حتی عقیده بر این است که آنها را می توان تکمیل کننده و یکی از اهرم های اصلی جابه جایی میلیون ها مسافر در سراسر جهان دانست. اتوبوس از آنچنان اهمیت و جایگاهی در سامانه های حمل و نقل و جابه جایی مسافر در جهان برخوردار است که گفته می شود بدون آنها صنعت پررونقی همچون گردشگری عملا از کار خواهد افتاد. جالب این که صنعت طراحی و ساخت اتوبوس قدمتی فراتر از خودرو دارد و گرچه برخی صاحبنظران معتقدند در هزاره سوم شکل و ظاهر این سیستم های حرکتی تقریبا به اوج شکوفایی خود رسیده، اما وقتی صحبت از فضای داخلی آنها و مقوله آسایش و امنیت مسافران به میان می آید موضوع آنچنان هیجان انگیز می شود که گویی پایانی بر فناوری طراحی و ساخت اتوبوس ها نمی توان متصور شد. همزمان با توسعه دانش بشر در زمینه ساخت اتوبوس های ایمن و مدرن و همچنین نیاز بازار بویژه بخش گردشگری به این سیستم های حرکتی شمار قابل توجهی از شرکت های متخصص در این زمینه تنها در نیم قرن گذشته پا به این عرصه گذاشته اند و حتی برخی از گروه های خودروساز با تغییر استراتژی کاری خود ـ بویژه سوئدی ها ـ صرفا به ساخت اتوبوس روی آورده اند. نزدیک به دو قرن از ساخت اولین اتوبوس ها می گذرد، وسایلی که با اسب کشیده می شدند و حالا در عصری قرار داریم که توسعه دانش بشر در این زمینه به عنوان یکی از معیارهای پیشرفت مهندسی نوین به شمار می آید.

مرسدس بنز، تلاش برای خلق حمل و نقل آینده

شرکت دایملر آلمان با ​ برند «مرسدس بنز» به عنوان پیشگام طراحی و تولید نسل جدید اتوبوس های درون شهری و مسافرتی در دنیا شناخته می شود. این شرکت از سال 1895 و همزمان با ساخت نخستین سری اتوبوس های خود در مانهایم آلمان وارد این صنعت شد، اما از سال 1995 یعنی دقیقا یک قرن بعد از ساخت نخستین اتوبوس ها، فعالیت مرسدس بنز در این عرصه زیر چتر گروه EvoBus که متعلق به همین شرکت است قرار گرفت و این زمانی بود که غول اتاق سازی آلمان یعنی شرکت «سترا» به دلیل مشکلات مالی به دایملر فروخته شد تا این غول آلمانی ضمن تمرکز کافی و با به کارگیری به روزترین فناوری های جهان، نسل مدرنی از انواع اتوبوس ها را تولید کند. سترا سال 1951 نخستین اتاق ویژه اتوبوس را ارائه کرد که به دلیل یک ویژگی بارز مورد توجه اتوبوس ساز های سراسر جهان قرار گرفت: جدایی ناپذیری از شاسی و اکنون شاهد تولید اتوبوس های مدرنی در دایملر هستیم که یکی از مهم ترین مشخصه آنها برخورداری از استاندارد یورو4 است، معیاری که برای اتوبوس ها در اروپا یک اجبار است.

