گروه آیین و اندیشه فرهنگ نیوز: با نزول پنج آیه آغاز سوره علق،محمد(ص) به پیامبری مبعوث شد و با آیات آغاز سوره مُدَّثِّر (آیات 1 تا 7) توسط جبرئیل بر آن حضرت، «یا أَیهَا الْمُدَّثِّرُ / قُمْ فَأَنْذِرْ / وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ / وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ / وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ / وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ / وَ لِرَبِّکَ فَاصْبِرْ/؛ ای در بستر خواب آرمیده ؛ برخیز و مردم را هشدار ده ؛ و پروردگارت را بزرگ بشمار ؛ و لباست را پاک کن ؛ و از پلیدیها بپرهیز ؛ و منّت مگذار و فزونی مَطَلَب ؛ و به خاطر پروردگارت مقاومت کن؛ رسالت نبی مکرم اسلام به عنوان آخرین رسول برای هدایت بشریت شروع گردید.

بعثت و انقلاب فرهنگی:

بعثت که معنی رستاخیز معنوی، و انقلاب در همه امور است با «انقلاب فرهنگی» آغاز گردید، چرا که پایه و اساس انقلابها به خواندن و نوشتن و پاکسازی و بهسازی (انقلاب فرهنگی) بستگی دارد. پیامبر اسلام (ص)با خواندن آیات پروردگار و آشنا ساختن گوش دل و افکار مردم با این آیات، آن‏ها را آماده تربیت می‏نماید، که یکی از مهم‏ترین برنامه‏های پیامبر اسلام(ص) تربیت انسان‏هاست. تربیت ‏به معنای فراهم کردن زمینه‏ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای انسان در جهت مطلوب است.

پیامبراسلام (ص) در مدتی کوتاه، انسان هایی بزرگ، مانند علی (ع)، زهرا (س) سلمان فارسی، ابوذر، مقداد و... را تربیت کردند. از اینرو است که خداوند در سوره ی احزاب، پیامبر اسلام(ص) را به عنوان الگوی مناسبی برای انسان ها معرفی کرده است: «لَقَد کانَ لَکُم فی رسُول اللّه أُسوَه حَسَنه...» (احزاب/21). همچنین برانگیخته شدن وی به پیامبری از سوی خداوند، دلیلی برای هدایت انسان ها بود، چرا که قاعده ی لطف پروردگار بر این امر حکم می کرده است. به نص صریح قرآن، اگر تربیت الهی پروردگار توسط مربیان برگزیده صورت نمی گرفت، هدایت آنها میسر نمی شد و آنها در گمراهی و ضلالت باقی می ماندند: «هُوَ الّذی بَعثَ فی اْلأمِّیِّینَ رَسُولاً مِنهُم یَتلُوا عَلیهِم آیاته وَ یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَه وَ إن کانُوا مِن قَبلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ» (جمعه/ 2). طبق این آیه ی شریفه، تزکیه و تقوا و تعلیم کتاب و حکمت از اهداف بعثت انبیا به شمار می رود.

بنابراین چنانچه الگوی برداری و تبیین درست از سنت و سیره و رفتار عملی حضرت رسول(ص) در تعلیم و تربیت در بعد کلان،به درستی تحلیل و تبیین شود، می تواند به عنوان مناسب ترین نمونه برای عملکردهای تربیتی جامعه ی اسلامی ما تلقی گردد. با دقت و تأمل در احادیث و روایات بسیاری که از سیره و سنت نبوی به دست ما رسیده است، می توان به استخراج مبانی و اصول مناسبی برای تربیت اقدام نمود.

روش های تعلیم و تربیت در سیره عملی پیامبر(ص) برای هدایت بشریت:

پیامبراسلام(ص)، رسالت خود را در جغرافیایی آغاز کردند که مردمانش از لحاظ فرهنگی با چالش های بسیاری روبرو بودند، از اینرو پیامبر اسلام که به روحیات  و اوضاع جامعه ی خود کاملاً وقوف داشت و جوانب و جزئیات مسائل را می سنجید از روش های متعددی برای تعلیم و تربیت استفاده کردند.

تلاوت کلام الهی:  اولین و ساده ترین روشی که پیامبر اسلام برای تربیت و هدایت مردم مکه دنبال کردند، خواندن آیات قرآن بود که آیات قرآن به وسیله پیامبر قرائت  می شد و شنونده را سخت تحت تاثیر قرار می داد تا جایی که مشرکان مکه نقشه هایی کشیدند تا مردم را از خواندن و شنیدن آیات قرآنی باز دارند. روش قرائت چنان موثر می افتاد که کمتر کسی را یارای مقاومت بود زیرا این روش تاثیر بسیار عظیم در شنونده می گذاشت.

موعظه: گام دوم برای هدایت انسان های که برای مدت طولانی از مبانی و معارف دینی دور مانده بود، استفاده از خطابه و یا موعظه و پند و نصیحت بود. موعظه یا پند یکی از روش های دعوت به راه خدا است که در قرآن به پیامبر(ص) توصیه شده است: «ادْعُ إِی‌ سَبیلِ رَبّکَ بِالحِکمَه وَ المَوعِظَه الحَسَنَه...» (نحل/ 125). این روش در تربیت هنگامی بیشترین فایده را خواهد داشت که موعظه کننده، خود عامل به وعظش بوده و آن را به شیوه ای نرم و مهرانگیز و حتی الامکان به صورت خصوصی و فردی بیان کند.در سیره ی پیامبر اکرم(ص) آمده است که «هنگام موعظه شانه های آن حضرت از شدت تأثر حرکت می کرد».

