گروهی از متخصصان حقوق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، بهداشت و تعلیم و تربیت، پس از 10 سال بحث‌ و گفت‌وگو، متن پیمان‌نامه را نوشتند تا دیگر در هیچ‌ نقطه‌ای از جهان کودکان آزار نبینند، حقوقشان پایمال نشود و نادیده گرفته نشوند.

سال 1990 سازمان ملل«پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک» را تصویب کردتا همه‌ی کودکان، سالم و آزاد زندگی کنند و تقریباً همه‌ی کشورهای جهان،کامل یا با شروطی به آن پیوسته و رعایت آن را از وظایف خود دانسته‌اند. ایران نیز در سال 1372، با شرایطی به این پیمان‌نامه پیوست. در این‌جا به چند حق از این حقوق نگاهی می‌اندازیم.

• حق برابر برای زیر 18ساله‌ها

در پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک، کودکی و نوجوانی مرزی ندارند، کودکی نامی است برای اشاره به هرانسانی که کم‌تر از 18سال تمام دارد و همه‌ی بندهای پیمان‌نامه باید درباره‌ی همه‌ی آن‌ها اجرا شود.

اول از همه این‌که حقوقی که در پیمان‌نامه به رسمیت شناخته شده، برای همه‌ی کودکان است، از هر جنس و ن‍‍ژاد و رنگ و زبانی و با هر ملیت و مذهب و عقاید سیاسی و اجتماعی و هرمیزان دارایی، با یا بدون معلولیت یا هرخصوصیت دیگر که کودک و والدینش آن را دارند، بدون هیچ تبعیضی.

کشورهای عضو پیمان‌نامه متعهد شده‌اند که از کودک در مقابل هرنوع تبعیضی حمایت کنند.

• کودکان و حق زندگی

کشورها باید برای رفاه کودکان تلاش و با اقدامات قانونی از آن‌ها حمایت‌ و مراقبت کنند. باید مطمئن باشند که به‌خصوص مؤسسات و دستگاه‌های مسئولِ مراقبت و حمایت از کودکان، در حوزه‌ی ایمنی و بهداشت، کارشان را درست انجام می‌دهند.

این پیمان‌نامه، بر حق ذاتی کودکان برای زندگی تأکید می‌کند. آن‌ها باید زندگی کنند و کشورهای عضو باید بقا و رشد کودک را تضمین کنند. چه چیزهایی حق زندگی را از کودکان می‌گیرد؟ هر سال فقر، جنگ و تغییرات اقلیمی جان کودکان زیادی را در دنیا می‌گیرد.

بر اساس گزارش سالانه‌ی یونیسف (صندوق کودکان سازمان ملل متحد)، در سال پیش، یعنی سال 2017 میلادی، پنج میلیون و 500هزار کودک قبل از رسیدن به پنج سالگی جان خود را از دست داده‌اند.

• کودکان بی‌شناسنامه و بی‌هویت

هرکودک از هنگام تولد، حق دارد که نامی داشته باشد و تابعیتی و تا حد امکان والدینش را بشناسد. والدینی که از او مراقبت کنند. هر کودکی حق دارد تابعیت خود، نام و روابط خانوادگی‌اش را حفظ کند. بسیاری از کودکانی که در زمان جنگ به‌دنیا می‌آیند یا خانواده‌هایشان ناچار به کشوری دیگر، پناهنده می‌شوند، از حق داشتن شناسنامه و هویت محروم‌ می‌مانند.

کشورهای عضو تضمین می‌کنند که هیچ کودکی از والدین خود، بر خلاف میل آن‌ها جدا نشود. این حق، استثناهایی هم دارد. آن‌جا که بودن با والدین خلاف منافع کودک است. مثل کودک‌آزاری یا بی‌توجهی والدین به او.

• آزادی بیان، برای کودکان

کودک از زمانی که می‌تواند عقیده‌ای داشته باشد، حق دارد آزادانه آن را ابراز کند و باید متناسب با سن و رشد فکری او، به نظرش اهمیت داده شود. کودک می‌تواند در همه‌ی مراحل قضایی اظهارنظر کند. کودک حق آزادی بیان دارد. می‌تواند آزادانه اطلاعات مورد نظر خود را جست‌وجو و دریافت کند و بدون توجه به مرزها، به شکل‌های گوناگون اطلاعات را ارائه دهد.

البته بعضی محدودیت‌ها هم وجود دارد، مواردی که در قانون به روشنی آمده باشد و به‌دلیل رعایت حقوق و آبروی دیگران یا برای حفظ امنیت ملی، نظم عمومی، بهداشت یا اخلاق عمومی، اعمال آن محدودیت‌ها ضروری باشد. دسترسی کودک به رسانه‌های جمعی و اطلاعات و منابع گوناگون و تشویق تولید و انتشار کتاب‌های ویژه‌ی کودکان، زیرمجموعه‌ی این اصل است.

