به گزارش خبرنگار مهر، حسن پایبنده در مراسم رونمایی از کتاب "تن دال" نوشته سیدمجتبی حسینی که به تحول فرهنگی سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران می پردازد و عصر دیروز سوم اردیبهشت در خانه هنرمندان برگزار شد، گفت: زمانه ما زمانه تصویر است. ما پیوسته در حال بمباران شدن با تصویر هستیم و گریزی از آن نداریم. سینما رسانه ای شنیداری – دیداری است حتی وقتی روزنامه یا کتاب هم می خوانیم با تصویر روبرو هستیم. به طور حتم می توان گفت سینما هنر زمانه ماست البته منظور من سینمای روایی است نه سینمای مستند، سینمایی که به دل مردم نفوذ می کند و وقتی تیراژ کتاب هزار جلد است سر هر چهارراه سی دی می فروشند و مردمی که کتاب نمی خوانند فیلمهای مورد علاقه شان را خریداری می کنند و می بینند.

این منتقد ادبیات با اشاره به اینکه کتاب "تن دال" سینما را از بعد دیگری مطرح می کند، بیان کرد: ما از گذشته فکر می کرده ایم سینما هنری کاملا سیاسی است، حساسیتی که حذف چند سکانس در ما ایجاد می کرد قابل قیاس با حذف چند فصل از یک کتاب نبود چرا که احساس می کردیم کارگردان و نویسنده در فیلم خود چیزی را به طور پنهان مطرح می کند و از یکی از زخم های جامعه پرده بر می دارد. خاطرم هست بعد از انتخابات سال 88 فیلم "علی سنتوری" را به دانشجویان خود نشان دادم. هنرجویان من نور سبزی را که در بخشی از فیلم به چشم می خورد نشان‌دهنده جنبش سبز می دانستند و هیچ گونه باورشان نمی شد این فیلم سیاسی نیست و هیچ ربطی به انتخابات 88 ندارد و پیش از این زمان ساخته شده است.

پاینده به اینکه نگاه سیاسی به سینما همواره مبتذل بوده اشاره و بیان کرد: ما هیچ‌گاه بین یک فیلم و تحولات سیاسی یک جامعه ربطی برقرار نکرده ایم فقط فکر کرده ایم کارگردان خواسته چیزی را پنهان کند و درصدد کشف ناگفته های فیلم بوده ایم. "تن دال" به این سئوال پاسخ داده است. در این کتاب به مقاله بسیار معروف "رمزگذاری و رمزگشایی" و همچنین به نظرات "گادامر" اشاره شده و فراموش نکنیم گادامر نقطه پیوند فلسفه، نقد ادبی و علوم سیاسی است. ما به این جور کارها نیاز داریم زیرا بسیاری از نظریاتی که نوشته و مطرح می شود به نیاز علمی ما در جامعه پاسخ نمی دهد.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در "تن دال" نظراتی درباره فرهنگ عامه مطرح و فیلم هایی از سه دهه گزینش شده و مورد بازخوانی قرار گرفته است. "تن دال" بین مطالعات فرهنگی و علوم سیاسی پل زده و از علوم سیاسی وارد مطالعات فرهنگی شده است. در این کتاب نظام نشانه ها در فیلم مورد بررسی قرار گرفته و گرچه کمتر به مطالعه جدی فیلم پرداخته شده است.

پاینده بررسی علمی سینما را یکی از راه‌های پی بردن به لایه ها ناپیدای اجتماع دانست و افزود: چرا فیلم "مارمولک" با اینکه مجوز داشت به خاطر بعضی برداشت ها از پرده سینما کنار گذاشته شده مگر این فیلم با تصور عمومی ما از معمم چه می کرد؟ چرا ما باید صورت مسئله را پاک و از مشکلات اجتناب کنیم؟ اگر می خواهیم دید مردم را بدانیم باید فیلمها را به دقت مورد بررسی قرار دهیم. فیلم یک متن است و کتاب "تن دال" دست به خوانش فیلم ها زده و همان قواعدی که در نقد رمان مصداق دارد در این کتاب بکار گرفته شده است. امیدوارم این کتاب سرآغازی باشد برای توجه به مطالعات فرهنگی.

این پژوهشگر و منتقد ادبی گفت: ای کاش نویسنده در کتاب «تن دال» علاوه بر سینمای سه دهه به بررسی پوستر هر کدام از فیلم ها هم می پرداخت زیرا عناصری که در پوسترها گنجانده می شود نشانه هایی دارد که ما را به کلیت فیلم راهنمایی می کند. برای مثال در موج اول سینمای جنگ اغلب از ادوات جنگی استفاده می شد در دوره ای که به سینمای خانواده پرداخته شد اعضای خانواده را در پوسترها نشان می دادند حالا هم با یک کلوزآپ از صورت آرایش کرده یک زن روبرو هستیم پس مسیر تحولی که پوسترها طی کرده اند اگر از نظر نشانه شناسی بررسی شود کامل‌کننده بحث های این کتاب خواهد بود.