پیامبر(ص) به آنچه می گفت و به آنچه عمل می کرد، ایمان قلبی داشت و برای اینکه مردم را به راه رستگاری و سعادت برساند، همه سختی ها و مشقت ها را به جان می خرید.سیاست پیامبر در موعظه و یا نصیحت، متناسب با شرایط شنوندگان ایراد می شد. خطبه های نماز جمعه و سایر خطبه های رسول خدا در انقلاب روحی و تداوم بخشیدن به انقلاب پیامبر(ص) ، تاثیر بسزایی داشت. پیامبر در آن خطبه ها علاوه بر استدلال های عقلی ، عنایت خاصی به تحریک عواطف و احساسات توده ی مردم مبذول می کرد.

سیره عملی پیامبر اسلام : مهم ترین روشی که پیامبر اکرم(ص) همواره با آن سر و کار داشت روش عملی بود . پیامبر به آنچه می گفت خود قبلاً عمل می کرد و در این مرحله به قدری پیش رفت که اساساً عمل پیامبر نیز به عنوان سنت یکی از منابع فقهی به شمار می رود. رسول خدا (ص)ضمن اینکه خود اسوه ی عمل بود ، سعی می کرد دیگران رانیز طوری تربیت کند که سخنانشان با رفتارشان مطابق باشد تا در شنونده اش اثر بیشتری داشته باشد.

قرآن مجید کسانی را که به قول خود عمل نمی کند سخت سرزنش کرده و می فرماید : «موجب خشم شدید خداوند است که بگویید، آنچه را که عمل نمی کنید.»مسلمانان چون می دیدند پیامبر اسلام به سخنان و عقاید خود پایبند است بیشتر گرایش پیدا می کردند ، زیرا بهترین موردی که می تواند تجلی اعتقاد یک فرد باشد همان عمل اوست و تربیت بیش از آنچه از طریق گفتار صورت گیرد ، از راه عمل می تواند انجام شود و آثار عمل مربی سال ها در ذهن شاگرد باقی می ماند.

اعزام نماینده به بخش های مختلف شبه جزیره: رسالت پیامبر(ص) محدود به یک منطقه و یا یک جغرافیا نبود و این یک پیام جهانی بود. پیامی برای سعادت همه بشریت بود. از اینرو لازم بود که پیامبر(ص) تربیت یافتگان مکتب خود را به دیگر نقاط بفرستد و تا همه مردم پیام سعادت بخش الهی را بشنوند. پیامبر در برنامه های تربیتی و آموزش خود برای رساندن پیام خدا به گوش مردم و هدایت آن ها به صراط مستقیم از همان روزهای اول بعثت ، افراد صالحی را که شایستگی داشتند  به عنوان تبلیغ و دعوت به اسلام به اطراف اعزام  می فرمودند تا ندای اسلام به گوش همه برسد.

ارسال نامه ها و مکاتبه ها: هر چه از روزهای بعثت دور می شویم، تلاش و همت پیامبر اسلام(ص) برای هدایت و راهنمایی بشریت بیشتر می شود. به گونه ای که بعد از هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، نظام تعلیم و تربیت پیامبر(ص) ابعاد جهانی به خود می گیرد. حال زمان آن رسیده بود که همه بشریت پیام نجات بخش اسلام را بشنوند. در این راستا، از روش های دیگر تربیتی رسول خدا ، نوشتن نامه و رساندن پیام به جهانیان از این طریق بود . پیامبر اسلام با وجود نداشتن  امکانات و نبودن وسایل ارتباط جمعی ، به وسیله نامه ، امپراطوران بزرگ و مردم رابیدار می کرد.بعضی نامه ها گرچه به عنوان شخص زمامدار بود ، اما حضرت در واقع به طور غیر مستقیم و به صورت مکاتبه ای و از راه دور، جمعیت زیادی را از بعثت خود و دین خدا و یکتا پرستی مطلع می کرد.

بر اساس آنچه بیان گردید، هدف از بعثت پیامبر اسلام(ص)، تعلیم و تربیت و رساندن پیام الهی به بشریت است. در این مسیر، پیامبر(ص) وظیفه داشت تا چراغ روشنایی بخش برای سعادت بشریت باشد، سعادتی که مسیر آن از مبانی تعلیم و تربیت پیامبر(ص) که از قرآن نشات می گرفت، آغاز می گردید. از نظر پیامبر اسلام (ص) تعلیم و تربیت بر پایه دین می تواند ارتباط انسان با پروردگار را مستحکم تر نماید و او را به  پذیرش ، تعهد و قبول مسئولیت وادار نماید و در مسیر تعلیم و تربیت، اخلاص، تعلیم و تربیت عملی ، ملایمت و نرمش در تعلیم و تربیت ، سئوال و پرسش و پرهیز از مجادله  از جمله عواملی هستند  که توجه به آن ها از نظر پیامبر اکرم(ص) می تواند انسان را به سوی کمال سوق دهد.