فلسفه حاکم بر خط طراحی و تولید نسل جدید اتوبوس های این شرکت مبتنی بر دو اصل کلی است؛ ایمنی بالا و آلایندگی ناچیز. این دو اصل کلی در جدیدترین نسل اتوبوس های مرسدس بوضوح دیده می شود یعنی سری«Setra Top Class». درحقیقت با ورود این دسته از اتوبوس ها به دنیای خودروسازی شاهد تحول بی سابقه ای در صنعت ساخت اتوبوس بوده ایم. در کنار دو اصل یاد شده توجه به راحتی و آسایش راننده و مسافران بیش از هر چیز دیگری به چشم می آید. سقف شیشه ای را می توان اوج خلاقیت به کار گرفته شده در این نوع از اتوبوس ها دانست. به این ترتیب مسافران و گردشگران اشراف کاملی به محیط اطراف دارند. مسافران روی صندلی هایی می نشینند که به بالشتک های تعلیقی مجهز است و با برخورداری از قابلیت تنظیم دقیق بخوبی با میل آنها همخوان می شوند. در این نوع اتوبوس ها که در شش کلاس مختلف و با اندازه و امکانات نسبتا متفاوت ساخته می شوند به راحتی راننده و حفظ تمرکز وی در حین رانندگی توجه خاصی شده است. صندلی مجهز به مفاصل متعدد قابل تنظیم، نشانگرهای سه بعدی، دکمه های مخصوص جمع و باز شدن آینه ها (که این مورد خاص در مواقع عبور اتوبوس از نواحی تنگ و باریک ارزش خود را بخوبی نشان می دهد) و سیستم های هشداردهنده رایانه ای که اطلاعات کامل و لحظه ای درباره وضع موتور، میزان سوخت و اوضاع جوی محیط اطراف را منتشر می کند از جمله امکاناتی است که راننده با بهره گیری از آنها بیشترین تمرکز لازم را بر مسیر پیش روی دارد. در این سری اتوبوس ها از پیشرانه ویژه بنز موسوم به «فناوری آبی» استفاده شده که در کنار توجه به استاندارد آلایندگی EEV این محصول به سیستم حرکتی مطمئن و دوستدار محیط زیست تبدیل شده است.

ولوو،بزرگترین سازنده اتوبوس در جهان

تولید اتوبوس در شرکت «ولوو» سابقه طولانی دارد، اما بخش طراحی و ساخت اتوبوس این شرکت خودروساز سال 1968 به طور مستقل کار خود را با ساخت طیف گسترده ای از اتوبوس های درون شهری و برون شهری آغاز کرد و اکنون در مرحله ای قرار دارد که تقریبا به عنوان بزرگ ترین شرکت سازنده اتوبوس در سراسر جهان شناخته می شود. یکی از ویژگی های مهم این برند اتوبوس ساز سوئدی، حرکت پیوسته و کم نوسان آن در دهه های گذشته، بویژه در دوران بحران اقتصادی است. شرکت اتوبوس سازی ولوو از معدود برندهایی است که در بسیاری از نقاط جهان کارخانجات فعال دارد؛ آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا، آسیا و حتی استرالیا. ولوو در آغاز شاخه ای از شرکت بلبرینگ سازی SKF بود، اما بعدها به طور مستقل به تولید انواع خودروهای سبک و سنگین پرداخت. با این حال خط تولید اتوبوس این شرکت به عنوان شاخص اصلی آن محسوب می شود. عنوان ولوو به معنی «می غلتم» همواره تداعی کننده شتاب و پویایی این شرکت به شمار آمده است. سال 1999 یکی از دوره های عطف این شرکت به شمار می آمد. در آن سال گروه ولوو به فروش بخش خودروهای سبک خود به فورد آن هم به ارزش 6.45 میلیارد دلار اقدام کرد و اکنون این شرکت سوئدی فقط در عرصه خودروهای سنگین نظیر کامیون و اتوبوس فعالیت دارد و بخش خودروسازی آن توسط شرکت چینی «جیلی» اداره می شود. درحقیقت این اتفاق تاریخی موجب شد ولوو با تمرکز بیشتری بر طراحی نسل متفاوتی از اتوبوس ها کار کند. پروژه «اتوبوس برقی» ولوو از نتایج مهم این تغییر نگرش است. این اتوبوس جدید که مراحل نهایی آزمایشی خود را پشت سر می گذارد گرچه فعلا برای حمل و نقل عمومی درون شهری در نظر گرفته شده، اما پیش بینی می شود بزودی نسخه بین شهری آن نیز آماده به کار شود. مهندسان ولوو این اتوبوس برقی را که با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر حرکت می کند برای تحقق ایده جالب توجه «گوتنبرگ، شهر پاک» طراحی کرده اند. قرار است این اتوبوس از سال 2015 وارد سیستم حمل و نقل سوئد شود.

