شاید مهم ترین و اساسی ترین اقدام فرهنگی آن حضرت زدودن پندارهای عوامانه از دامان دین و متوجه ساختن مردم به ماهیت و اهداف دین بود. در آن زمان، این پندار نادرست رواج یافته بود که تظاهر به دینداری و یا داشتن محبت به اهل بیت کافی است؛ خیال باطلی که هم اکنون نیز رگه هایی از آن دیده می شود.

اما حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه افکار عمومی را به اهمیت « عمل» و گذر از پوسته و شعارهای دینی به سوی تحقق اهداف دین متوجه ساخت. بسیاری از سخنان و رفتارهایی که از آن بزرگوار برای ما به یادگار مانده است، گویای اهتمام ایشان به اصلاح این فرهنگ عمومی و معیار قرار دادن « دینداری در صحنه عمل» است.

به عنوان نمونه بازخوانی این هشدار امام به یار وفادار و دانشمندش، جابر جُعفی کافی است. امام به او فرمود:« ای جابر! آیا کسی که ادعای تشیع می کند، او را بس است که از محبت ما خانواده دم زند؟! بخدا شیعه ما نیست؛ جز کسی که از خدا پروا کند و او را اطاعت نماید.

ای جابر! اینان شناخته نمی شوند؛ مگر با فروتنی و خشوع و امانتداری و بسیاریِ یاد خدا و روزه و نماز و نیکی به پدر و مادر و مراعات همسایگان فقیر و مستمند و بدهکاران و یتیمان و راستی در گفتار و تلاوت قرآن و بازداشتن زبان از مردم به غیر از نیکی به آنها، و اینکه امین فامیل خویش باشند.

جابر می گوید عرض کردم: یا ابن رسول الله! ما امروز کسی را دارای این صفات نمی شناسیم، فرمود: ای جابر! به راههای مختلف مرو ( و فریب توجیهات را مخور)! آیا برای انسان کافی است که بگوید: من علی را دوست دارم و از او پیروی می کنم اما فعالیت دینی نکند؟!

پس اگر بگوید: من رسول خدا صلی الله علیه و آله را دوست دارم؛ و او بهتر از علی علیه السلام است اما از رفتار پیامبر پیروی نکند و به ستن او عمل ننماید، محبتش به پیامبر نیز هیچ سودی به او نمی دهد. پس از خدا پروا کنید، برای آنچه نزد خداست عمل کنید. خدا با هیچکس پیوند خویشاوندی ندارد. محبوب ترین بندگان خدای عزوجل و گرامی ترینشان نزد او، با تقواترین و مطیع ترین آنها است.

ای جابر! به خدا جز با اطاعت خدای تبارک و تعالی نمی توان به او تقرب جست، و همراه ما براتی برای آزادی از دوزخ نیست و هیچکس بر خدا حجت ندارد، هر کس مطیع خدا باشد دوست ما و هر کس نافرمانی خدا کند دشمن ما است ولایت ما جز با عمل کردن به ورع بدست نمی آید.

سلام خدا بر او؛ روزی که متولد شد و روزی که به دیار باقی شتافت و روزی که دوباره برخواهد خاست.