کارشناس ارشد مسائل بین الملل در گفت و گو با «اعتماد»: 



نویسنده: میثم سلیمانی



مسلمانان روهینگیای میانمار دهه هاست که به دنبال یک حق هستند و آن هم حق حیات در سرزمینی که در آن به دنیا آمده اند، بزرگ شده اند و زندگی می کنند. اما این حداقل حق نیز دست یک حکومت دیکتاتوری در این کشور از آنها سلب شد. درگیری های قومیتی گسترش پیدا کرده است و اکنون نیز یک پاکسازی قومیتی توسط نظامیان میانماری در حال انجام است. در این باره گفت وگویی داشتیم با محسن پاک آیین، سفیر سابق ایران در تایلند و سفیر غیر مقیم در میانمار. 

     

    مسلمانان روهینگیا در میانمار دچار بحران هستند، اما از سال ٢٠١١ امیدی در دل این اقلیت به وجود آمد که بتوانند به رسمیت شناخته شوند و وضعیت آنها در کشور بهبود پیدا کند: چرا این امید به بهبود شرایط، به خشم تبدیل شد و شرایط نیز بحرانی تر از گذشته شد؟ 

    در مجموع سیاست دولت میانمار از همان سال ١٩٨٢ که قانونی را وضع کرد مبنی بر اینکه به ٩قوم هویت شهروندی میانمار اعطا نکند، یکی از بزرگ ترین این اقوام روهینگیا بودند و از آن زمان دولت میانمار سیاست پاکسازی قومی را دنبال می کند. در سال ٢٠١١نیز می توان گفت که امید جدی ایجاد نشد، بلکه کشتاری در این کشور به وجود آمد که مشابه کشتار اخیر در این کشور بود و مجامع بین المللی به دولت وقت میانمار اعتراض کرد و حتی ایران هیاتی را به آنجا اعزام کردند و در آنجا بود که دولت میانمار اعلام کرد که شاید در این زمینه انعطافی را به خرج دهد و مجدد سیاست خود را بازنگری کند. این موضوع بیشتر به دلیل آن صورت گرفت که دولت نظامی میانمار قصد داشت فشار بیشتر را مهار کند و عملا یک نوع وقت کشی انجام دهد. پس از آنکه اوضاع آرام شد مجدد شاهد همین رویداد و اتفاق بودیم. اما سیاست پاکسازی قومی در میانمار با تاکید بر قوم مسلمان روهینگیا کماکان در دستور کار دولت این کشور قرار دارد.

     

    به نظر شما چرا دموکراسی در میانمار نیز نتوانست به این قوم کمک کند؟ 

    دموکراسی ای که در میانمار به وجود آمده، یک دموکراسی طبیعی و خودجوش مردمی مورد حمایت دولت نیست. این دموکراسی به دلیل فشارهایی که کشورهای غربی برای آزادی خانم سوچی به دولت نظامی میانمار آورد به وجود آمد. از همین رو در نهایت حکومت نظامی میانمار مجبور به یک انعطاف شد تا انتخاباتی را برگزار کند و حزب خانم سوچی نیز پیروز این رقابت شد و ایشان به عنوان دستیار ارشد رییس جمهور مشغول فعالیت شد تا امور را به دست گیرد. خانم سوچی هم وقتی روی کار آمد قول اصلاحات، دموکراسی و توسعه سیاسی داد اما کماکان دولت حاکم دولتی نیست که چنین شرایطی را بپذیرد. اصلاحاتی که خانم سوچی نیز قول داد و دولت نیز آن را پذیرفته است بیشتر شامل بوداییان و در واقع مربوط به ١٣٥ قومیتی که هویت شهروندی کشور را کسب کردند، شده است و شامل ٩ قومیتی که هویت شهروندی را اخذ نکردند، نمی شود: که از جمله آنها نیز مسلمانان روهینگیایی هستند. در واقع خانم سوچی در وعده هایی که به مردم میانمار داده بود موفق نشد که بخشی از آن به اعتقادات شخص خانم سوچی بازمی گردد و بخش دیگر آن نیز به حکومت حاکم بر میانمار بازمی گردد. چرا که کماکان مشی استبدادی سابق را دنبال می کند.

