به گزارش ایسنا، تفکر نقادانه یا سنجش‌گرانه‌اندیشی؛ مهارتی است که به افراد کمک می‌کند که با جمع‌آوری، بررسی و دسته‌بندی اطلاعات از اتفاقات روزمره و تفکر خود نتایج منطقی استخراج کنند و با دلایل عقلانی موضوعات مختلف را مورد بررسی قرار دهند.
به بیان دیگر آموزش مهارت تفکر نقادانه، آموزش شیوه درست فکر کردن است. این مهارت جز مهارت‌های ضروری است و در لیست برترین مهارت‌های شغلی قرار دارد.
محتواهای کتاب‌های درسی مدارس تاثیر قابل‌توجهی در شکل دادن به جهان‌بینی و هویت دانش‌آموزان دارند. از آن‌جا که ایجاد تفکر انتقادی را می‌توان از اهداف اساسی تعلیم و تربیت دانست، مدارس باید شرایطی فراهم کنند که سبب رشد تفکر انتقادی دانش‌آموز شود و با افزایش تفکر انتقادی می‌توان زمینه رشد جامعه انسانی را فراهم کرد.
با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهشگران دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، با انجام مطالعه‌ای جایگاه تفکر نقاد را در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی بررسی کردند.
پیام مارابی، شهربانو قهاری و همکارانشان پژوهشگرانی بودند که در انجام این مطالعه همکاری داشتند.
در این پژوهش، کلیه کتاب‌های درسی دوره ابتدایی سال تحصیلی 1397-1396 مورد بررسی قرار گرفت. این کتاب‌ها 41 جلد و شامل کتاب‌های علوم تجربی، ریاضی، فارسی، آموزش قرآن، هدیه‌های آسمانی، مطالعات اجتماعی، تفکر و پژوهش، کار و فن‌آوری بودند.
مولفه‌های تفکر نقادانه در کتاب‌های درسی
تفکر انتقادی یکی از ابعاد مهم سلامت روان محسوب می‌شود و مولفه‌های آن شامل: «توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب»، «توجه به دورنما»، «قضاوت بی‌طرفانه» و «شناخت منابع معتبر برای گردآوری اطلاعات» است.
در این مطالعه مشخص شد که از بین مولفه‌های تفکر نقاد، به «توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب» بیشتر توجه شده است.
تصمیم‌گیری در زندگی ما بر پایه مفروضات ماست و توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب امکان ارزیابی صحیح این مفروضات را برای ما فراهم کرده تا از صحت وسقم مفروضات آگاهی پیدا کنیم و در واقع این اولین مرحله تفکر انتقادی است.
قضاوت بی‌طرفانه یکی از اجزای تفکر نقاد است. قضاوت باید در مرحله آخر تفکر انتقادی و برای ارزیابی استدلال‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی به این مولفه توجه چندانی نشده است.
در کدام پایه به تفکر انتقادی بیشتر توجه شده؟
در میان پایه‌های اول تا ششم بیشترین فراوانی مربوط به مولفه «توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب» در پایه اول و همچنین کم‌ترین فراوانی مربوط به «قضاوت بی‌طرفانه» در پایه پنجم و «شناخت منابع معتبر و گردآوری اطلاعات» در پایه چهارم بود.
به طور کل توجه به مولفه‌های تفکر انتقادی در پایه ششم نسبت به بقیه پایه‌ها بیشتر بود و کم‌ترین توجه به این مهارت مربوط به کتاب‌های پایه سوم بود.
محتواهای آموزشی در قالب‌های متن، تصویر و فعالیت ارائه می‌شود. بر این اساس؛ بیشترین قالب ارائه مولفه‌های تفکر نقادانه، مربوط به فعالیت و کم‌ترین فراوانی در قالب تصویر بود.
هر مهارتی دارای سه محور دانش، نگرش و مهارت است. بررسی‌های این مطالعه نشان داد که بیشترین توجه کتاب‌های درسی پایه ابتدایی به محور دانش است و به محور مهارت در هیچ‌یک از کتاب‌های پایه ابتدایی توجهی نشده بود.
در این بررسی‌ها مشخص شد که در کتاب‌های دوره ابتدایی بیشتر به فعالیت و کم‌تر به تصویر توجه شده است. همچنین مشخص شد که بیشترین توجه به مولفه‌های تفکر نقاد در محور دانش است در حالی که محور مهارت فاقد هرگونه فراوانی است.
با توجه به نتایج به دست‌آمده مشخص شد که توجه به مولفه‌های تفکر انتقادی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی کم است. این یافته پژوهش، با مطالعات دیگری که در این زمینه انجام شده است، در یک راستا بود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ آموزش سلامت روانی و به طور مشخص تفکر نقاد توسط نظام آموزش و پرورش از اهمیت زیادی برخوردار است و از آن‌جایی که تفکر نقاد به آسانی و بدون برنامه‌ریزی قابل پرورش نیست، بنابراین پرداختن به امر تفکر نقاد از طریق برنامه‌ریزی درسی بسیار ضروری است. چرا که این نوع تفکر یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های شناختی مورد نیاز در جامعه امروزی است که کمبود آن می تواند انسان‌ها را از مشارکت موثر در جوامع باز دارد.
آن‌ها به اهمیت تفکر نقاد اشاره کرده و می‌گویند: فردی که توانایی تفکر انتقادی را از همان کودکی آموزش نبیند، نمی‌تواند راه‌حل‌های متعدد برای مسائل را ارزیابی و بهترین شیوه را انتخاب کند و در نتیجه با شکست‌های متعدد روبه‌رو خواهد شد. در واقع با آموزش مهارت تفکر انتقادی می‌توان از آسیب‌های روانی، اجتماعی مانند اعتیاد، بزهکاری و ... نیز پیشگیری کرد. به همین دلیل این مهارت یک نیاز ضروری تلقی می‌شود. لذا شایسته است که مدارس در پرورش این نوع تفکر با حساسیت بیشتری تلاش کنند.
محققان با توجه به نتایج پژوهش حاضر پیشنهاد می‌کنند که مولفین کتب درسی در محتوای کتاب‌ها بازنگری کرده و به مولفه‌های تفکر نقاد توجه بیشتری کنند و به جهت ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان علاوه‌برتوجه صرف به دانش و انتقال اطلاعات بایستی به مهارت و تغییر نگرش دانش‌آموزان توجه شود که می‌توان از طریق افزایش فعالیت‌های عملی درکتب درسی انتقال این مفاهیم را برای دانش‌آموزان ملموس و جذاب کرد.
این مطالعه از پایان‌نامه مقطع ارشد بهداشت روان، تصویب شده در دانشگاه علوم پزشکی ایران استخراج شده و نتایج آن مهر ماه سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تفکر نقاد به عنوان یکی از ابعاد سلامت روان در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی» در فصل‌نامه سلامت اجتماعی مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتشر شده است.
انتهای پیام
