خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ: این روزها بازار برپایی نمایشگاه های آثار تاریخی داغ است از داغی آثار موزه لوور در موزه ملی گرفته که تا مرداد ماه در ایران می مانند تا نمایشگاه آثار ایرانی که هلند میزبان آن است. از نیمه های اسفند سال ۹۶ تا کنون نمایشگاهی از آثار موزه لوور فرانسه در موزه ملی ایران برپا شده و همزمان با آن نیز ایران آثار تاریخی خود را در نمایشگاه امپراطوری گل های سرخ در شهر لانس فرانسه به نمایش گذاشته است. از سوی دیگر در این روزها و در شهر آسن هلند نمایشگاه دیگری از آثار تاریخی ایران افتتاح می شود. پیش از این نیز آثار ایرانی به شهر بن آلمان رفته و نمایش داده شده بودند. این نمایشگاهها نشان می دهد که کاروان آثار تاریخی ایران در حال حرکت است و از کشوری به کشور دیگر می رود آن هم با موضوعات مختلف. اما در این میان برخی از اخبار در سطح جهانی، نگرانی هایی را در میان میراث دوستان ایجاد کرده است. نگرانی های ناشی از تهدیدات کشورهای دیگر علیه ایران، خروج آمریکا از برجام و توجه نامیمون کشورهای دیگر به ایران. برخی بر این باورند که در این شرایط نباید آثارمان از کشور خارج می شد چه بسا ممکن بود به سرنوشتی همچون الواح هخامنشی دچار شود و یا کسانی مدعی آثار تاریخی ایران شوند و هر اتفاقی بیفتد برای اینکه این آثار به ایران برنگردد.
پیرو این موضوع جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران که با همکاری سازمان میراث فرهنگی تفاهمنامه هایی را با کشورهای دیگر در این باره امضا می کند؛ توضیحاتی را به خبرنگار مهر می دهد و می گوید که وقتی قرار است نمایشگاهی از آثار تاریخی در هر کجایی برپا شود چند موضوع مورد اهمیت قرار می گیرد یکی اینکه اطلاعاتی از موزه ای که نمایشگاه را برپا می کند، گرفته می شود که به آن گزارش تسهیلات می گویند این گزارش درباره امکانات، ایمنی و حفاظت موزه از نظر خطرات و بحران ها حتی در زمان زلزله، تجهیز آنها به وسایل ایمنی و .. است. این گزارش در اختیار طرف مقابل قرار می گیرد که آن هم محرمانه است چون این گزارش در واقع آخرین اطلاعات حفاظتی و ایمنی هر موزه ای به حساب می آید. پس از آنکه مسئولان موزه ها برای برپایی نمایشگاه تفاهم کردند بیمه آثار تاریخی در برابر همه خطرات مطرح می شود یعنی آثار از لحظه ای که جا به جا می شود تا زمانی که برمی گردد؛ در مقابل همه خطرات بیمه است مورد دیگر اینکه درباره نمایشگاه آثار تاریخی، قوانین کشور امانت دهنده حاکم بر قوانین کشور امانت گیرنده است. در صورت وجود هر گونه اختلاف، مرجع تشخیص مسائل قضایی؛ پایتخت آن کشوری است که اشیا را امانت می دهد یعنی اگر موزه لوور به ما در تهران آثاری برای نمایش داد ، قانون فرانسه حاکم بر این قرارداد است و برعکس آن هم اتفاق می افتد. این موارد به صورت کاملا شفاف در متن قرارداد ذکر شده است.
این اظهارنظر موجب شکل گرفتن گفتگویی با نوکنده شد که در ادامه می‌خوانید.
آقای نوکنده با این تفاصیلی که می‌گویید چه کسی ضامن می شود که این آثار صحیح و سالم به کشور مبدا برگردد؟
درباره نمایشگاه موزه لوور، وزیر فرهنگ این کشور به ما ضمانت داد که این اشیا در برابر هر اتفاق و حادثه ای بیمه بوده و مالکیت آثار نیز متعلق به ایران است و اجازه دخالت به هیچ مرجع و مدعی داده نمی شود. از طرف ایران نیز برای نمایش آثار فرانسه در موزه ملی، رئیس سازمان میراث فرهنگی تعهد داد و ضمانت کرد که این آثار از زمان خروج از خاک کشور، در مسئولیت ماست. این ضمانت نامه ها برای همه نمایشگاهها وجود دارد و عینی ترین تضمین است. وقتی این تضامین رد و بدل می شود؛ سفارت خانه ها امضاها و اشخاص را تایید می کنند تا مشخص شود این فرد، عالی ترین فرد مسئول در این باره بوده که تعهد داده است. ما حتی درباره نمایشگاه اثار تاریخی اخیر نیز از کشور میزبان خواستیم تا مصونیتی که بین این کشور و آمریکا رد و بدل شده را به ما نشان بدهند. تمام موارد این ضمانت نامه ها توسط مراجعی مانند واحد حقوقی وزارت خارجه بررسی می شود.