     

    شما بین سال های ١٣٨٣ تا ١٣٨٦ به عنوان سفیر در تایلند و به صورت همزمان سفیر غیرمقیم در میانمار حضور داشتید و با دولت نظامی این کشور نیز در ارتباط بودید، به نظر شما چه تفاوتی آن دوره با دوره کنونی در ارتباط با روهینگیا به وجود آمده است؟ 

    در طول سال هایی که بنده ماموریت داشتم، این بحران مثل امروز و حتی سال ٢٠١١وجود نداشت. علت آن هم این بود که کشورهای اطراف میانمار و عضو آسه آن پناهندگان روهینگیایی را می پذیرفتند. تعدادی از آنها را بنگلادش، برخی دیگر مالزی و تعدادی را تایلند پذیرفت. اما به دلیل اینکه فشار دولت میانمار برای پاکسازی قومی ادامه پیدا کرد و رقمی در حدود ٢ میلیون نفر از قوم روهینگیا در میانمار ساکن هستند، کشورهای همجوار میانمار از جمله بنگلادش از پذیرش این پناهندگان به دلیل کثرت جمعیت آنها خودداری کردند. این موضوع باعث شد تا فشارها در جهت پذیرش بیشتر پناهندگان افزایش پیدا کند و از سوی دیگر سیاست پاکسازی نیز ادامه پیدا کرد و در سال ٢٠١١ نیز تشدید شد و اکنون شدت بیشتری گرفته است.

     

    با توجه به شرایط موجود راه حل ممکن برای این جمعیت عظیم قوم روهینگیا چیست؟ 

    راه حل منطقی مبتنی بر دموکراسی، مردم سالاری و رعایت حقوق بشر است و به این قوم که ٤ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند و سابقه حضور طولانی نیز در منطقه داشتند، هویت شهروندی به آنها اعطا شود و حق و حقوق آنها مساوی با سایر اتباع میانماری شود و قانون ١٩٨٢ نیز اصلاح شود و قوم روهینگیا رسما در میانمار پذیرفته شود. برای اینکه چنین اتفاقی رخ دهد باید فشارها بر دولت میانمار افزایش پیدا کند. در مقطعی که خانم سوچی در زندان بود فشارهای بین المللی علیه دولت میانمار بسیار زیاد بود و حتی این کشور تحریم های بسیار سختی را به دلیل حصر خانم سوچی متحمل شد. در حال حاضر شرایط بسیار بدتر و سخت تر از آن دوران است و در حال حاضر هزاران نفر در بدترین شرایط زندگی به سر می برند که بخش زیادی از آنها آواره شدند و بسیاری نیز جان خود را از دست داده اند که این موضوع مصداق بارز نقض حقوق بشر است. به همین دلیل باید فشارهای بین المللی ادامه پیدا کند. یک گروه حقیقت یاب از سوی سازمان ملل سفری به منطقه داشته باشد و نماینده ویژه ای از سوی دبیرکل تعیین شود و با کمک کشورهای همسایه مثل بنگلادش، مذاکراتی با میانمار آغاز شود. که این جلسات نیز می تواند با حضور نماینده سازمان ملل باشد و در عین حال راهکاری پیدا شود که فعلا به طور موقت قوم روهینگیا در میانمار بمانند تا قانون اصلاح شود.

     

    برخی کشورهای اسلامی معتقدند که باید از طریق سازمان همکاری های اسلامی وارد این موضوع شد و برخی دیگر معتقدند که باید از طریق سازمان ملل موضوع را پیگیری کرد: به نظر شما از کدام طریق این بحران را می توان راحت تر به سرانجام رساند؟ 

    به طور طبیعی اگر سازمان ملل وارد شود قدرت آن بسیار بیشتر است و این بحران در حوزه کاری سازمان ملل تعریف می شود. کمیساریای عالی حقوق بشر در این زمینه باید فعالیت کند و تعداد اعضای سازمان ملل نیز مراتب بیش از سازمان همکاری های اسلامی است و اگر سازمان ملل بخواهد واقعا وظیفه خود را انجام دهد و با قوت وارد موضوع شود، سازمان ملل در این زمینه اصلح تر است. البته سازمان همکاری های اسلامی نیز می تواند وارد موضوع شود اما به عنوان یک حامی کناری سازمان ملل مفیدتر خواهد بود و سازمان ملل نیز می تواند از حمایت جنبش عدم تعهد و سازمان همکاری اسلامی نیز بهره مند شود.

     

    برخی شنیده ها حاکی از آن است که ترکیه تمایل زیادی برای پیگیری مساله در سازمان همکاری های اسلامی دارد، آیا این سازمان از توان انجام یک اقدام جدی برای حل این بحران برخوردار است؟ 

    تجربه نشان داده است که سازمان همکاری اسلامی انگیزه ای برای ورود به این قبیل بحران ها ندارد. اگر بحران های یمن، بحرین، سوریه، عراق و فلسطین را مشاهده کنیم، می بینیم که این سازمان درست عمل نکرده است. به خصوص در برخی از این بحران ها تبدیل به ابزاری برای عربستان سعودی شده است و در جهت منافع این کشور عمل می کند. در حال حاضر به نظر نمی رسد سازمان همکاری های اسلامی چنین انگیزه ای را داشته باشد. هرچند اگر اعضا متحد باشند توانایی زیادی وجود دارد ولی انگیزه ای در سازمان وجود ندارد. ولی ظرفیت برخی از کشورهای این سازمان مانند ترکیه و ایران، از ظرفیت های بسیار خوبی برخوردار هستند که بتوانند جامعه بین المللی را وادار به ورود به این مساله کند. در حال حاضر هم کشورهایی مثل مالزی و اندونزی و حتی کشورهای عضو آسه آن نیز ظرفیت های بسیار بالایی برای استفاده در این بحران دارند. اما به صورت یک کل بعید می دانم که سازمان همکاری اسلامی بتواند در چنین بحرانی و حتی بحران های مشابه، اقدام موثری انجام دهد.

