به گزارش ایسنا، تغییر و چرخش فصل‌ها به علت تمایل و انحراف محور زمین و همچنین گردش این کره زنده به دور خورشید اتفاق می‌افتد. هنگامی که محور مایل زمین، روبروی خورشید قرار گرفته و به آن اشاره می‌کند، در نیمکره شمالی تابستان و در نیمکره جنوبی که دورتر از خورشید واقع شده، زمستان است. از این نقطه به بعد، وقتی که زمین یک ربع از مسیر خود به دور خورشید را می‌پیماید، محور زمین در امتداد مدار آن و به موازات خورشید قرار می‌گیرد.
از زاویه دید ما انسان‌ها روی کره زمین، خورشید در طول یک مسیر خاص فرضی حرکت می‌کند که «خط ecliptic» یا «دایرةالبروج» خوانده می‌شود. اگر از روی محیط این دایره، خطی را تا مرکز کره زمین امتداد دهیم، شعاع صفحه‌ای مدور نشان داده می‌شود که در آن صفحه، زمین به دور خورشید می‌گردد. در همین رابطه، خط دیگری وجود دارد که نام آن «استوای آسمانی» است. این خط که امتداد کامل آن یک دایره را تشکیل می‌دهد، از بزرگ شدن فرضی دایره استوایی تا زمانی که با دایرةالبروج برخورد کند، به وجود می‌آید.
در نیمکره شمالی و برای نیمی از سال که از فصل تابستان آغاز می‌شود، از روی زمین این گونه به نظر می‌رسد که خورشید در طول خط دایرةالبروج و در شمال خط استوای آسمانی حرکت می‌کند. در نیمه دیگر سال اما، به نظر می‌آید خورشید در جنوب خط استوای آسمانی قرار داشته و حرکت می‌کند.
نقطه‌ای که در آن، خورشید از دید ما روی زمین، درست به محل تقاطع خطوط دایرةالبروج و استوای آسمانی می‌رسد، جایی است که پاییز آغاز می‌شود. در چنین زمانی، روی خط استوا خورشید ظهرهنگام درست در بالای سر و به صورت قائم قرار دارد. این زمان را "equinox" یا "اعتدال" می‌گویند که در آن طول روز و شب تقریباً برابر می‌شود. کلمه equinox از ترکیب دو کلمه لاتین aequus به معنای مساوی و nox به معنای شب مشتق شده است.
البته باید به خاطر داشت که به طور کلی طول روز و شب، مساوی و دقیقاً 12 ساعت نیست! زیرا به دلیل شکسته شدن نور خورشید در اتمسفر زمین، ما می‌توانیم خورشید را چند دقیقه قبل از آن که صفحه خورشیدی واقعاً از افق بالا آمده باشد و همچنین تا دقایقی بعد از آن که این صفحه به طور حقیقی غروب می‌کند، ببینیم! از این رو طول مدت روز، در هر روزی تقریباً 6 تا 7 دقیقه بیشتر از آن چیزی است که قاعدتاً باید باشد.
تعاریف مختلف پاییز
اعتدال پاییزی آغاز «پاییز نجومی» است که با شروع زمستان به پایان می‌رسد. در نیمکره شمالی پاییز نجومی از حدود 31 شهریور تا حدود اول دی طول می‌کشد، هر چند از سالی به سال دیگر تغییراتی در این تاریخ‌ها به وجود می‌آید. در نیمکره جنوبی، حالت نجومی این فصل از حدود 29 اسفند تا 31 خرداد به طول می‌انجامد.
متخصصین پیش‌بینی وضعیت آب و هوا تعریف دیگری از پاییز دارند. این تعریف سه ماهی را که در آن وضعیت هوا تغییر می‌کند، شامل شده و تحت عنوان «پاییز هواشناسی» مشخص می‌شود. در نیمکره شمالی این سه ماه شامل "سپتامبر"، "اکتبر" و "نوامبر" هستند و در نیمکره مقابل، پاییز هواشناسی معادل ماه‌های "مارس"، "آوریل" و "می" است.
پاییز و افت دما
پاییز باعث ایجاد تغییر در آب و هوا می‌شود. این که چه مقدار تغییرات به وجود آمده و حس شود، به محل و ناحیه مربوطه روی کره زمین بستگی دارد. نواحی نزدیک به استوا تقریباً دماهای ثابتی را در طول سال تجربه می‌کنند، در حالی که مناطق دورتر به سمت شمال یا جنوب تغییرات بیشتری را تجربه می‌کنند. در واقع مردمی که روی خط استوا و مناطق مرکزی کره زمین زندگی می‌کنند، هیچ گاه پاییز را تجربه نمی‌کنند! این موضوع به آن دلیل است که ناحیه استوا از یک مقدار سازگار و همسان از خورشید در تمام طول سال بهره‌مند می‌شود و نقاط شمالی و جنوبی که دورترند، به دلیل مایل بودن خورشید، به مقدار کمتری از این ستاره فروزان سهم می‌برند.
