زهره نوروزپور- از زمان سقوط موصل و قدرت گرفتن گروه تروریستی داعش در عراق دور جدیدی از بحران این کشور را فراگرفت. دولت جدید عراق تا اندازه زیادی با حمایت مرجعیت و مشاوره های نظامی ایران توانست از پیشروی داعش جلوگیری بعمل آورد و برخی از مناطق کلیدی را از تروریست های تکفیری بازپس گیرد. اما درست در زمانی که عملیات پاکسازی به اوج خود رسیده بود بحث هایی انحرافی در پارلمان عراق مانند مقصر اعلام کردن نوری مالکی نخست وزیر سابق این کشور در جریان سقوط موصل و یا درخواست برای تظاهرات های مردمی به بهانه بیان مطالبات شهروندی پدید آمد. درباره اوضاع سیاسی عراق و اینکه چرا در زمانی که دولت در تدارک پاکسازی شهرها از لوث وجود داعش بود به یکباره این مسائل مطرح شده است، با سفیر  پیشین کشورمان در عراق حسن کاظمی قمی به گفتگو نشسته ایم که در ادامه می‌خوانید:

دولت عراق اعلام کرده بود که ارتش در حال اماده شدن برای پاکسازی شهرهای اشغال شده از لوث وجود داعش است چرا در این زمان به یکباره عراق به صحنه تظاهرات مردمی تبدیل شد؟

از لحاظ زمانی فصل تابستان انتخاب درستی بود. تصمیم دولت و ارتش برای ادامه پاکسازی شهرها و مناطقی که به تصرف داعش در آمده اند اقدام موثر و دقیقی بوده است خصوصا درباره مناطقی مثل فلوجه.  امنیت این شهر در امنیت بغداد و جنوب عراق نقش بسزایی دارد. همین طور در پاکسازی رمادی، الانبار و نهایتا موصل همه در برنامه پاکسازی دولت و ارتش عراق لحاظ شده بود اما همانگونه که اشاره کردید در این فضا ناگهان بحث تظاهرات مردمی به بهانه کمبود خدمات مطرح می شود. 

نفس همزمانی این تحرکات با اقدامات دولت و ارتش برای پاکسازی مناطق مهم عراق از لوث وجود داعش یک طرف، آنچه در این تظاهرات گذشت نیز حائز اهمیت است. در ابتدا قرار بود در این تظاهرات شعارهای مدنی داده شود و در واقع مطالبات شهروندی مردم مطرح شود. اما تنها در روز اول شعار برای کمبود خدمات بود اما بعد ما دیدیم که شعارها، رنگ سیاسی گرفت، علیه دولت، علیه مرجعیت و گروه های سیاسی شیعی شعار سر دادند. اینها در تقابل با خواسته مردم بود این جریانی که در عراق به راه افتاده است یک جریان مردمی نیست بلکه در پوشش مردم برای پیشبرد اهداف دشمن خارجی صورت گرفته است که از طریق برخی سفارت خانه ها در عراق ، حامیان داعش و حزب بعث حمایت و سازماندهی شده است. اگر بنا بر مطالبات مردمی باشد که خب دولت عراق کوتاهی نکرده است و در پی رفع مشکلات است.

آیا بغداد کماکان در خطر است؟

این یک واقعیت است که حمله جریان تکفیری داعش برای موصل از قبل طراحی شده بود، اما این یک عملیات پشتیبانی بود برای عملیات اصلی یعنی حمله و بعد اشغال بغداد، اما به دلیل هوشیاری و سرعت عمل مرجعیت بر اساس فتوایی که دادند این امر محق نشد، یکی بسیج مردمی، که مردم به کمک دولت و ارتش آمدند و  دیگری همکاری و مشاورت های نظامی ایران سبب شد این امر تا کنون محقق نشود. این ها سبب شد عراقی ها ابتدا مانع پیشروی دشمن بشوند و در نهایت گام به گام و مرحله به مرحله عملیات پاکسازی را شروع کنند به هر میزانی که پیشرفت می کردند عملیات رزمی متوقف می شد تا برای عملیات های بزرگتر که می توان گفت اولین عملیات بزرگ از جسر الشغور شروع شد که یکی از خطرناک ترین مناطقی بود که تروریست ها از دوره امریکایی ها درآنجا  حضور داشتند.