     

    به نظر می رسد برخی کشورهای همسایه میانمار مثل مالزی و کشورهای عضور آسه آن احتیاط هایی در واکنش به موضوع دارند، با توجه به آشنایی شما به منطقه، احتیاط های آنها را بیشتر به چه دلیلی می دانید؟ 

    این احتیاط هایی که از سوی کشورهای همسایه وجود دارد بیشتر به خود دولت میانمار بازمی گردد، چرا که کشورهای آسه آن سال هاست که میانمار را در جمع خودشان پذیرفته اند اما میانمار معمولا در مقابل سیاست های کشورهای آسه آن و کشورهای مشخصی مثل مالزی معمولا مقاومت می کند. در همان زمان که خانم سوچی در زندان به سر می برد و مسائل حقوق بشری جدی نیز مطرح بود کشورهای آسه آن نتوانستند نظرات خود را به میانمار بقبولانند و تلاش های آنها موجب نشد مواضع اقتدارگرایانه دیکتاتوری دولت میانمار تصحیح یا تعدیل شود. این ملاحظه نیز همین جنس است. در واقع میانمار یک وصله ناجور در کشورهای آسه آن است و با سیاست های کلی این اتحادیه هماهنگ نیست و سیاست خودش که مبتنی بر دیکتاتوری و استبداد هست را دنبال می کند و شاید کشورهای آسه آن امیدوار نیستند که فعالیت های آنها در دولت میانمار کارساز شود.

     

    دولت میانمار مدعی است که این مسلمانان هستند که به مراکز دولتی و ارتش میانمار حمله کردند و نظامیان به این اقدام واکنش نشان دادند: آیا چنین اتفاقی در میانمار رخ داده است؟ 

    من فکر نمی کنم چنین موضوعی درست باشد. دولت میانمار این مطالب را به این دلیل مطرح می کند تا اقدامات افراطی علیه مسلمانان را توجیه کند. چرا که مسلمانان مشغول زندگی کردن هستند و دلیلی ندارد که بخواهند به مکانی دیگر حمله کنند و برنامه ای علیه قومیت های دیگر داشته باشند. به نظر من مطالبی که دولت میانمار مطرح می کند نادرست است. به فرض هم اگر در جایی یک مسلمانی قصد داشت که از خود دفاع کند، تبدیل به موضوعی غیرقابل حل شود. دولت میانمار اگر رویکرد مثبتی داشت می توانست اعلام کند که طرفین با یکدیگر درگیر نشوند و هرکسی در منطقه خود زندگی کند. اما سیاستی که میانمار در راستای پاکسازی قومی انجام می دهد، یک کوچ اجباری به خارج از میانمار است. اصلا این موضوع ارتباطی به موضوع ندارد که مسلمانان با کسی درگیر شده باشند. به نظر می رسد که دولت میانمار بیشتر به دنبال توجیه جنایاتی است که علیه مسلمانان صورت می گیرد.

     

    کشورهایی مثل تایلند، مالزی و به خصوص بنگلادش پناهجویانی را از مسلمانان روهینگیا را پذیرفته اند، ولی اکنون مهاجران جدید را نمی پذیرند: به نظر شما با توجه به سیاستی که میانمار در پیش گرفته است و این کشورها می دانند میانمار قصد پاکسازی قومیتی را دارد و سیاست بستن مرزها در شرایط کنونی را درست می دانید ؟ 

    این سیاست که آنها مرزهای خود را در برابر پناهجویان بسته اند،  اقدام درستی نیست. اما ما باید مشکل را  ریشه ای حل کنیم. این موضوع به معنی پرداختن به معلول است. علت اصلی قضیه این است که دولت میانمار قصد اخراج مسلمانان از سرزمین های خود را دارد. باید این مساله حل شود و به افراد، اعطای شهروندی شود. فرض کنیم که بنگلادش مرزهای خود را باز کرد و هزار نفر دیگر را پذیرفت، اما آنها نمی توانند کل مهاجران را پذیرش کنند. از همین رو به نظر من باید به دنبال علت گشت تا معلول.

    

     

 روزنامه اعتماد، شماره 3904 به تاریخ 22/6/96، صفحه 10 - دیپلماسی*