تغییر رنگ و ریزش برگ‌ها
برگ‌ها در واکنش به دماهای پایین و سرد و همچنین در مواقعی که طول روز تغییر می‌کند، تولید کلروفیل خود را کاهش می‌دهند. کلروفیل یا سبزینه همان رنگیزه بسیار مهمی است که در سلول‌های برگ گیاهان قرار داشته و موجب سبز دیده شدن آن‌ها می‌شود. اهمیت بسیار بالای این رنگیزه در دریافت و مهار انرژی نوری خورشید و تبدیل آن به غذا با کمک آب و دی اکسید کربن و طی فرایند فتوسنتز است. از آن جایی که کلروفیل به سرما حساس است، تغییرات آب و هوایی خاصی نظیر سرما و یخبندان‌های زودهنگام می‌تواند تولید آن در برگ‌ها را به سرعت کاهش داده و در نتیجه از میزان سبزی برگ‌ها بکاهد.
به دنبال این اتفاق رنگیزه‌های نارنجی و زردی که در حالت عادی توسط کلروفیل‌ها پوشیده می‌مانند، فرصت بروز و خودنمایی پیدا می‌کنند. این رنگیزه‌ها که «کاروتنوئید» نامیده می‌شوند، همواره در برگ‌ها وجود دارند و برای دریافت نور، به کلروفیل کمک می‌کنند. اما در این بین رنگیزه دیگری به نام «آنتوسیانین» نیز وجود دارد که در فصل پاییز تولید شده و مسئول رنگ قرمز در برگ‌های پاییزی است. بنابراین ترکیب رنگ‌هایی که مسئول تولید آن‌ها، کلروفیل در حال افول، کاروتنوئیدها و آنتوسیانین هستند، موجب رنگ آمیزی زیبای طبیعت در پاییز می‌شود.
تفاوت مهم کلروفیل و کاروتنوئید با آنتوسیانین، علاوه بر رنگ آن‌ها در نحوه نگهداری آن‌ها در سلول‌ها است. کلروفیل و کاروتنوئید عمدتاً درون اندامک‌های سلولی به نام «پلاستید» قرار دارند و در آن جا محبوس هستند. ولی آنتوسیانین‌ها به صورت محلول در شیره سلولی قرار داشته و معمولاً به طور یکنواخت در سرتاسر سلول پراکنده هستند.
باید به این نکته اشاره کرد که آنتوسیانین علاوه بر برگ‌های پاییزی، باعث ایجاد رنگ قرمز در بسیاری از سبزیجات و میوه‌ها نظیر توت فرنگی، سیب قرمز و همچنین آلو می‌شود. همچنین در حالت عادی، بعضی از رنگیزه‌های آنتوسیانین دارای رنگ آبی هستند و حضور آن‌ها در مقادیر مختلف کنار آنتوسیانین‌های قرمز منجر به تولید طیف‌های متنوعی نظیر بنفش، ارغوانی و رنگ‌های دیگری می‌شود که عمدتاً در گل‌ها مشاهده می‌شود.
البته باید توجه کرد که گاهی برگ گیاهان در واکنش به استرس‌های محیطی نیز به رنگ قرمز در می‌آید. برای مثال اگر در اوایل شهریور، برگ‌های یک درخت به رنگ قرمز درآیند، آن درخت به احتمال زیاد از استرسی نظیر ابتلا به یک بیماری قارچی، کمبود عناصر و مواد غذایی و یا حرارت نامناسب رنج می‌برد.
با پیش رفتن فصل پاییز و سردتر شدن هوا، به هم ریختگی رنگیزه‌ها بیشتر شده و نبود کلروفیل که منبع تولید انرژی در گیاه است، منجر به کاهش شدید قدرت حیاتی برگ می‌شود. در این هنگام یک لایه از سلول‌های خاص در انتهای دمبرگ و در محلی نزدیک به اتصال برگ به ساقه، تشکیل شده و حالت چوب پنبه‌ای و غیرقابل نفوذ به خود می‌گیرد. این لایه غیر قابل نفوذ موجب بسته شدن آوندها که از طریق آن‌ها آب و مواد غذایی به سلول‌ها می‌رسد، شده و بدین ترتیب مرگ برگ فرارسیده، مواد زیستی درون آن متلاشی می‌شود و برگ به رنگ قهوه‌ای و حالتی سوخته درآمده و در نهایت به روی زمین می‌افتد.