بررسی دو فیلم برای پی بردن به تحولات سیاسی کافی است؟

محمد رضا جوادی یگانه یکی دیگر از کسانی بود که در در مراسم رونمایی از کتاب "تن دال" سخن گفت. به گفته او ما منابع و مستندات اندکی درباره تاریخ اجتماعی سیاسی پس از انقلاب داریم. گرچه افراد از منظر خود تحلیل کرده و موضع گرفتند اما کسی تاریخ این برهه را ننوشته و سید مجید حسینی در این کتاب به تحلیل جامعه شناختی فیلم ها از 1357 تا 1390 پرداخته است.

او در ادامه بیان کرد: نویسنده در بخشی از کتاب، مقدمه ای را  بر تاریخ سیاسی – اجتماعی سالهای پس از انقلاب نوشته؛ مقدمه ای که با موضع گیری های سیاسی همراه نیست. او به توضیح و تحلیل بخشی از تجربه زیستی خود پرداخته، برای نمونه در توصیف دوره اصلاحات متنی از صحبت های آقای هاشمی را انتخاب کرده است.

جوادی یگانه با اشاره به اینکه حسینی در کتاب "تن دال" رد پای فرهنگ سیاسی را در فیلم ها جستجو کرده است، گفت: نویسنده برای این کار در هر دوره تنها دو فیلم را مورد بررسی قرار داده  حال آنکه انتظار می رود نویسنده در جایگاه یک پژوهشگر به بررسی فیلم های بیشتری بپردازد. اگر ما با دوره ای روبرو هستیم که نمود آن را در سینما می بینیم قاعدتا باید بیش از دو فیلم در بوته نقد قرار گیرد.

او با اشاره به اینکه رابطه سینما و سیاست رابطه مهمی است، گفت: تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده در صورتی که تاثیر "اجاره نشین ها" و "مارمولک" در ذهن و زبان مردم تاثیر مهمی است. برای مثال باید واکاوی شود "مارمولک" چه تاثیری بر فرهنگ سیاسی ما گذاشته است؟ آیا تعریف روحانیت از خود یا تعریف مردم از روحانیت را تغییر داده؟ چرا که آثار درجه یک سینما آگاهی جمعی را تغییر می دهند. "عروس"، "مارمولک" و "آژانس شیشه ای" از این دسته هستند. "هامون" اگر چه در حیطه کار نویسنده نبوده چون به فرهنگ سیاسی ربطی نداشته است اما این فیلم در شکل دادن به آگاهی جمعی یک گروه نقش داشته و منجر به تحولات اجتماعی فرهنگی شده است.

کتاب من پس از 5 سال مجوز گرفت

سید مجید حسینی نویسنده کتاب "تن دال" گفته های خود را با خواندن شعری از حافظ آغاز کرد.

"زان یار دلنوازم شکری است با شکایت/ گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت

بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم/ یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت"

وی پس از خواندن این شعر گفت: این دو بیت حافظ را خطاب به وزارت ارشاد خواندم چرا که این کتاب متعلق به 5 سال قبل و پایان نامه دکتری من است. شاید بخشی از این کتاب نظر کنونی من نباشد و همه اینها از لطف وزارت ارشاد است. این لطف تا آنجاست که در بخشی از "تن دال" به نقش زن در سینمای دهه شصت پرداخته و آن را منفعل دانستم هر چند ممیز محترم منفعل را خط زده و کلمه "فعال" را جایگزین کرده بود. ما می نویسیم "فعال" اما آیا تنها یک کلمه نقش زن را دگرگون می کند؟! من همچنان با استناد به فیلم "عقاب ها" نقش زن را در سینمای دهه 60 منفعل می بینم.

نویسنده در ادامه بیان کرد: من در نگارش این کتاب سه سئوال مهم را در ذهن خود مرور می کردم نخست اینکه چرا درباره تاریخ اکنون نمی نویسیم. همه کتابهای جامعه شناختی ما تا سال 57 و در نهایت تا 58 را مورد بررسی قرار می دهند. درباره روزگار پهلوی همه اظهارنظر می کنند اما در مورد 30 سال اخیر یا نمی نویسند یا طوری می نویسند که نظرشان معلوم نشود انگار لحظه اکنون برای ما بی ارزش است.

دومین سئوال نویسنده به گفته خود این بود که چرا سینما را فقط سینما می دانیم در حالی که این هنر بخشی از وجود تحقق یافته ما در لحظه اکنون است و تنها برای لذت بردن و داستان دیدن نیست. سومین سوال اینکه چرا فکر می کنیم سیاست فقط سیاسی و مخصوص بزرگان است.

حسینی در پایان گفت: من سعی کردم آغازگر مطالعات سیاسی و فرهنگی در زمینه سینما باشم. این کتاب از سال 1357 تا سال 90 را دربر می گیرد و امیدوارم بتوانم از 1390 به این سو را هم مورد بررسی قرار دهم.

کتاب "تن دال" که به تحول فرهنگ سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران (1357- 1390) می پردازد را سید مجید حسینی نوشته و انتشارات رخداد 9 در 1500 نسخه و به قیمت 13 هزار و 500 تومان منتشر کرده است.