود غربی ‌ها هم به کار می‌برند اکنون رسانه ها میدان جنگ را ایجاد کردند پس چرا ما از این اصطلاحات استفاده نکنیم.

*تغییر نگاه آوینی در سال‌های آخر زندگی، واقعیت ندارد

افخمی تصریح کرد: من معتقدم کسی نمی‌تواند به آوینی بگوید لیبرال مگر اینکه بی سواد باشد. تصوری هست که آوینی در یک سال آخر زندگی در حال تغییر کردن و عوض شده بوده است، این تصویری است که واقعیت ندارد.

شهاب اسفندیاری : یک عده در صداوسیما به شهید آوینی می‌گفتند خاخام !

شهاب اسفندیاری وارد بحث شد و گفت: ما در آن دوران می‌بینیم که یک عده در صداوسیما به او می‌گفتند خاخام

افخمی پاسخ داد: آوینی در عین اینکه مهربان بود و جذاب در حدی که وقتی سیگار را ترک کرد همهدر روایت فتح با او ترک کردند؛ اهل جدل و چانه زدن بود. این بحث خاخام هم مربوط به این بود کهلباس آن موقع از مد افتاده‌ای می‌پوشید و به او می‌گفتند خاخام، که بعد همآن لباس را دیگر نپوشید. از این حرف‌ها بود، اگر شما این بحث‌ها را می‌گذارید به حساب تغییر و تحول که حرف دیگری است.

* اسفندیاری: تفسیرهای فیکس شده از آوینی، او را تبدیل به یک شخصیت موزه‌ای می‌کند

اسفندیاری ادامه داد: مساله اینجاست که تغییر اتفاق می‌افتد اما هر کسی بنابر علایق و ایدئولوژی‌اش آن را تفسیر می‌کند و نتیجتا ما روایت‌های متعارضی خواهیم داشت و باید اجازه بدهیم که این روایت‌ها نقد شود. تفسیرهای فیکس شده از آوینی، او را تبدیل به یک شخصیت موزه‌ای و بی‌کارکرد می‌کند. ما هیچ‌گاه نمی‌توانم برخی ارزش‌ها را در زندگی آوینی نادیده بگیریم و آن چیزی که مهمترین ویژگی آوینی است این است که بیش از آن که او سنت زده و غربزده و ... باشد او فرزند خمینی است.

*افخمی: اگر می‌خواهید، تغییر را به آوینی بچسبانید، اما بدانید که با واقعیت جور در نمی‌آید

افخمی اظهار کرد: دوباره تکرار می‌کنم آوینی هیچ‌گاه تغییر و تحول به معنای بازگشت یا تغییر مسیری جدی در این دوره نداشت. اینکه بخواهید این تغییر را بچسبانید به او چون دلخواه شماست، میل شماست، اما با واقعیت درنمی‌آید. اما اینکه دوستانی به او شک کردند و حساس شدند واقعیت دارد و اینکه برخی دوستان هم کوشش کردند که بگویند او جز‌ء ما بود ولیبرال بود آن هم واقعیت دارد.

* آثار حاتمی‌کیا از شهید آوینی تاثیر گرفته است

شهاب اسفندیاری در پاسخ به این سوال مخاطبان کدام فیلمساز در حوزه مستند و فیلم داستانی بیشتر از شهید آوینی تاثیر گرفته است گفت: رویش‌های مبارکی در حوزه مستند مانند ساخته‌ شدن آخرین روزهای زمستان داشتیم. اما در عرصه فیلم داستانی نه به خاطر حرف‌هایی که بعد از جشنواره فجر زده شد بلکه به خاطر آنچه من از آوینی می‌دانم حاتمی‌کیا آتش وجود او را بیش از دیگران دارد و این در آثارش پیداست.

عبدالله اسفندیاری در پاسخ به این سوال که منظور شما از به ابتذال کشیدن سخنانی که بیش از حد تکرار می‌شوند گفت: من منظورم حرف زدن در‌باره آوینی نبود بلکه حضور بیش از حد خودم در رسانه بود. به نظر من حتی اگر قرآن را با صدای انکر الاصوات در بلندگو بگذاریم و شب و روز برای مردم پخش کنیم زننده می‌شود.

بهروز افخمی در پاسخ به این سوال که نسبت سینمای امروز با آنچه آوینی از سینما انتظار داشت چیست گفت: سینمای امروز همان‌قدر با سینمای آوینی فاصله دارد که سینمای زمان شهادت آوینی فاصله داشت. سینمای دینی هنوز در سینمای ایران به وجود نیامده است.

جلیلی: آوینی می‌گفت در دولت‌های جمهوری اسلامی همه آزادند به غیر از حزب‌اللهی‌ها .

جلیلی در پاسخ به این سوال که جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به چه میزان از تفکرات و آثار آوینی استفاده می‌کند گفت: البته به نظرم منظور مخاطب به یک مجموعه خاص به نام جبهه فرهنگی انقلاب نباشد بلکه تمامی کسانی را در بر می‌گیرد که این تفکر را دارند. یکی از مهمترین ویژگی‌های آوینی نگاه جبهه‌ای اوست. در حال حاضر ما سنگرهای فکری خوبی داریم اما این سنگرها با هم ارتباط برقرار نمی‌کنند.

