یک کارشناس و پژوهشگر آثار تاریخی در این باره به مهر می گوید: سال هاست سایه تخریب بر سر خانه های سنتی و تاریخی این مرز و بوم سنگینی می کند، طوری که می توان به جرات گفت تقریبا تمامی این آثار طی سال های اخیر یا تخریب و ویران شده یا با اعلام تمایل مالک، از فهرست آثار تاریخی خارج شده و در حال نابودی است.

به گفته محمدرضا منعم خراسانی، یکی از علل اصلی تخریب خانه های تاریخی به این مساله بازمی گردد که مالک با اعلام آمادگی نسبت به خروج خانه خویش از ثبت ملی، زمینه تخریب و تبدیل این مکان به برج و ساختمانی تجاری را فراهم می کند.

وی تاکید می کند: احترام به قوانین مرتبط با حوزه میراث فرهنگی و نگهبانی و نگهداری از آثار تاریخی، اصلی اساسی است و به نظر می رسد قوانین ما آنقدر بازدارندگی ندارد؛ زیرا امروز اغلب خانه های تاریخی به آسانی از ثبت ملی خارج شده و به ساختمانی عظیم تغییر هویت می دهد.

این کارشناس و پژوهشگر با بیان این که اکنون سراهای تاریخی فراوانی در سطح شهر مشهد و استان خراسان رضوی وجود دارد و نمی توان آمار دقیقی در این زمینه اعلام کرد، می گوید: اما طی سال های اخیر سرای ترکمن ها، خانه حناساب، جوان صبور و خانه زرین زاده از سوی مالکان ویران شده و این در حالی است که اگر فرهنگ سازی لازم صورت می گرفت، این سراها امروز به جای تخریب به موزه ای بزرگ یا مکانی برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی تبدیل می شد؛ زیرا خانه های تاریخی ظرفیت بالقوهای برای جذب گردشگر دارند که البته همواره مورد غفلت قرار گرفته و در کوران بی توجهی ها تخریب و ویران شده اند.

خروج خانه های تاریخی از ثبت ملی

مدیر پایگاه بافت تاریخی ثامن در مشهد نیز در این باره می گوید: از آنجا که طرح بهسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم به شکل نامطلوب اجرایی شد، آسیب جدی به مجموعه بافت های تاریخی وارد کرده است.

احسان زهره وندی درباره تعداد خانه های تاریخی در خراسان و شهر مشهد یادآور می شود: آمار دقیقی درباره مجموع خانه های تاریخی استان وجود ندارد، اما بیش از 30 سرای تاریخی در منطقه ثامن (اطراف حرم مطهر امام رضا(ع)) وجود دارد و اکنون نیز دو خانه تاریخی کوزه کنانی و سرای عزیزاله اف هم که دارای ارزش و اعتبار بالایی است، در حال خروج از ثبت ملی از سوی مالکان آنهاست تا پس از تخریب به برجی تجاری که سودآوری هم دارد، تبدیل شود.

به گفته وی، رضایت و تمایل مالکان برای خروج این سراهای تاریخی از ثبت ملی در حالی صورت می پذیرد که اجرای طرح بهسازی بافت فرسوده هم بر پیکره خانه های تاریخی و سنتی ضربه ای جبران ناپذیر وارد کرده، طوری که اکنون خانه های تاریخی حناساب، سرای ترکمن ها، خانه جوان صبور و خانه زرین زاده به دلیل اجرای همین طرح تخریب شده است.

مدیر پایگاه بافت تاریخی ثامن با اشاره به این که اغلب بناهایی که در بافت فرسوده قرار گرفته، دارای هویت تاریخی و فرهنگی است، تصریح می کند: توجه به محافظت از معماری اسلامی و حفظ بناهای تاریخی در اجرای طرح بهسازی بافت فرسوده باید مدنظر قرار می گرفت که در عمل این گونه نشد.

رعایت نکردن قوانین

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در این باره معتقد است: رعایت نکردن قوانین یکی از علل اصلی تخریب خانه ها و سراهای سنتی و تاریخی است، زیرا اغلب این مکان ها در فهرست آثار تاریخی، ثبت ملی شده و مطابق قانون نمی توان آنها را براحتی ویران کرد.

رجبعلی لباف خانیکی با اشاره به این که منطقه ای در اطراف حرم مطهر به نام منطقه ثامن وجود دارد که از مدت ها قبل عملیات بهسازی و بازسازی بافت فرسوده آن آغاز شده است، می افزاید: در این محل 37 خانه تاریخی و سنتی به ثبت ملی رسیده، اما با وجود ثبت در فهرست آثار تاریخی، چهار خانه به دلیل رعایت نکردن قانون و بی توجهی به میراث تاریخی و فرهنگی بسادگی تخریب شده و اکنون از مجموع 37 سرای تاریخی 33 خانه باقی مانده است.

وی تاکید می کند: میراث فرهنگی بر حفظ و مراقبت از تک تک خانه های تاریخی تاکید دارد، اما امروز طرح بهسازی بافت فرسوده، آسیب های فراوانی را بر پیکره سراهای تاریخی وارد کرده و در این میان شهرداری هم برخی آثار را تاریخی نمی داند و به بهانه اجرای این طرح به تخریب خانه های تاریخی دست می زند و این اتفاق در حالی روی می دهد که میراث فرهنگی، تنها حوزه ای است که می تواند در زمینه ارزش آثار تاریخی و فرهنگی اظهارنظر کند.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی یادآور می شود: در هیچ کجای دنیا اثری که در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده ویران نمی شود، اما جالب است که در کشور ما آثار تاریخی به ثبت رسیده و خانه های قدیمی بی ارزش تلقی می شود، در حالی که می توان از طریق این خانه های قدیمی، گردشگران بسیاری را جذب کنیم و هویت و پیشینه خود را به نمایش بگذاریم.