خبرگزاری مهر، سعید یوسف پور*: با خبر شدم که دو تن از همکاران محیط بان مستقر در مرکز مدیریت تالاب گاوخونی به سالک مبتلا شده اند و ده ها نقطه از بدنشان توسط پشه خاکی گزیده شد. چندی پیش هم دکتر مرعشی از دامپزشکان دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست طی مأموریتی به این عارضه دردناک مبتلا شد.
سالک همانطور که از اسمش پیداست روند درمانی طولانی نزدیک به یک سال دارد و از همین رو هم به آن سالک می گویند، متاسفانه بعد از التیام زخم عفونی ناشی از گزش پشه خاکی، اسکار زخم تا پایان عمر روی پوست باقی خواهند ماند. وحشتناک ترین بخش موضوع این است که محل گزش روی صورت فرد باشد.
هر دو فرم روستایی و شهری لیشمانیوزِ جلدی یا سالک از دیرباز در بخش های از ایران وجود داشته است.
چون بیماری در ایران اندمیک شده و حیواناتی با جمعیت زیاد مانند گونه های از جوندگان و سگ های بی سرپرست و همچنین انسان مخازن بیماری هستند ریشه کنی آن بسیار سخت است. اخیرا واکسن این بیماری ساخته شده اما متاسفانه به دلایلی به تعداد کافی در دسترس نیست.
چند نکته مختصر و خلاصه در مورد مراقبت فردی و مدیریتی به ذهنم رسید که عنوان می کنم:
در مناطق با خطر بالای ابتلا به سالک بهترین کار مراقبت های فردی است. استفاده از پشه بند، خوابیدن بر روی تخت خواب با ارتفاع مناسب از روی زمین (پشه ناقل بیماری بیشتر بر روی زمین حرکت می کند) استفاده از کرم ها و قلم های دافع حشرات و پوشیدن لباس های مناسب و بلند که بیشتر نقاط بدن را بپوشاند، می توان درصد گزش پشه خاکی را به حداقل برساند.
در مدیریت کوتاه مدت و بلند مدت مسأله نیز پیشنهادهایی وجود دارد. مدیریت صحیح زباله های خانگی و شهری به ویژه نخاله های ساختمانی و خاکروبه ها، می تواند به طور موثری می تواند مانع ازدیاد این حشره شود. جلوگیری از رها شدن فاضلاب خانگی در کوچه ها نیز یکی از اقدامات مفید است. اما مهم ترین بخش موضوع کنترل جمعیت و مدیریت سگ های بی سرپرست در سطح و پیرامون شهرها و روستاها است. چرا که سگ ها یکی از اصلی ترین مخازن این بیماری هستند.
در طولانی مدت نیز باید تمرکز بر پیشگیری ناشی از مدیریت صحیح اکوسیستم های طبیعی باشد.
مدت هاست که برای جلوگیری از بیابان زایی در برخی نقاط کویری درخت تاغ کاشته می شود. پوششی که این درخت ایجاد می کند زمینه را برای ازدیاد جمعیت گونه هایی از جوندگان فراهم می کند.
برای مبارزه با ازدیاد جمعیت جوندگان در مناطقی طعمه سمی مورد استفاده قرار می گیرد که فقط تعداد محدودی از جونده ها را تلف می کند و مابقی جمعیت دیگر از طعمه استفاده نمی کنند اما در عوض پرندگان شکاری با مصرف جوندگان مسموم تحت تاثیر مواد سمی استفاده شده تلف می شوند. متاسفانه با کاهش جمعیت پرندگان شکاری، عامل طبیعی کنترل جمعیت جوندگان نیز از بین می رود و جمعیت جوندگان به شدت افزایش می یابد.
پیشنهاد می شود برای تقویت پوشش گیاهی مناطق کویری از گیاهان بومی همان مناطق استفاده شود. کنترل جمعیت جوندگان از طریق حیوانات شکارچی رأس هرم غذایی صورت پذیرد نه طعمه گذاری.
مراکز بازپروری و تکثیر پرندگان شکاری ایجاد شوند تا از صدها پرندگان زخمی و آسیب دیده ای که هر روز تحویل ادارات حفاظت محیط زیست می شوند و سرانجام نامعلومی هم دارند برای تقویت زنجیره اکوسیستم مناطق درگیر بحران استفاده شوند و صد البته همه اقداماتی که در طبیعت قرار است انجام شود باید با مطالعه صورت گیرد.
آموزش جوامع محلی برای توقف و جلوگیری از شکار و زنده گیری پرندگان شکاری و ممانعت از کشتن مارها در این مناطق، بسیار مثمر ثمر خواهد بود.
برای کنترل اساسی و اصولی این بیماری باید وزرات بهداشت و درمان، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور، سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان همیاری شهرداری ها و سازمان مدیریت بحران با توجه به وظایف هر دستگاه دستورالعمل و پروتکل اجرایی تدوین و ابلاغ کنند تا آثار زیانبار اقتصادی و فردی این بیماری به حداقل برسد.
دختربچه زیباروی خردسالی روستایی را تصور کنید که داغ سالک قرار است تا ابد بر صورتش بماند.
*دامپزشک و کارشناس محیط زیست