در قرارداد بین موزه ها درباره نمایشگاه های آثار تاریخی قید محرمانه بودن ذکر شده است؟
بله. بندی در قراردادها وجود دارد که می گوید این قرارداد محرمانه است و تنها باید بین دو مدیر موزه تبادل شود. این قرارداد مختص به یک نمایشگاه نیست. قرارداد نمایش منشور کوروش، مجسمه پنه لوپه و بقیه قراردادها نیز محرمانه بود. اما در کل مفاد این قراردادها درباره عنوان نمایشگاه، جایگاه موزه ها، زمان و طول نمایشگاه، بیمه آثار، شرکت بیمه کننده آثار، مصونیت دولتی، شرایط نمایش آثار، مکان نمایشگاه و ... است.
همیشه این نگرانی وجود دارد که آثار تاریخی خارج از کشور دربرابر مدعیانی که سر ناسازگاری و یا دشمنی با ایران دارند، به حراج برود یا کسی پیدا شود که مدعی مالکیت بر آن شود مانند الواح هخامنشی که به شیکاگو رفت و برنگشت.
این موضوع فرق می کند. الواح هخامنشی طبق هیچ قرارداد مطمئن و محکمی از ایران خارج نشد یعنی بین ما و آمریکا بنا به هر دلیلی اصلا قراردادی وجود نداشت من این را زمانی که به موزه ملی آمدم متوجه شدم. ما از آمریکا مصونیت دولتی نگرفتیم. به خاطر روابط آن زمان، متولیان میراث فرهنگی فقط گفته بودند که این آثار را ببرید مطالعه کنید و برگردانید. با این وجود همیشه مسئولان دانشگاه شیکاگو گفته اند که این اموال متعلق به ایران است. اصلا اتفاقاتی مانند همین جریان الواح هخامنشی بود که بستر سخت گیری ها و گرفتن تضامین دولتی را فراهم کرد چون در آن زمان قوانین حفاظت از میراث فرهنگی در سطح جهان آنقدر قوی و محکم نبود.
در هر صورت نمی توان منکر این بود که وجود تضامین دولتی کفایت می کند چون افرادی هستند که بتوانند این قوانین و تضامین را نقض کنند. آیا نمی شد اکنون که اتفاقاتی مانند خروج آمریکا از برجام افتاده و یا توجه جهانی به سمت ایران جلب شد و دشمنی ها به ایران بیشتر شده است، زمان برپایی این نمایشگاه کمی تغییر می کرد؟
درباره این موضوع با همتایان صحبت کردیم. قرار بود کشور هلند نمایشگاهی از آثار تاریخی خود را در سال ۲۰۲۰ در تهران برپا کند ولی ما دغدغه خود را مطرح کرده و گفتیم که فعلا آمریکا از برجام خارج شده و این موضوع نشان می دهد که مصونیت دولتی هم گاهی با شبهه رو به رو می شود و ما برای رفع این دغدغه ها می خواهیم که نمایشگاه متقابل از شما نیز در کشورمان داشته باشیم و زمان آن نیز زودتر برپا شود یعنی تا قبل از اینکه نمایشگاه ایران در هلند تمام شود، ما در ایران میزبان آثار تاریخی هلند نیز باشیم. آنها با سفارت ما در لاهه تماس گرفتند و ضمن استقبال از این موضوع در نامه ای کتبا اعلام آمادگی کرده و سه موضوع را مطرح کردند یکی اینکه درباره تاریخ نمایشگاه به توافق برسیم و دیگر اینکه از ما گزارش تسهیلات درباره موزه میزبان را خواستند و مصونیت دولتی را خواستار شدند. اکنون بر سر این موضوع به توافق رسیدیم و قرار است در روزهای آینده به هلند برای افتتاح نمایشگاه آثار تاریخی ایران برویم و بر سر تاریخ دقیق نمایشگاه مذاکره کنیم احتمالا این نمایشگاه مهر ماه در تهران برپا شود.
