به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین؛ سامان توفیق سرپرست هیأت بررسی و مستندسازی باستان شناسی غار دژ اسپهبَد خورشید شهرستان سوادکوه مازندران، با اشاره به اهمیت محور دوآب خطیر کوه از منظر تاریخی ، فرهنگی و طبیعی تأکید کرد که آثار ارزشمندی همچون «غار- دژ اسپهبَد خورشید»، «غار- دژ کیجاکِرچال»، «غار- دژ کِیلی»، «غار آیینی چله خانه»، «دژ باجگیران، قلعه کنگلو» و «دربند باستانی کولا» در این محور قرار گرفته است. 

توفیق افزود: برای شناسایی، معرفی، اقدامات پژوهشی باستان شناسی و حفاظتی، جلوگیری از بروز آسیب ها و تخریب های منظری و کالبدی حاصل از فعالیت های معادن، فعالیت های عمرانی و راهسازی، پروژه ای با نام «بررسی، مستندنگاری و ساماندهی محور تاریخی- فرهنگی و طبیعی دوآب- خطیرکوه» در استان مازندران، توسط اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مازندران به سرپرستی او تعریف شده است.

توفیق افزود: در فاز نخست این پروژه، طرح «بررسی و مستندسازی باستان شناسی غار- دژ اسپهبَد خورشید» با مدیریت او و مشاوره راهبردی علیرضا سرداری زارچی زیر نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تعریف شده است.

این باستان شناس گفت: غار- دژاسپهبَد خورشید، منحصر به فردترین استحکامات دفاعی تبرستان بوده که شاهکاری از ساختار معماری دفاعی دوره ساسانی است و در طاقی طبیعی با دهانه ۹۵ در ۸۵  متر که بلندترین طاق طبیعی دنیاست، جای گرفته است. 

به گفته توفیق، اوج نبوغ و دانش معماران ایران باستان، یک طاق طبیعی را به دژ ی تمام عیار تبدیل کرده است به نحوی که ساختارهای معماری پلکانی و قائم بسیار مستحکمی در دو جناح قوس طاق جای گرفته و دو مسیر سنگ و ساروجی برجای مانده، این تأسیسات را بهم مرتبط می کرد. 

این باستان شناس دوره تاریخی با اشاره به اینکه تقریبا عمده ساختارهای بی نظیر این  غار- دژ  در ارتفاعی بلند بنا شده اند، تأکید کرد: برای دسترسی و بررسی آن به مهارت های بسیار تخصصی در سنگ نوردی و استفاده از ابزار و تجهیزات خاص این کار نیاز است.

او افزود: به دلیل ساختار ریزشی و پوسیده غیرقابل اعتماداثر، رعایت تمهیدات حفاظتی برای جلوگیری از آسیب به ساختار ارزشمند آن و جلوگیری از مخاطرات انسانی بطور حتم باید لحاظ شود. 

توفیق گفت: موقعیت راهبردی مکانی، استحکام و ساختار منحصر بفرد دژ آن را به پناهگاهی امن و حصنی حصین برای اسپهبَدان تبرستان تبدیل کرده به طوری که این مکان واپسین سنگر ایرانیان بوده که جانانه در برابر یورش سپاهیان خلفای عباسی ایستادند تا سرانجام با نیرنگ اعراب  پس از 2 سال و ۷ ماه تسخیر شد.

او گفت: غاردژ اسپهبَد خورشید واقع در شهرستان سوادکوه، در تاریخ 17/12/1381 به شماره  7839 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

این باستان شناس تأکید کرد: طرح پژوهشی این پروژه از سال 85  در میراث استان توسط اینجانب ارائه شده بود و تا کنون بدلیل نبود اعتبارات و منابع مالی، این اثر بی همتا که شایسته  آن است که آنرا «تخت جمشید مازندران» بدانیم، در انزوا و فراموشی قرار گرفته بود و بی مهری مسئولان وقت و برخی کارشکنی ها، راه را برای غارت و دست اندازی حفاران غیرمجاز و تخریب حریم و منظر اثر، توسط ماشین آلات معادن پیرامونی آن باز گذاشته بود.

توفیق با اشاره به خاکبرداری بخش هایی از محوطه پایین دست و حریم اثر، به وسیله بیل های مکانیکی متعلق به معادن تأکید کرد: قرار گیری این اثر در شاهراه تبرستان به ری و یافته های سطحی آن از جمله سفال های شاخص دوره  ساسانی و صدر اسلام، بازگوکننده اهمیت این محوطه در دوران پیش از اسلام و دوران فرمانروایی اسپهبَدان تبرستان است.

او به مطالعه و پژوهش پیش از 10سال خود اشاره کرد که بر روی غار- دژ اسپهبَد خورشید و استحکامات دفاعی رشته کوه های البرز متمرکز بوده است و گفت: مطالعه و پژوهش علمی بر روی سازه هایی از این دست که او آنها را غار- دژ می نامد، برای نخستین بار در تاریخ باستان شناسی ایران اتفاق می افتد.

این باستان شناس دوره تاریخی اظهار امیدواری کرد که این اقدام به توجه، نگاه عمیق تر، تخصیص اعتبارات لازم و اتخاذ تمهیداتی برای حفاظت و بازسازی و سامان دهی این اثر تاریخی شگفت انگیز و ارزشمند منجر شود.

طرح «بررسی و مستندسازی باستان شناسی غار- دژ اسپهبَد خورشید» که با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از ابتدای آذر ماه امسال آغاز شده تا  اول بهمن ماه ادامه دارد.

۴۷۲۳۶