اثار این عملیات بزرگ را در ایام محرم و اربعین شاهد بودیم چرا که امنیتی دور از انتظار برقرار بود. و همین طور عملیات های بعد از ان از جمله آمرلی، در حقیقت  دولت از روش پدافندی به افندی کشیده شد. به مرور که پیشرفت و انسجام درون ارتش همراه با  شکل گیری بسیج مردمی به صورت یک نیروی امنیتی حرفه ای شروع به پاکسازی کرد این برای طراحان داعش خوشانید نبود، در نتیجه این عملیاتی که در پایتخت و جنوب طراحی شد با هدف این بود که بتوانند دولت را به جای اینکه  راه پاکسازی را ادامه دهد سرگرم مسائل داخلی و امورات و مطالبات مردم کنند. فلوجه شهری است بسیار استراتژیک داعش نمی خواهد به این راحتی این شهر را از دست بدهد. این درحالی بود که هم دولت و هم ارتش برای عملیات بزرگ اماده شده بودند. 

معرفی مالکی از سوی پارلمان عراق به عنوان مقصر سقوط موصل هم در همین راستا ارزیابی می شود؟

این بحثی است که یک گروه در درون مجلس مطرح کرده است. بحثی که در پارلمان درباره سقوط موصل شکل گرفت موضوعی است که در مجلس عراق طرح شده است. در پارلمان عراق هم مثل همه پارلمان های دیگر دنیا یک موضوعی را در صحن علنی اعلام می کنند و درباره ان موضوع بحث می کنند.  الان هم یک گروهی بحث سقوط موصل را مطرح کرده است و در این پرونده اسمی هم از مالکی برده شده است خب با این تفاسیر این می شود نظر یک گروه نه نظر کل نمایندگان پارلمان عراق. 

اقای مالکی برای دو دوره نخست وزیر بوده است برخی از مشکلاتی که امرزو در جامعه عراق درمورد کمبود خدمات، مسایل امنیتی و ... وجود دارد زاییده امروز و دیروز نیست بلکه مشکلاتی است که در طول زمان شکل گرفته است. سقوط موصل در دوره نخست وزیری مالکی صورت گرفت. برخی معتقدند مالکی در این خصوص مقصر بوده این یک ادعا است که الان توسط گروهی در پارلمان عراق مطرح شده است اما اینکه چقدر این ادعا درست است نیاز به تحقیق و تفحص و نهایتا رأی کارشناسان فنی دارد و آن را باید به اهلش سپرد. 

اما طرح این موضوعات در داخل عراق یک امر طبیعی است. اتهام به مالکی خیلی جدی نیست. به علاوه که در داخل عراق رقابت سیاسی بین گروها وجود دارد. 

در همان زمان سقوط موصل هم برخی رسانه های عربی مقصر سقوط این شهر را اقای مالکی می دانستند.

یکی از عوامل اصلی سقوط موصل این بود که برخی از فرماندهان در مساله مقابله با داعش همراهی نکردند . در ان مقطع  برخی منتقدین می گفتند که این هشدار و این اعلام خطر به آقای مالکی منعکس شده، اما ایشان اقدامی انجام نداده است. یعنی در ان مقطع این اشکال را به اقای مالکی می گرفتند که نسبت به برخی از فرماندهان ارتش که همسو با مصالح ملی  نیستند قاطع عمل نمی کند و مالکی در برخورد با این ها کوتاهی کرده است. یک دلیل عمده سقوط موصل به اهمال فرماندهان و همسویی آنها با دشمن برمی گردد. گذشته از این ها به هرحال اقای مالکی 8 سال نخست وزیر قانونی و مرد شماره یک عراق بوده است و در این مدت منتقدین و مخالفین زیادی داشته است که به هرحال از وی عصبانی و ناراضی هستند و اینکه حالا این اتهامات را به او مطرح کنند امری طبیعی است. 