* زرشناس: برخی می‌خواهند بگویند جوهر آوینی عوض شد اما این اشتباه است

زرشناس در ادامه با نقد بخشی از صحبت‌های شهاب اسفندیاری گفت: این درست است که هر کس در طول زندگیش دچار دگرگونی‌هایی می‌شود اما این دگرگونی‌ها حد و اندازه دارد. گاهی کلا مسیر تفکری یک انسان عوض می‌شود و گاهی تغییرات کوچکی دارد. برخی می‌خواهند بگویند جوهر آوینی عوض شد اما این اشتباه است اما این درست است که بگوییم آوینی سوادش بیشتر شد البته این سواد هیچ تاثیری در عمق وجودی او نداشت.

وی افزود: داشتن پویایی خوب است اما مگر می‌شود بدون ثبات به پویایی رسید؟ اینکه می‌گوییم تصویر فیکسی از شهید آوینی ارائه نشود اشتباه است. دادن یک تصویر ثابت اشکالی ندارد اگر آخرین تصویر زندگانی این شهید باشد.

*"مبانی تفکر غرب" یکی از کتاب‌های خوب آوینی است

این فعال فرهنگی در پاسخ به این سوال که کدام کتاب آوینی را برای خواندن بیشتر توصیه می‌کنید گفت:«مبانی تفکر غرب» یکی از کتاب‌های خوب آوینی است که باید آن را خواند البته دیگر آثار او خوب هستند و باید خوانده شوند.

سوال اول حضار دربرنامه این بود که چرا بیش از آنکهشخصیت شهید آوینی مورد توجه قرار بگیرد مورد بهره‌برداری سیاسی قرار گرفت واگر شهید آوینی امروز زنده بود درباره فیلم «چ» به کارگردانی حاتمی‌کیا همان نگاه فیلم «دیده‌بان» را داشت؟

* "دیده‌بان" یک فیلم استثنایی است که ماندگارتر از «چ» است

افخمی پاسخ داد: «دیده‌بان» یک فیلم استثنایی است که وضعیتی دارد که ماندگارتر از «چ» است. اما به نظر من فیلم «چ» می‌توانست مورد رضایت شهید آوینی قرار بگیرد.اما اینکه از صحبت‌های شهید آوینی برداشت سیاسی می‌شود باید بگویم که این قاعده جنگ است.

وی با اشاره به صحبت‌های ابراهیم حاتمی کیا در برنامه راز افزود: از حاتمی‌کیا انتظار نمی‌رفت که از مواضع انتقادی صحبت کند. از کسی که خود را رزمنده فیلم‌های جنگی می‌داند انتقاد از وضعیت موجود نمی‌رفت.

* شهید آوینی باید حتما مورد استفاده سیاسی قرار بگیرد

جلیلی: آوینی حتما باید مورد استفاده سیاسی قرار گیرد، باید مراقب سو‌ءاستفاده باشیم.

وحید جلیلی نیز در حاشیهاین سوال گفت: شهید آوینی باید حتما مورد استفاده سیاسی قرار بگیرد و اصلا نباید از ایشان سوءاستفاده سیاسی شود و این دو را باید از یکدیگر تفکیک کرد. به این دلیل که آوینی یک متفکر و متدین سیاسی است که یکی ویژگی‌های آن مبارزه با دین صرفا فردی است و یکی از آسیب‌شناسی‌های اساسی روشنفکری دارد این است که می‌خواهند دین را از سیاست جدا کنند. بهره‌برداری همانگونه است که ما از امام حسین(ع) و امام خمینی(ره) و تفکرات ایشان بهره می‌گیریم. اگر از تفکرات آوینی در عرصه سیاست بهره نگیریم مجبوریم از کسانی بهره‌گیریم که لیاقت آن را ندارد.

* اغلب سینماگران ما عافیت‌طلب و راحـت‌طلب اند

افخمی در پاسخ به این سوال که به چه دلیل در دوران جدید برنامه‌هایی همانند روایت فتح ساخته نمی‌شود چیست؟ گفت: دلیل آن این است که جنگی وجود ندارد و ساختن فیلم جنگی الزامی ندارد و تکرار زیاد آن ممکن است باعث ابتذال شود و ساختن این فیلم‌ها ممکن است در مردم دافعه ایجاد کند.

وی ادامه داد: اگر کسی بخواهد فیلم جنگی بسازد می‌تواند به کشورهایی که با وابستگی‌ها و ارتباطاتی دارند بروند می‌تواند به سوریه برود و فیلم امروزی بسازد و مراقب باشد که حداقل این اتهام متوجه ما نشود که داریم درباره قهرمان‌سازی‌هایی که می‌کرده‌ایم فیلم می‌سازیم.

افخمی: اغلب سینمای ما عافیت‌طلب و راحـت‌طلب و سلامت‌طلب شده است، مسیری که به فرش قرمز منتهی شود

* مشکل ما این است که همه چیز را می‌خواهیم سیاست‌زده کنیم

عبدالله اسفندیاری در سوالی درباره تعبیرش از آوینی به تعدیل و تدبیر گفت: من در سال‌ها پیش در فیلم مرتضی و ما هم همین حرف‌ها را بیان کردم و به پختگی و تعدیل اشاره کردم اما چون دولت تدبیر و امید نبود این تعبیر سیاست‌زده از حرف‌های من زده نشده است. مشکل ما این است که همه چیز را می‌خواهیم سیاست‌زده کنیم و سیاست تکلیف همه چیز را تعیین می‌کند و فرهنگ ما هم نیز تحت سیاست قرار گرفته است.

گزینه تولید محصولات فرهنگی و تربیت نسل جدید با81/72 در صد بیشترین رای را به خود اختصاص داد و به این ترتیب نتیجه نظر سنجی سوال برنامه با مشارکت بینندگان مشخص شد.