سال‌ها پیش در تبلیغات یک خیریه حامی بیماران خاص و سرطانی خواندم که «سرطان فقط درد نیست، هزینه هم دارد!» تکان‌دهنده و کوتاه و گویای واقعیت تلخی که گریبان بسیاری از مبتلایان به سرطان را گرفته است و تبدیل به سرطانی در سرطان شده است؛ خانواده‌هایی را که از پای در آورده است و علاوه بر سلامت عزیز بیمارشان، سلامت روانی خودشان را نیز به خطر انداخته است. همان سال‌ها این را هم خوانده بودم که سرطان خبر نمی‌دهد و مانند بلایی خانمان‌سوز فرد بیمار و حلقه‌ای از بستگان درجه یک و دو او را نیز هدف تالمات روحی و اقتصادی قرار می‌دهد.

آقای وزیر سختکوش بهداشت معتقد است تعبیر «سونامی سرطان» صحیح نیست و میزان ابتلا به سرطان در ایران از نرم‌های جهانی خارج نشده است و من هم صحبت او را به عنوان یک کارشناس صادق می‌پذیرم اما نمی‌شود منکر این واقعیت شد که آهنگ ابتلا به سرطان در جهان تندتر شده است و شاید جهان با سونامی سرطان مواجه شده و اگر این تعبیر هم همچنان ژورنالیستی به نظر بیاید، سیر صعودی نرخ ابتلا به سرطان حقیقتی است که باید به لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای مقابله با آن آماده شد.

نرخ ابتلا به سرطان مطابق آمار رسمی در ایران در سال ٢٠١٤ به ازای هر یکصد هزار نفر ١٣٤ نفر اعلام شده که این رقم کمتر از نصف کشورهای پیشرفته مانند دانمارک با ٣٣٨ نفر، فرانسه با ٣٢٤ نفر، استرالیا ٣٢٣ نفر و ایالات متحده با ٣١٨ نفر است. اما آنچه وضعیت سرطان در ایران را بغرنج و مخاطره‌آمیز می‌کند این است که آمادگی سخت‌افزاری سیستم درمانی کشور برای خدمت‌رسانی به همین میزان مبتلایان به سرطان به حد کفایت نیست و این در صورتی است که آمادگی سخت‌افزاری را در مساله تجهیزات و دارو خلاصه کنیم و مقوله بیمه را از دل آن خارج کنیم. سالانه ٩٠ هزار نفر در کشور به سرطان مبتلا می‌شوند و این بدان معناست که امکانات سخت‌افزاری درمان سرطان در کشور - به فرض ثبات نرخ رشد- باید به همین میزان بیشتر شود و به موازات آن امکانات نرم‌افزاری و پیشگیری نیز باید رشد پیدا کنند.

عدم مدیریت متمرکز درمان سرطان از آفات بروکراتیک نظام درمانی است. بیمار مبتلا به سرطان و خانواده او از آنجا که با شرایطی اضطراری و غیرعادی مواجه شده‌اند، مستحق برخوردی «خاص» نیز هستند. مدیریت متمرکز درمان سرطان که از «الف تا ی» مسائل مربوط به سرطان را در ید خود داشته باشد می‌تواند با ایجاد بانک اطلاعاتی جامع ضمن تجمیع منابع مالی دولتی و عمومی اقدام به تسهیل خدمت رسانی به بیماران کند. شناسایی نیازهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مبتلایان به سرطان و اولویت‌بندی بیماران برای دریافت تسهیلات از دیگر فواید مدیریت متمرکز است.

اینکه نظام سلامت کشور بداند هر بیمار مبتلا به سرطان چه روند درمانی را طی می‌کند و چه نیازهایی در آینده دارد می‌تواند به برنامه‌ریزی دقیق برای تامین سخت‌افزار و دارو به موقع منجر شود. به عنوان مثال و به گواه سامانه اطلاعات داروهای خاص هم‌اکنون حتی یک عدد آمپول آلکران ٥٠ در کشور موجود نیست و این مساله بیماران سرطانی را با مشکلات عدیده‌ای نظیر تامین دارو از دلال یا با قیمت آزاد از خارج کشور مواجه کرده است و اگر بانک جامع اطلاعات بیماران سرطانی وجود داشت امکان پیش‌بینی نیاز به تزریق این دارو با تعداد دقیق از ماه‌ها قبل وجود داشت و نظام دارویی کشور اقدام به واردات به موقع آن می‌کرد. با هیچ عذر و بهانه‌ای نمی‌توان نایاب شدن داروهای اساسی سرطان در کشوری که سالانه ٩٠ هزار نفر به آمار مبتلایان اضافه می‌شوند را توجیه کرد.

نواقص تاریخی نظام بیمه در ایران اگرچه در دولت تدبیر و امید به جد بازنگری و اصلاح شده است اما همچنان پاسخگوی نیازهای بیماران خاص من‌جمله سرطان نیست و بار مالی درمان دغدغه‌ای بالاتر از خود درمان برای بیماران است. نگاه متمرکز و جامع به سرطان می‌تواند با ارایه خدمات بیمه‌ای یا حتی تسهیلات بلندمدت و وام‌های بی‌بهره یا کم بهره درمانی به کمک بیماران بیاید.

نیازهای غیر درمانی مانند روانشناسی و مشاوره به بیماران سرطانی و خانواده‌های آنان از بخش‌های مغفول مانده نظام سلامت کشور است. اگر سرطان را آنچنان که در آغاز سخن بدان اشاره شد به چشم زلزله‌ای ویرانگر و برهم زننده تعادل زندگی افراد ببینیم و دامنه تاثیرات آن را در سلامت روانی فرد مبتلا و خانواده آن بررسی کنیم درمی‌یابیم که مشاوره‌های روانشناسی همتراز شیمی‌درمانی حایز اهمیت است. ابتلا به سرطان در هر عضوی از خانواده، چه مادر خانواده، چه سرپرست و تامین‌کننده مالی خانواده و چه فرزند جوان خانواده، تمام اعضای یک خانواده را با مشکلات عدیده مواجه می‌کند که گاهی می‌تواند پیش‌زمینه بروز آسیب‌های اجتماعی دیگری نیز باشد. نظام متمرکز درمان سرطان می‌تواند خانواده‌های مبتلایان را در مراحل مختلف با مشاوره‌های تخصصی همراهی کند. تسهیلاتی مانند اعطای وام تحصیلی به فرزندان افراد مبتلا به سرطان، کمک هزینه تامین اجاره منزل، اولویت اعطای وام کارآفرینی و استخدام برای جبران ناتوانی سرپرست خانوار و تحت پوشش بیمه بیکاری قرار گرفتن فرد مبتلا، همه و همه از اقدامات نرم‌افزاری مورد نیاز برای افراد مبتلا به سرطان است.

و در کنار تمام اقداماتی که برای افراد مبتلا به سرطان نیاز به انجام است، باید با بررسی‌های دقیق، اقدامات پیشگیرانه و آموزش‌های لازم برای کنترل نرخ رشد سرطان و همچنین شناسایی سرطان در مراحل اولیه به‌طور وسیع از طریق سیستم آموزشی و فرهنگی کشور صورت گیرد.

47304