پس از توافق وین وزیر خارجه کشورمان سفرهای منطقه ای را اغاز کرد و اولین کشور عراق بود، ایا توافق برجام بر بحران منطقه تاثیری خواهد داشت؟ اینکه برخی رسانه ها می گوینند امریکا ممکن است برای نابودی داعش از ایران کمک بگیرد تا چه حد موثق و محتمل است؟

سوالی در افکار عمومی و رسانه مطرح است مبنی بر اینکه ایا بازیگری ایران در منطقه ارتباطی به توافق برجام دارد یا خیر؟ من می گویم ارتباطی به برجام ندارد. چرا که قدرت منطقه ای ما با نقش بازیگری ایران، حاصل ده ها سال مقاومت، مجاهدت و حمایت ایران از ملت های مظلوم وحمایت دولت های قانونمند در برابر متجاوزین بوده است. از طرف دیگر به دلیل همسویی منافع مشترک و مشترکاتی که ایران با ملت های منطقه، سیاست های صلح و ثباتی که در منطقه داشته است و به دلیل اعتقاد راسخ به همسویی با منافع ملت ها  ایستادگی کرده است، موجب شده است که جمهوری اسلامی در بین ملت ها به عنوان یک نظام حامی مردم و مظلومان در برابر متجاوزین قرار بگیرد. در شرایطی که هر گونه توطئه ای برای کاهش مقبولیت، مشروعیت و نفوذ قدرت ایران در منطقه توسط دشمن انجام شد. اما این اقدامات ایران و همیاری و همسویی آن با ملت ها باعث شد که همه توطئه ها علیه ما خنثی شود و امروز می بینید که ملت ها و دولت ها، جمهوری اسلامی را به عنوان بازیگر با ثبات و امنیت، در چارچوب منافع خودشان  قلمداد می کنند. طبیعتا توافق برجام خارج از اینکه در ایران تصویب شود یا نه ، در حال حاضر مسیر قانونی خودش را می رود، که باید دید. البته من اعتقادم این است که نفس برگزاری مذاکرات بین قدرت های بزرگ با ایران بیانگر بزرگی و توانمندی جمهوری اسلامی ایران است که از این جهت برای ایران دست اورد بزرگی محسوب می شود.

اگرچه موضوع مذاکره یعنی همان جلوگیری ایران از دست یابی به بمب، یک مسئله ساختگی بود، اما نفس برگزاری آن نشانگر اقتدار ایران بود. این اقتدار نتیجه مقاومت ملت ، حمایت مقام معظم رهبری و تدابیر داهیانه ایشان بود که منجر به این توافق شد و این یک حقیقت است که اگر این حمایت ها در کنار مردم انجام نمی گرفت توافقی هم صورت نمی گرفت و این امری واضح و روشن است.



در خصوص منطقه، توافق برجام در حقیقت تحرکات دیپلماتیک ایران را در کمک به سایر اقداماتش در منطقه پیش می برد. انچه که امروز دولت ایران با کشورهای پنج بعلاوه یک مذاکره کرد مساله هسته ای کشورمان بود، مساله مذاکرات قرار نبود در چارچوب بحران منطقه شکل بگیرد، دیگران می خواهند به گونه ای تلقین کنند که ایران را از طریق مذاکرات وارد نظام بین الملل کرده ایم! این ادعایی است که دیگران می کنند. ایران به یمن مقاومت ملت و توفیقات منطقه ای نیاز به ابتکار هیچ مولفه خارجی نداشته است. این مساله را نباید به حساب این بگذاریم که دیگران به ما فضا داده اند، تلقین به اینکه ایران تا دیروز در جامعه جهانی نبوده است و امروز به یمن این وارد جامعه جهانی شده به نظر من ادعای مضحک و بی ربطی است.

