اصل اول: استادی در زبان مبدأ. زبان مبدأ برای ما زبان انگلیسی، آلمانی، فرانسه، روسی و عربی و غیره است؛ یعنی زبانی که از آن ترجمه می شود، یعنی آغاز کار. زبان مقصد، زبانی است که به آن ترجمه می شود؛ و مترجم باید به زبان مادری اش ترجمه کند، چون لاجرم در آن استادتر است، مگر مترجمان دوزبانه که در هر دو زبان استادند که چه بهتر، چنین مترجمانی داشته باشیم. ولی تعداد اینها کم است. معمولاً مترجمان ما انگلیسی می دانند، کمی تا قسمتی، حالا هر کسی قسمتش چقدر باشد. گر بریزی بحر را در کوزه ای / چند گنجد؟ حصه ای یا قسمت یک روزه ای؟

اصل دوم این است که در زبان مقصد استاد باشد. زبان مقصد، زبان مادری مترجم است که برای ما فارسی زبانان، زبان فارسی است.

اصل سوم این است که به موضوع تسلط داشته باشد؛ یعنی برای مثال اگر به بنده مترجم حرفه ای، کتاب دندان پزشکی، کامپیوتر، ریاضیات، یا منطق ارسطو بدهند، خوب از عهده ترجمه آن برنمی آیم، چرا که به موضوع تسلط ندارم.

و اصل چهارم ــ که من اضافه کردم ــ این است که مترجم باید نویسنده باشد و ذوق قلم گردانی و متنوع نویسی و مترادف یابی و تمامی اینها را داشته باشد؛ ذخیره واژه گانی او هم بالا باشد تا ضرب المثل را به ضرب المثل، شعر را به شعر، و همین طور... ترجمه کند نه تحت اللفظی؛ و این کاری بود که بنده در درد جاودانگی کردم .

در مورد وضعیت ترجمه

ترجمه الآن در جامعه ما خیلی مردمی شده است. زمانی که ما ترجمه را شروع کردیم، مترجمان قابل شمارش بودند: بیست، سی، چهل، پنجاه نفر. الآن شاید بیش از پنج هزار نفر ترجمه می کنند. چهل هزار تا کتاب که در سال چاپ می کنیم، اگر نصف آن تألیف باشد، نصف دیگرش ترجمه است.

حدود بیست هزار کتاب ترجمه در سال منتشر می شود. از یک مترجم هم که دیگر هفت یا هشت عدد کتاب چاپ نمی شود؛ یک یا دو تا چاپ می شود. بنابراین، تعداد مترجمان تا ده هزار می تواند بالا برود. در کشور هفتاد میلیونی ما، دست کم ده هزار مترجم داریم؛ و متأسفانه سطح ترجمه ها بالا و والا نیست، برای اینکه آن چهار شرطی که گفتم، رعایت نمی شود و ترجمه ها بوی ترجمه می دهند. مترجمان به لغت نامه ها نگاه می کنند و اولین لغت را در ترجمه خود به کار می برند.

من یک بالشتک ــ یعنی یک پاکت خیلی بزرگ که مثل بالشتک شده است ــ ازغلط های ترجمه یادداشت و جمع کرده ام و برای آن، عنوانِاز فرهنگ میکروبی تا دایره شیطانی را انتخاب کرده ام. «فرهنگ میکروبی» ترجمه غلطی است که از Microbic Culture (کشت میکروبی) شده است. Cultureبه جای «کشت»، به «فرهنگ» ترجمه شده است.

«فرهنگ میکروبی» که معنا ندارد! اما «دایره شریر» چیست؟ ترجمه اشتباه vicious circle (دور باطل)؛ یعنی یک اصطلاح منطقی ـ فلسفی که در زبان عادی وارد شده است. مفهومش به زبان ساده این است که من به شما بگویم «تا شما به منزل من نیایید، من به منزل شما نمی آیم» و شما هم بگویید «تا شما به منزل من نیایید، من به منزل شما نمی آیم»؛ در نتیجه، هیچ وقت به خانه همدیگر نمی آییم، چون آمدن هر کدام موکول به آمدن دیگری است.

به هرحال، بنده بدون اینکه متن اصلی را دردست داشته باشم، بسی بسیار غلط های رایج در ترجمه را جمع کرده ام که کتاب بزرگی با عنوان از فرهنگ میکروبی تا دایره شیطانی می شود.