پس شما هم با وجود اینکه مصونیت دولتی از مقامات هر دو کشور می گیرید اما باز هم این باور را دارید که ممکن است کسی مدعی مالکیت آثار ایرانی شود و یا خطری آن را تهدید کند.
بالاخره شرایط امروز دنیا مصونیت دولتی را با علامت سوال مواجه می کند دردنیا کسی مانند ترامپ وجود دارد که روی هیچ یک از حرفهایش نمی توان حساب کرد. ما به همین دلایل گفتیم که می‌خواهیم نمایشگاه متقابل از کشوری که میزبان آثار تاریخی ماست در ایران داشته باشیم.
در واقع گرو کشی می کنید؟
اگر این طور حساب کنیم باید در تمام موزه های دنیا را ببندیم موزه های ملی هر کشورری ماموریت دارند که فرهنگشان را به مردم خودشان و به مردم دنیا معرفی کنند. می توانیم انتخاب کنیم یا آثارمان را به دنیا معرفی کنیم و یا اینکه کلا روابط مان را با دنیا قطع کنیم.
ما بهترین اثر هنرمندان جهان را در موزه هنرهای معاصر داریم نمایش این آثار می توانست پرستیژ ما را در جهان نشان دهد و بگوید که نه تنها خودمان آثار نفیسی داریم بلکه میزبان خوبی برای بهترین آثار از هنرمندان مهم جهان هم هستیم
چطور یک اثر را برای نمایش در خارج از کشور بیمه می کنید آن هم در صورتی که هیچ یک از شرکت های بیمه ای در ایران سابقه بیمه آثار تاریخی را ندارد؟
هر اثری یک ارزش بیمه ای دارد که توسط هیات کارشناسی در ایران نرخ گذاری و بیمه می شود. از آنجا که در ایران شرکت بیمه ای برای این کار نداریم از کشور خارجی می خواهیم که آثار خودشان و آثار ما را برای نمایش در هر دو کشور بیمه کنند. طرف خارجی به ما می گوید که چه شرکتی با چه شرایطی و با چه نرخی آثار تاریخی را بیمه می کند. ما تمام این مسائل را از بیمه مرکزی استعلام و تاییدیه آنها را می گیریم. تا الان هر اثری که به ایران آمده توسط همتایان ما در کشور مقابل بیمه شده است و حتی هزینه جابه جایی آثار، پروازها و هزینه های دیگر نیز با آنها بوده است. مانند نمایشگاه فرانسه، ارمنستان، کره جنوبی وایتالیا. در کشور هلند هم این مذاکره انجام می شود که بیمه آثاری که به تهران می آید را خودشان انجام دهند.
اگر جابه جایی اموال تاریخی و آثار فرهنگی آنقدر مبهم نبود و نگرانی برای انتقال آثار مخزن موزه هنرهای معاصر و نمایش آنها در آلمان وجود نداشت پس فکر می کنید چرا هنرمندان بیانیه صادر کرده وجلوی این کار را گرفتند؟
من با آن تفکر موافق نبودم آثار موزه هنرهای معاصر با رعایت قوانین موزه ای اجازه خروج داشت. ما با طرف مقابل بازی می کنیم. عده ای می گویند که آثار را می برند و مولاژ اشیا را درست می کنند و یا شی تقلبی به جای آن می گذارند. چرا باید اصلا یک موزه دار چنین کاری کند. کجا می تواند مولاژ یک اثری را به نمایش بگذارد؟ از تمام حالت های یک شی کاملا عکاسی و جزئیات آن نیز نوشته می شود. تغییر افراد وزارت خانه ها و اتفاقات دیگر باعث شد که ثروت عظیم موزه هنرهای معاصر که برخی از آنها نفیس هستند در دنیا به نمایش گذاشته نشود. ما بهترین اثر هنرمندان جهان را در موزه هنرهای معاصر داریم نمایش این آثار می توانست پرستیژ ما را در جهان نشان دهد و بگوید که نه تنها خودمان آثار نفیسی داریم بلکه میزبان خوبی برای بهترین آثار از هنرمندان مهم جهان هم هستیم.