نکته دیگر اینکه صحنه تحولات منطقه ما ناشی از تقابل منافع، متضاد مولفه های داخلی و خارجی است. تقابل جدی بین منافع و اهداف امریکا با ایران و مردم منطقه دارد همانطور که در فرمایشات اقا هم ملاحظه کردیم شاهد بودیم که ایشان فرمودند: «درمنطقه وهیچ حوزه ای با امریکا منافع نداریم» واقعیت صحنه این است، چرا؟ شاید برخی بگویند که در عراق ایران دنبال این بود که با تروریسم مبارزه کند یا یک نظام سیاسی عراقی شکل دهد، خب امریکا هم به دنبال همین بود! واقع این است که در صحبت با هم مشترک هستند اما ایران تعریفی از تروریسم به معنای آمریکایی ها ندارد. ان ها علیه ملت ها، دولت های قانون مند بدون توجه به قواعد و هنجارهای بین المللی شروع کردند به ایجاد فجایع در عراق، آمریکایی ها در تروریست پروری مسول هستند، ظاهر این است که هردو  می خواهند با تروریسم مقابله کنند اما از دیدگاه جمهوری اسلامی اصل حمایت از ملت ها و نظام مردمی است. جمهوری اسلامی حکومتی در عراق می خواهد که بر پایه اراده مردم روی کار امده باشد نه با نفوذ و تایید بیگانگان . امروز ایران از مردم بی دفاع یمن حمایت می کند اما امریکا از تروریسم دولتی سعودی حمایت می کند. این ما هستیم که امید مردم منطقه ایم. 

اما نکته ای که از نظر من بعد از برجام تاثیر بسزایی داشت سیل هیئت های اروپایی به ایران بود، آمدن اروپایی ها در سطح هیئت های عالی رتبه به ایران  به صرف این است که  جمهوری اسلامی یک بازار بزرگ اقتصادی است. این خود بیانگر آن است که اروپایی ها از تحریم های ایران خیلی خسارت دیده اند.  شرکت های بزرگ اروپا به دنبال این هستند که در اولین فرصت به بازار ما نفوذ کنند، اما همه عطش انها  برای این مساله نیست چرا که آنها به امریکا بی اعتماد شده اند، اروپا ترس از این دارد که امریکا در مسائل اقتصادی آنها را دور بزند و با جمهوری اسلامی ایران توافقاتی امضا کند. اروپا یقین دارد که آمریکا دیگر مانند سابق قدرت ندارد و قابل اتکا نیست.  یک دلیل وضعیت سیاسی، امنیتی و اقتصادی اروپا این است که گرفتار ساختار تدابیر آمریکا شده است که مجبور به پیروی از آن بوده اند.

آنها مجبور بودند  که برخی سیاست های امریکا را تمکین کنند از این بابت هم خسارت دیده اند. امروز اروپا می بیند که در برابرش یک آمریکای افول کرده است، چین به عنوان قدرت اول در سال 2010 ظهور کرده است و جایگاه جهانی امریکا کجا خواهد بود؟ امروز اروپا نیازمند به یک انرژی قوی از خارج است و در حال حاضر به روسیه وابسته هستند آنها نگران این موضوع هستند که هر تنشی که بین روابط روسیه با اروپا به وجود بیاید از نظر ارزی دچار مشکل می شوند. البته این نکته حائز اهمیت است که اروپا با روسیه و ایران مشکل حادی ندارد. آنها به دلیل تبعیت اجباری از آمریکا دچار مشکل شده اند. 

