4 سال سکوت و خاموشی

مدیران مأموریت رزتا ​سال 2010 برای حفظ بهتر انرژی در دنباله دار تصمیم گرفتند بخش های اصلی فضاپیما را خاموش کنند. پیش از آن رزتا ​سال 2008 سیارک اشتاینس را بررسی کرد و بعدها در سال 2010 به سیارک لوتتیا رسید​. رزتا دو بار از کنار زمین گذشت و با استفاده از نیروی گرانش زمین و یک بار نیز با گذر از کنار مریخ و استفاده از نیروی گرانش آن به آزمایش ابزارهایش پرداخت. سپس در مسیر ملاقات با دنباله دار و در مسیر سفر ده ساله اش قرار گرفت.

اصولاً برای فضاپیماهایی که قرار است مدت طولانی در سفر باشند از سوخت هسته ای برای تأمین انرژی استفاده می کنند. اما رزتا سوخت اتمی ندارد. آن مقدار سوخت کمی هم که دارد پاسخگوی نیاز انرژی این فضاپیما نیست. در حقیقت بخش اصلی انرژی دنباله دار از دو صفحه خورشیدی که هر یک 14 متر است تأمین می شود.

به همین دلیل بود که مدیران این پروژه بخش های اصلی این فضاپیما به جز یک آنتن و رایانه ارتباطی را خاموش کردند تا با خطرپذیری بالایی در مصرف انرژی آن صرفه جویی شود. سپس در آزمایشی بی مانند بعد از چهار سال، امسال سازمان فضایی آلمان نخست دوربین ستاره یاب فضاپیما را روشن کرد. در اینجا رزتا نگاهی به آسمان انداخت و با بررسی زمان و دیدن وضعیت ستاره ها موقعیتش را نسبت به زمین به دست آورد. سپس آنتن اصلی فرستنده خود را با تغییر جهت دادن فضاپیما به طرف زمین تنظیم کرد. به این ترتیب بعد از چهار سال رزتا از خواب فضایی بیدار شد تا برای قرار اصلی دیدارش با دنباله دار ۶۷ پی / چوریوموف ـ گراسیمنکو در اواخر آبان امسال اندک اندک آماده شود.

سطح نشین استثنایی با نامگذاری منحصربه فرد

اکنون کاوشگر رزتا در حال کاهش فاصله خود تا دنباله دار هدف، از صد​ به 50 کیلومتر است تا وارد مدار دایره ای بشود و تا فاصله کمتر از 30 کیلومتری دنباله دار پیشروی کند. رزتا در این مرحله از مأموریت اطلاعات بسیار مهمی از هسته دنباله دار برایمان ارسال خواهد کرد. همچنین محل مناسب برای سطح نشینی که حمل می کند نیز خواهد یافت. این سطح نشین نیز نام جالب «فیلَه» را بر خود دارد. ماجرا از این قرار است که در زمان نامگذاری این کاوشگر و سطح نشین​اش، آژانس فضایی اروپا از نام «سنگ رشید» یا «سنگ رزتا» (Rosetta Stone) الهام گرفت. سنگ رشید در حقیقت نامِ سنگ نبشته بزرگی است که مصریان باستان احکام حکومتی خود را در قالب سه متن به سه خط و زبان روی آن حک کرده بودند. نام سطح نشین فیله نیز از نام جزیره فیله در دریاچه ناصر اقتباس شده است که در آن یک مِسَلّه یا اوبِلیسک (ستون سنگی بلند با نوک هرمی شکل) پوشیده از کتیبه کشف شد. نکته جالب اینجاست که خط شناسان با مقایسه هیروگلیف روی سنگ رشید و نوشته های روی اوبلیسک جزیره فیله موفق شدند به نظام نوشتاری مصریان باستان پی ببرند و پرده از صدها راز در دوران فراعنه بردارند. نکته جالب توجه دیگر این که رزتا ریزلوحی از جنس آلیاژ نیکل به همراه خود دارد که حاوی 13 هزار صفحه به 1200 زبان مختلف است. این نوع نامگذاری و همراه داشتن آن ریزلوح در کاوشگر رزتا و سطح نشین فیله نشان از امید و آرزوهای دور و دراز آژانس فضایی اروپا برای پی بردن به رازهای سر به مهر دنباله دارها و تاریخچه دور و دراز منظومه شمسی دارد.

ابزارهای علمی رزتا

رزتا از دو بخش اصلی تشکیل شده است: اولی قسمت اصلی فضاپیما به نام رزتاست و دومی سطح نشین فیله که همراه خود دارد. بخش اصلی فضاپیما (رزتا) 11 ابزار علمی با خود دارد و سطح نشین فیله هم مته هایی برای حفاری در دنباله دار. ابزار سنجش راداری برای بررسی درون و بخش های مختلف دنباله دار و همین طور سنجشگر بادها و امواج خورشیدی از جمله ابزارهای دیگر سطح نشین فیله است. این ابزارها با بررسی طیف مختلفی از مواد و امواج قرار است اطلاعات بسیار مهمی از ساختار دنباله دار و محیط اطراف آن در اختیار دانشمندان قرار دهد.

حال و هوای این روزهای رزتا و فیله

در هر حال قرار است این روزها یا حداکثر تا پایان مهر محل دقیق فرود فیله روی دنباله دار ۶۷ پی / چوریوموف ـ گراسیمنکو مشخص شود. به این ترتیب در اوایل آبان، محل فرود سطح نشین قطعی می شود و طبق برنامه ریزی های فعلی قرار است بیستم آبان فیله پای بر سرزمین عجایب بگذارد. سرعت فیله در زمان فرود بر روی دنباله دار حدود یک متر بر ثانیه است. از آنجا که این مأموریت برای اولین بار در حال انجام است، پیش بینی هایی برای اطمینان از تثبیت موقعیت سطح نشین روی دنباله دار در زمان طراحی صورت گرفته است؛ از جمله این که بلافاصله پس از فرود فیله روی دنباله دار، دو نیزه از کناره های فیله روی سطح فرومی رود تا از پایداری موقعیتش روی دنباله دار اطمینان حاصل شود. سپس فیله کار اکتشافی خود را آغاز خواهد کرد که شامل بررسی ویژگی های هسته، تعیین ترکیبات شیمیایی سطحی دنباله دار و چگونگی تغییرات فعالیت های دنباله دار در گذر زمان است. فیله محصول کنسرسیومی اروپایی است که از مرکز هوافضای آلمان، موسسه ماکس پلانک برای تحقیقات منظومه خورشیدی، مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه و آژانس فضایی ایتالیا تشکیل شده است.

این روزها تصاویر و عکس های متعدد و کم نظیر رزتا از هسته دنباله دار ۶۷ پی / چوریوموف ـ گراسیمنکو را می توان در وبگاه آژانس فضایی اروپا به نشانی www.esa.int / ESA دنبال کرد و لحظه به لحظه با این تعقیب و گریز فضایی همراه بود.

شاید رزتا بتواند رازهای سر به مهری از چگونگی پیدایش و تکامل حیات در زمین را هم فاش کند؛ دنباله دارها دنیاهای عجیبی هستند که اخترزیست شناسان شواهدی از وجود برخی اسیدهای آمینه با ساختار مشابه اسیدهای آمینه در سامانه های زیستی را در ترکیبات آنها می دهند. (ضمیمه سیب)

کاظم کوکرم