به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، سر ظهر است و آفتاب به هیچ قطره آبی روی زمین رحم نمی‌کند. باران هم خیلی وقت است با شهر قهر کرده. چمن‌ها اما سرسبز و شادابند. روزی دو بار کامیونی می‌آید این حوالی. مأموران فضای سبز شهرداری از بارِ کامیون چند جعبه آب معدنی برمی‌دارند، دانه دانه بطری‌ها را خالی می‌کنند و با آن به چمن‌ها آب می‌دهند.

شاید این داستان به نظر خیلی غیر واقعی برسد اما این اتفاق کم و بیش در برخی مناطق شهر قم در حال وقوع است. نزدیک به نیمی از فضای سبز داخل شهر قم در حال حاضر با آب شرب آبیاری می‌شود. آبی که تا یک ماه پیش 80 درصد آن از 400 کیلومتر آنطرف‌تر و از سرشاخه‌های دز تأمین می‌شد. آن هم با اجرای طرحی که تا امروز هزار و 500 میلیارد تومان هزینه داشته. هزینه‌ای که شاید چندان ارزان‌تر از خرید آب معدنی نیست.  

از هزار و 700 هکتار فضای سبز قم، هزار و 350 هکتار جنگلی است که با آب چاه‌ها آبیاری می‌شود. مشکل بزرگ‌تر اما در زمینه 250 بوستان شهری است که به گفته حسین رضایی نسب، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری قم 46 درصد از آن با آب شرب آبیاری می‌شود.

آنطور که این مدیر شهری به خبرنگار مهر می‌گوید، برای جداسازی منبع آبیاری فضای سبز از آب شرب، 320 کیلومتر شبکه آب خام نیاز بوده که 115 کیلومتر آن اجرا شده است. همچنین شهرداری 34 حلقه چاه در اختیار دارد که 25 حلقه فعال است که کفاف هزار و 336 لیتر بر ثانیه نیاز آبی فضای سبز را نمی‌دهد و باید به این چاه‌ها اضافه شود. نیاز به 26 مخزن ذخیره آبی از دیگر نیازهایی است که رضایی نسب در مسیر جداسازی کامل آب فضای سبز از آب شرب به آن اشاره می‌کند.

توزیع نامناسب حلقه‌های چاه از دیگر مشکلات شهرداری در این زمینه است که مدیرعامل سازمان‌ پارک‌ها و فضای سبز به آن اشاره می‌کند. رضایی نسب می‌گوید در برخی مناطق شهری هیچ چاهی در دسترس نیست و در برخی مناطق مازاد نیاز آب هست. لوله‌گذاری در مسیرهای طولانی هم توجیه اقتصادی ندارد.

وی در توضیح استفاده از آب شرب در برخی نقاط شهری که شبکه آب خام هم در اختیار شهرداری هست گفت: EC  برخی از چاه‌ها در ماه‌های اخیر بالا رفته و گونه‌های گیاهی با آبیاری از این چاه‌ها دچار تنش شوری می‌شوند.

آیا الگوی کشت مناسب است؟

صحبت از تنش شوری با استفاده از آب چاه در فضای سبز ذهن هر شنونده‌ای را متوجه به این موضوع می‌کند که گونه‌های گیاهی استفاده شده در فضای سبز قم مخصوص چه اقلیمی هستند که شوری آب قم آنها را آزار می‌دهد؟

حسین بیات، کارشناس فضای سبز در گفتگو با مهر با اشاره به اینکه بیشتر گونه‌هایی که در فضای سبز شهر قم استفاده می‌شوند وارداتی هستند، برخی از این گونه‌ها را ناهماهنگ با اقلیم قم توصیف می‌کند.

او با اشاره به سرمایه زیر صفر درجه و گرمای بالای 40 درجه‌ای که در شهر قم تجربه می‌شود، گفت: با این شرایط تعداد گونه‌هایی که ممکن است بتوانیم در فضای سبز از آنان استفاده کنیم، محدود است و عجیب نیست امکان انتخاب گونه مناسب کار آسانی نباشد.

بیات بازگشت به گونه‌های بومی که از قدیم در قم می‌روئیده را بهترین راه‌حل مشکل تأمین آب فضای سبز شهری قم می‌داند.