بزرگترین منابع انرژی در کجاست؟ در جنوب غرب اسیا که خاورمیانه است، منطقه ای که امروز تامین کننده انرژی است دچار بحران سیاسی و امنتیی شده است، از یمن، بحرین ، عربستان، عراق و سوریه که بعضی از دولت های این کشورها مستقل نیستند تحت تاثیر هژمونی امریکا هستند. اروپا به این اعتقاد دارد  که برای اقتصاد آینده اش نیازمند به اتکای قدرتی مستقل در منطقه است. یعنی هم مستقل، هم قدرتمند و هم با حکمت، عقلانیت، مدیریت و ثبات داشته باشد در کنار این ها بازار بزرگ خوب برای صادرات ویژگی هایی که اروپا به دنبال آن است، خب کشور ما با این مشخصه ها در این قدرت منطقه ای تعریف می شود و اروپا از رهگذر منافع با ایران از این حیث می تواند مشکلات اقتصادی خودشان را برطرف کنند.  تعبیر من از اینکه آنها شتابان به جمهوری اسلامی سفر می کنند، این است که به قول ما برای روزهای اجرایی شدن توافق و برداشته شدن تحریم ها زنبیل خود را در صف گذاشته باشند و در آن روز بگویند اولویت با ما است چرا که ما اولین کشور بودیم که بعد از توافق به ایران سفر کردیم.

ارزیابی شما از آینده عراق و منطقه چیست؟ بحران در منطقه تا کی ادامه خواهد داشت؟ آیا می توان تخمینی برای آن زد؟

درباره عراق باید بگویم که این کشور با بحران های وسیعی مواجه بوده است برخی از آنها از جمله وجود جریان تکفیری داعش وجود دارد. اما در شرایط فعلی اگر فرایند مبارزه با بحران را از زمان اشغال موصل به این سو نگاه کنیم کمی از بحران فاصله گرفته است. اشغالگری، تروریسم ، رقابت های سیاسی و دخالت های بیگانه همه این ها وجود داشته است، اما این کشور در این فضا قانون اساسی تشکیل داده است دولت مردمی و همین طور پارلمان تشکیل داده است.  امروز استحکام دولت هماهنگ تراست، من باورم این است که انسجام درون دولت و هماهنگی بین مجلس و دولت همسویی فراکسیون ها با سیاست های دولت، حمایت از مرجعیت بیش از هرزمان دیگر در عراق شکل گرفته است. دولت امروز عراق مورد حمایت مردم است گاهی تظاهرات مردم هم یک امر طبیعی می شود.

آن ها در حالی که خون می دهند، جنگ می کنند و از تمامیت ارضی خود دفاع می کنند، خواسته مشروعی هم از دولت دارند که باید پاسخ آنها داده شود کما اینکه در کنارش توطئه هم وجود دارد. هر اقدامی که دولت در خصوص اصلاحات انجام می دهد طبیعی است که برخی منافع را به خطر بیاندازد اما این ها جدی نیست .

در مورد آینده منطقه باید بگویم که امروز تحولات و تحرکات منطقه برایند دو عامل مهم است. یک جبهه مقاومت و دیگری جبهه ای که در برابر مقاومت ایستاده است که شامل مثلث امریکا، صهیونیسم و سعودی است. اهدافی که در حال حاضر دنبال می شود ایجاد اشوب و نا ارامی بلند مدت در منطقه است.  زمانی که داعش حرکت خود را علیه این کشورها آغاز کرد پیشبینی ما این بود که در منطقه تا 10 سال با ناارامی مواجهه هستیم. الان دورنمای روشنی  نیست که بگوییم منطقه به سمت ثبات می رود یا خیر نمی شود برای آن تاریخ تعیین کرد. ایجاد بی ثباتی،اشوب و انارشیسم امنیتی هدفی است که امروز آن مثلثی که گفتم در منطقه دنبال می کند. پیشبینی ما این است که منطقه به این زودی ها آرام نخواهد شد و ما با بحران های زیادی مواجهه خواهیم شد. ثبات خاورمیانه به این زودی ها بازنمی گردد.

49310