اسکانیا، بزرگ ترین ارائه دهنده خدمات اتوبوس در جهان

«ما مردم را جابه جا می کنیم و تفکر آنها را تغییر می دهیم.» این شعاری است که شرکت «اسکانیا» به عنوان یکی از شناخته شده ترین برندها در عرصه طراحی و ساخت اتوبوس و کشنده در وب سایت خود قرار داده است. در حقیقت می توان به جرأت گفت محصولات این شرکت سوئدی به دلیل آن که صرفا روی طراحی و تولید خودروهای سنگین یعنی کامیون و اتوبوس متمرکز شده است، همواره به عنوان شاخصی قابل اطمینان در بازارهای جهانی مطرح بوده اند. شرکت اسکانیا که انواع موتورهای دیزل را نیز تولید می کند در شهر کوچک «سودرتلیا» در 30 کیلومتری جنوب استکهلم واقع شده و تقریبا از سال 1900 مشغول ساخت انواع اتوبوس و موتورهای غول پیکر آن بوده است. البته امروزه اسکانیا به عنوان یکی از شرکت های تابعه خودروسازی فولکس واگن و صد البته یکی از اصلی ترین سهامداران آن به شمار می آید. این شرکت تقریبا به عنوان بین المللی ترین ارائه دهنده خدمات اتوبوسی در جهان به شمار می آید، به طوری که آمارها نشان می دهد در بیش از صد کشور جهان دفاتر خاص خود را دارد. طی سه دهه گذشته محصولات خاص و با کیفیت این شرکت آنچنان مورد استقبال مردم در سراسر جهان قرار گرفت که مدیران ارشد آن تصمیم گرفتند برای حفظ هر چه بهتر جایگاه خود در سطح بین الملل نسل جدیدی از اتوبوس ها را ارائه کنند یعنی اتوبوس هایی مبتنی بر سوخت اتانول که کاهش آلایندگی دی اکسیدکربن آن تا 90 درصد است. نکته جالب توجه درخصوص این شرکت، ورشکستگی های متعدد آن است با این حال هر بار مدیران وقت آن بر مشکلات غلبه کرده اند و اکنون بیش از 60 سال از آخرین ورشکستگی آن می گذرد. نماد معروف این شرکت پرنده افسانه ای گریفین است که باوجود تمام تغییر و تحولات همچنان ثابت باقی مانده است.

اژدهای طلایی چین،بزرگترین اتوبوس ساز چینی

نمی توان تصور کرد وقتی صحبت از صنایع برتر جهان به میان آید، صحبتی از چین نشود. چین نزدیک به نیم قرن است در صنعت پررونق اتوبوس سازی نیز حرف های زیادی برای گفتن داشته است. گروه خودروسازی «اژدهای طلایی» (Golden Dragon) هم اکنون به عنوان شناخته شده ترین شرکت اتوبوس سازی در پرجمعیت ترین کشور جهان به شمار می آید. این شرکت نوپا سال 1992 در دو استان چین، کار خود را آغاز کرد و از همان ابتدا تا به امروز نیز در عرصه طراحی و ساخت ون و اتوبوس های درون شهری و لوکس برون شهری فعال بوده است. در حال حاضر حدود 14 مدل اتوبوس بین شهری در این شرکت تولید می شود که جدای از ظاهر و رنگ آمیزی نسبتا متفاوت نمی توان وجوه متمایزکننده خاصی میان آنها پیدا کرد. این اتوبوس ها معمولا بین 24 تا 57 نفر ظرفیت دارند با این حال در برخی مدل ها تا 67 صندلی نیز در آنها دیده می شود. در بیشتر این اتوبوس ها استفاده از ورقه های فولاد ضد زنگ برای طراحی دکور زیباتر فضای داخلی، بیش از هر نکته دیگری به چشم می آید. از آنجا که چین یکی از کشورهای مهم گردشگرپذیر در دنیا به شمار می آید استفاده از امکانات لوکس در اتوبوس های ساخت شرکت اژدهای طلایی و سایر شرکت های همطراز آن چندان جای تعجب ندارد. در اکثر این اتوبوس ها از پیشرفته ترین سیستم های سرمایش و گرمایش، پوشش های لوکس و نسبتا گرانقیمت برای کف و سیستم های متنوع صوتی و تصویری استفاده می شود. آسیا، آفریقا و بخش هایی از اروپا از جمله بازارهای این دسته از اتوبوس های کشور اژدها به شمار می آیند.

مهدی پیرگزی / جام جم