اگرچه تنوع اقلیمی بالایی در کشور ما وجود دارد، اما از این توانایی ها و امکانات آن طور که باید استفاده نمی شود. علاوه بر استفاده از گیاهان دارویی به صورت خام می توان از آنها به عنوان مواد اولیه دارویی، مکمل دارویی صنایع دارویی و در نهایت به عنوان دارو استفاده کرد.

امروزه در صنعت گیاهان دارویی کشور پیشرفت های چشمگیری در زمینه های مختلف به وجود آمده است. در کشور ما نیز با توجه به تنوع گیاهان دارویی و منابع طبیعی ظرفیت های خوبی در این حوزه وجود دارد. برگزاری جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی و طب سنتی با هدف شناساندن و معرفی توانمندی های موجود در صنعت گیاهان دارویی می تواند فرصت مناسبی برای معرفی ظرفیت ها و سرمایه های ایرانی در زمینه طب سنتی باشد.

دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران نیز با همین هدف از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و به همت ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از روز پنجم مهر در مصلای تهران آغاز شده و تا دهم مهر ادامه دارد.

از این گذشته این نمایشگاه بستر مناسبی برای معرفی و احیای میراث فرهنگ و تمدن ایران است که می توان با استفاده از فناوری های روز آن را به نمایش گذاشت. ظرفیت ایران در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی از ظرفیت قابل توجهی برای حضور در عرصه های جهانی برخوردار است و طب نوین که برگرفته از منابع طب سنتی ایران است می تواند در به کارگیری این علم نقش تاثیرگذاری داشته باشد.

گونه های گیاهی را دریابیم

دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی یکی از نمایشگاه های بزرگ و موثر در این حوزه است. در نمایشگاه امسال 330 شرکت، 88 مرکز دولتی و 30 فن بازار شرکت کرده اند.

دکتر محمدحسن عصاره، دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، یکی از اقدامات حمایتی این ستاد را تقویت شرکت های دانش بنیان در این حوزه اعلام می کند و می افزاید: عرضه بیش از 2100 محصول مبتنی بر فناوری در نمایشگاه امسال به این معنی است که شرکت های دانش بنیان در فرآوری و تبدیل مواد خام و صنعتی شدن محصولات در این حوزه حرکت های خوبی را آغاز کرده اند. امسال بیش از 300 شرکت دارای محصول، برند و مجوز در نمایشگاه ملی گیاهان دارویی حضور دارند و این نشان می دهد همکاری سازمان جنگل ها و مراتع و موسسه استاندارد برای جلوگیری از خام فروشی گیاهان دارویی و حرکت به سمت صنعتی شدن نقش بسیار مهمی داشته است.

به گفته دکتر عصاره، از 8000 گونه گیاهی شناخته شده در ایران حدود 1728 گونه در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. اعلام این واقعیت به این معنی است که باید به فکر راهکارهای جدیدی برای حفظ این گونه های گیاهی ارزشمند باشیم. اسامی این گونه های گیاهی با هدف حفاظت از سوی مردم در کتابی جمع آوری شده است. مستندات علمی حاکی از آن است که 8000 گونه گیاهی در کشور ما وجود دارد که اکنون 7500 گونه گیاهی شناخته شده است. از این تعداد 2300 گونه از گیاهان از خواص منحصربه فردی برخوردارند که می توان در صنایع دارویی، آرایشی، بهداشتی، ساخت مکمل های غذایی، انواع چاشنی و طعم دهنده های غذایی طبیعی از خواص این گروه از گیاهان استفاده کرد. امروزه در سطح دنیا استفاده از بسیاری از افزودنی های شیمیایی ممنوع شده است و بتدریج ترکیبات طبیعی جایگزین افزودنی های شیمیایی می شود. اگر هوشمندانه به این موضوع توجه کنیم می توانیم بگوییم این یک فرصت استثنایی برای ایجاد اشتغال است و از این رو ضرورت دارد در زمینه نیروی انسانی، مراکز و شرکت های دانش بنیان در حوزه گیاهان دارویی اقدامات گسترده تری انجام شود.

دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت در ادامه می گوید: صادرات در حوزه گیاهان دارویی حدود 600 میلیون دلار برآورد شده است که این مبلغ مجموع کل صادرات از زعفران و زرشک تا دیگر فرآورده های گیاهی را شامل می شود. اگرچه تعریف ها از گیاهان دارویی جامع نیست، اما همه فرآورده های گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی که به محصول تبدیل می شود در گروه گیاهان دارویی قرار می گیرد که سهم زعفران در این حوزه به تنهایی 250 تا 450 میلیون دلار است. در زمینه محصولات سنتی نیز شرکت های گلابگیری سهم 40 تا 50 میلیون دلاری داشته اند. در زمینه اسانس گل محمدی نیز کشور ما پیشرفت های چشمگیری داشته است و اکنون 5 درصد اسانس گل محمدی مورد نیاز در صنایع مختلف در سطح دنیا از ایران صادر می شود. در این میان شرکت های دانش بنیان سهم 80 میلیون دلاری از صادرات این حوزه را به خود اختصاص داده و توانسته اند در کشورهای مختلف اتحادیه اروپا و آمریکا بازارهای خوبی ایجاد کنند.

به گفته دبیر اجرایی دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی ایران، در جشنواره امسال بیش از 2100 محصول فناورانه عرضه می شود که پیش از این به مواد خام تبدیل و صادر می شد، اما اکنون در نتیجه تکمیل چرخه صنعتی این امکان وجود دارد که بتوان این محصولات را به کالای استاندارد تبدیل و در بازارهای داخلی و خارجی عرضه کرد.

عطاری ها سازماندهی می شود

عصاره با تاکید بر ضرورت وجود نظارت بر فروش گیاهان دارویی از ایجاد داروخانه های گیاهی از سوی وزارت بهداشت با هدف ساماندهی صنعت عطاری ها خبر می دهد و می گوید: با اجرای این طرح محصولات گیاهی متولی خواهد داشت و می توان آنها را به شیوه علمی عرضه کرد. بنابراین پس از اجرایی شدن این طرح عطاری ها باید براساس سیاست های تعیین شده از سوی دولت عمل کنند و دیگر جایی برای عطاری های بدون مجوز و غیرعلمی وجود ندارد.

عصاره ضمن تائید افزایش فعالیت عطاری ها در سطح شهرها می گوید: برای کنترل فعالیت های عطاری ها و نظارت بر آنها باید شبکه ای برای توزیع و پخش فرآورده ها تشکیل شود تا بتوان محصولاتی که بر پایه گیاهی تولید شده و مورد تائید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار می گیرد، در این شبکه توزیع کرد.

صنف عطاری ها زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیست و این صنف به صورت اتحادیه و زیر نظر وزارت صنایع فعالیت می کند بنابراین ضرورت دارد برای ساماندهی فعالیت عطاری ها مطالعات و اقداماتی انجام شود. وی توجه به بسته بندی محصولات گیاهی و طب سنتی را ضرورت دانسته و معتقد است باید از فله فروشی در این حوزه جلوگیری شود تا محصولات تولیدی با تاریخ مصرف و برچسب در دست مصرف کننده قرار گیرد. برپایی این جشنوراه یک تبلور از اقتصاد و فرهنگ است که امکان شناخت هر چه بیشتر از فرآورده های طبیعی با رعایت استانداردها را فراهم می کند.

عصاره با اشاره به وجود 14 هزار نسخه خطی و غیرخطی در طب سنتی به عنوان مکتب پزشکی می گوید: متاسفانه بیشتر دانشجویان رشته پزشکی با این میراث گرانبها آشنایی ندارند. کتاب قانون بوعلی سینا به 19 زبان زنده دنیا ترجمه شده است و قدمت تدریس آن در دانشگاه های وین و اتریش به 400 سال می رسد. یکی از اهداف ما در این جشنواره آشنایی با میراث پزشکی کشور است.

فرانک فراهانی جم / گروه دانش