پاییز در فرهنگ‌های مختلف
پاییز عموماً و در فرهنگ‌های مختلف به عنوان پایان فصل رشد گیاهان شناخته می‌شود. این فصل همچنین به فصل برداشت معروف بوده و در بسیاری از فرهنگ‌های کشاورزی دنیا در این فصل به دلیل برداشت محصول، جشن‌هایی گرفته می‌شود. علاوه بر این در پاییز و در مناطق مختلف دنیا، جشنواره‌های گوناگون دیگری که مرتبط با نور، حیات دوباره و بازگشت از مرگ هستند، برگزار می‌شود.
در همین زمینه و در جشنواره برداشت محصولی که در کشور انگلستان گرفته می‌شود، مردم گرد هم آمده و به خاطر میوه‌ها و محصولات به دست آمده شکرگزاری کرده و همچنین به جمع آوری غذا برای کمک به نیازمندان می‌پردازند. مثال دیگری در این خصوص، جشن شکرگزاری در ایالات متحده آمریکا است که علاوه بر آن که یک مجلس یادبود تاریخی است، دارای ابعاد روحانی نظیر ستایش پروردگار به خاطر تمام نعمات داده شده به انسان است. بنا به اعتقاد محققان، مردم دنیا با برگزاری جشنواره‌های برداشت محصول در مناطق مختلف، ضمن شکرگزاری، برای فراوانی نعمت در آینده نیز دعا کرده و از این طریق ضمن فرونشاندن خشم الهی، به موفقیت محصولات خود در سال‌های بعدی امید می‌بسته‌اند.
در کشور ما نیز از دوران باستان جشن‌های متعددی در این فصل برگزار می‌شده است که در بین آن‌ها می‌توان به جشن "مهرگان" که جزو مهمترین جشن‌های سمبلیک بوده، جشن "آبانگان" و جشن "آذرگان" اشاره کرد که در خصوص مناسبت برگزاری هر یک، روایات مختلف تاریخی وجود دارد. زبان‌شناسان واژه فارسی پاییز را به معنای «نزدیک زمستان» دانسته‌اند.
پاییز فصلی است که بسیاری از شاعران و نویسندگان در طول تاریخ با کمک گرفتن از زیبایی خیره‌کننده طبیعی حاصل از آن، الهام گرفته و به خلق آثار ادبی پرداخته‌اند. جملات زیر نمونه‌ای از ابراز احساسات هنرمندان به فصل رنگ‌ها است:
آلبر کامو: پاییز بهاری دوباره است که در آن هر برگی، خود یک گل است.
جرج الیوت: پاییز لذیذ! روح من با این فصل در هم آمیخته و اگر پرنده بودم، گرداگرد زمین به جستجو پرواز می‌کردم تا پاییزهای متوالی را بیابم!
امیلی برونته: هر برگی که از درختی پاییزی موج‌زنان و رقصان به پایین می‌آید، با من از سعادت و خوشی سخن می‌گوید.
نکاتی در مورد پاییز
- «زیبایی خیره‌کننده مرگ» یکی از عباراتی است که در مورد پاییز به کار رفته است.
- یکی از طولانی‌ترین مهاجرت‌ها در فصل پاییز به مسافت 11 هزار مایل، توسط چلچله قطبی اتفاق می‌افتد.
- در پاییز سطح هورمون تستوسترون در بدن مردان و زنان افزایش می‌یابد. بنا به اعتقاد دانشمندان این افزایش ناگهانی می‌تواند نتیجه یک غریزه باستانی و یا واکنشی به روزهای کوتاه باشد.
- انسان‌های متولد شده در پاییز شانس بیشتری برای رسیدن به 100 سالگی دارند!
- به گفته ناسا، پاییز «فصل آئورورا» یا شفق‌های قطبی است. چرا که در طول این فصل، توفان‌های الکترومغناطیسی که منشأ ایجاد شفق قطبی هستند، به دو برابر متوسط سالانه افزایش می‌یابند.
- دانشمندان معتقدند رنگ‌آمیزی پاییز هم از پدیده «گرمایش جهانی» بی نصیب نمی‌ماند. به اعتقاد این دانشمندان، به موازات بالا رفتن دمای جهانی، تغییر رنگ برگ‌ها ممکن است به تأخیر افتد. چرا که درختان به جای اختصاص مولکول‌های قندی تولیدی خود برای ساخت رنگیزه آنتوسیانین، آن را صرف تولید شاخ و برگ جدید می‌کنند.
و اما در پایان بشنوید از یک باور خرافه‌ای در مورد پاییز که بنا بر آن، قاپیدن برگ پاییزی هنگام افتادن از درخت، خوش‌شانسی می‌آورد و هر یک برگ، معادل یک ماه خوش‌شانسی در سال بعد است!
انتهای پیام