او از گیاه "پنج انگشتی" که یک گونه پرچینی با نیاز آبی کم است، از "تریون" که بسیار مقاوم به کم آبی است و در جعفریه قم روییده، از "پدِه" که برگ پهن و سایه‌انداز و در عین حال مقاوم به شوری است، نام می‌برد. از گونه‌هایی که آزمایش خود را در شرایط گرم و خشک پس داده و با آب چاه‌های قم دچار تنش نمی‌شود و بسیاری از گونه‌های دیگر که با تحقیق و مطالعه به دست می‌آیند و می‌توانند جایگزین گونه‌های وارداتی و پر مصرف امروز باشند.

وی هم مانند دیگر کارشناسان حوزه کشاورزی و آب، کشت چمن در قم را بدون توجیه می‌داند. در حال حاضر 93 هکتار چمن در فضای سبز قم به کار رفته است. بر اساس اطلاعاتی که بیات می‌دهد این 93 هکتار نیاز به 93 لیتر در ثانیه آب دارد. آبی که چه از سرشاخه‌ها تأمین شود و چه از چاه‌های شهر قم، نیاز ضروری حال و امانت آیندگان به دست ما است.

کارشناسان می‌گویند کشت چمن برای مناطقی سفارش می‌شود که بارندگی آن در سال بیش از 600 میلی لیتر باشد درحالیکه این عدد در قم به 200 هم نمی‌رسد. غیر از این، آبیاری این چمن‌ها به دلیل گیاه پوششی بودن در شهری مانند قم با تبخیر زیاد روبه‌رو است و در دراز مدت موجب شوری خاک می‌شود.

مردم چه می‌خواهند؟

محمد دلبری، شهردار قم اما در پاسخ به دغدغه خبرنگار مهر در زمینه مصرف آب در فضای سبز از مطالبه مردم در این حوزه می‌گوید و از اینکه قرار بوده شهرداری قم سهمی از پساب شهری برای استفاده در فضای سبز داشته باشد اما این امر هیچ گاه محقق نشده.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم هم دغدغه‌های خودش را دارد. او هم از انشعابات آب غیر مجاز شهرداری در سطح شهر ناراحت است.

عبدالحمید توکلی بینا به مهر می‌گوید همان مردمی که آقای شهردار می‌گویند مطالبه فضای سبز و چمن از ما دارند، گاهی حتی با لحن تند با ما برخورد می‌کنند که اگر راست می‌گویید و واقعاً کمبود آب هست چرا وضعیت آبیاری فضای سبز اینگونه است و چرا اینهمه چمن کاشته می‌شود؟

هفته گذشته در مراسمی از سوی شهرداری قم، 14 بوستان جدید افتتاح و کلنگ 14 بوستان دیگر هم به زمین زده شد. امر مبارکی که با بی توجهی به محدودیت آبی می‌تواند نامبارک هم باشد. استفاده از شن رنگی، چوب رنگی، المان‌ها و به کارگیری بیشتر ابنیه در عین حال کاشت گونه‌های سازگار با شرایط اقلیمی شهر قم بهترین پیشنهاد کارشناسان به شهرداری برای توسعه فضای سبز و در عین حال پاسداری از محیط زیست است.

کاهش 91 درصدی آورد رودخانه‌های قم و در واقع مرگ دو شریان مهم استان، بیلان منفی برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی که رقم‌هایی از یک میلیارد تا 350 میلیون متر مکعب برای آن ذکر می‌شود، یک تا دو متر نشست زمین در دشت‌های استان به طور سالانه، دو برابر شدن سختی آب چاه‌ها طی 10 سال گذشته، خشک شدن تالاب‌ها و هجوم ریزگردها همه واقعیت‌های عینی امروز استان هستند که یک معنا بیشتر ندارند: حرکت پرشتاب به سوی مرگ.

امروز دیگر استان قم را دستخوش خشکسالی نمی‌دانند. بلکه وضعیت خشکی در استان مستقر شده. خوشمان بیاید یا نیاید، نمی‌توانیم در شهر قم زندگی کنیم و انتظار کیفیت زندگی در شهرهای خوش آب و هوا و سرسبز داشته باشیم. کم نیستند کارشناسانی که به جِد معتقدند با وضعیت مدیریتی که اکنون در زمینه آب در تمام بخش‌ها وجود دارد، استان قم در آینده نه چندان دور به منطقه‌ای خالی از سکنه تبدیل می‌شود. بی سبب نیست که قدیمی‌ها گفته‌اند: «عاقبتِ شاه منشی، کاه کشی است.»