• حمایت در برابر خشونت

کشورهای عضو پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک باید هر کار‌ی که لازم است انجام ‌دهند تا از کودکان در برابر خشونت، صدمه، آزار، بی‌توجهی، انواع بهره‌کشی و سوء‌استفاده مراقبت و حمایت کنند. این حمایت در مقابل هر نوع آزار از سوی هرکسی است  حتی شامل والدین یا سرپرست قانونی کودک هم می‌شود.

دستگاه‌های مسئول در این زمینه، باید آزار را شناسایی کنند و آن را گزارش دهند، هم‌چنین باید در پی حل مشکل باشند و آن را به شیوه‌ی قانونی پی‌گیری کنند. به گزارش یونیسف، در سال 2017 میلادی در جهان، به ازای هر هفت دقیقه، یک نوجوان بر اثر خشونت از دنیا می‌رود.

• خانه‌ی امنی برای کودکان

خانه محل امن و پناه کودکان است اما زمانی که بودن در خانه به نفع کودک نباشد و آن‌جا حقوق او نقض شود، باید کودک از آن مکان خارج شود. کودکانی که از محیط خانوادگی مناسب محروم‌اند یا به دلیل منافعشان نباید در خانه بمانند باید مورد حمایت باشند.

برهمین اساس، باید از کودکان پناهنده نیز حمایت کرد. امسال یونیسف اعلام کرد که 30 میلیون کودک در سراسر جهان، در داخل یا خارج از کشور خود آواره‌اند و نیمی از آنان کم‌تر از 18 سال دارند.

• آموزش برای همه

آموزش راهی است برای نجات از فقر و حقی است که همه‌ی کودکان باید از آن برخوردار باشند. بر اساس اطلاعات سایت یونیسف امکان ورود به مدرسه و تحصیل، برای 264 میلیون کودک و بزرگ‌سال از جمعیت جهان فراهم نیست و فقط 50درصد کودکان پناهنده وارد مدارس ابتدایی می‌شوند. کشورهای عضو پیمان‌نامه هم حق برخورداری کودک را از آموزش به رسمیت می‌شناسند و هم برای تحقق آن تلاش می‌کنند.

اجباری‌کردن و در دسترس بودن آموزش ابتدایی رایگان برای همه، گسترش انواع آموزش‌های عمومی و حرفه‌ای، به‌صورت رایگان یا با کمک‌های مالی، در دسترس قراردادن آموزش عالی برای همه، برنامه‌ریزی برای کاهش موارد ترک تحصیل، از جمله‌ی فعالیت‌های مربوط به این بخش از پیمان‌نامه است.

متأسفانه آمار سرشماری سال 1395، نشان می‌دهد که بیش از دو میلیون و 386 هزار کودک و نوجوان شش تا 18 ساله در کشور از تحصیل یا ادامه‌ی تحصیل بازمانده‌اند.

• کار کودکان

دولت‌ها باید از بهره‌کشی اقتصادی از کودک، انجام هرکاری که برای او زیان‌بار است یا مخالف تحصیل و رشد و سلامتی اوست، جلوگیری کنند. آن‌ها باید حداقل سن مناسب را برای کار، در نظر بگیرند و مقررات لازم برای حمایت از کودکان در این زمینه وضع کنند. 

به گزارش خبرگزاری ایسنا¹ و براساس گزارش‌های سازمان جهانی کار در سال 2017 میلادی، حدود 152میلیون کودک در سنین پنج تا 17سالگی ناگزیرند تن به کار اجباری بدهند. یعنی تقریباً از هر 10 کودک، یک نفر ناچار به تحمل کار اجباری است.

در ایران آمار دقیقی از کودکان کار وجود ندارد، اما به‌گفته‌ی فعالان حوزه‌ی کار کودک، در سال 1396، آمارهای غیر‌رسمی شمار کودکان کار 14 تا 18ساله را حدود یک میلیون و 500هزار نفر تخمین زده‌اند.²

• 29 سال بعد

29 سال از تصویب پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک می‌گذرد، در این مدت جنگ‌های زیادی شروع و تمام شده‌اند و حقوق اولیه‌ی بسیاری از کودکان پایمال شده است، اما پیمان‌نامه راهی باز می‌کند تا هم کودکان و نوجوانان و هم بزرگ‌ترها روز به روز بیش‌تر با حقوق کودکان آشنا شوند و برای تحقق کامل آن تلاش کنند. همه باید حقوق کودکان را به خود و به دیگران یادآوری کنیم و برای رعایت آن قدم برداریم.

پی‌نوشت:

1. 22 خرداد 1397

2. روزنامه‌ی اعتماد، شماره‌ی 8283، 1369/3/22، صفحه‌ی 21

منابع:

گزارش‌های سالانه‌ی سایت یونیسف: www.unicef.org

سایت کتابک: ketabak.org

عکس: حمید صادقی/ آرشیو عکس روزنامه‌ی همشهری