به گزارش خبرگزاری فارس از ساری، توجه به منابع ملی تا قبل از تاسیس وزارتی به نام منابع طبیعی در سال 1346، چندان مورد توجه نبود و شاید بتوان تشکیل وزارتی به نام "فواید عامه" در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال 1202 را سرآغاز یک حرکت برای منابع طبیعی ایران عنوان کرد.

همان‌طور که می‌دانیم؛ در سر رسید جمهوری اسلامی ایران، هر ساله از 15 تا 22 اسفندماه، هفته منابع طبیعی نام‌گذاری شده که نخستین روز آن، روز درختکاری است و در این هفته برنامه‌های مختلفی در کشور برگزار می‌شود که مهم‌ترین آن، نهال‌کاری است.

از شعر درختکاری تا دلنوشته‌های حفظ منابع طبیعی

یاد کودکی‌ها بخیر که باید شعر زیبای «درختکاری» سروده عباس یمینی‌شریف را حفظ می‌کردیم و چه زود نیز از برمی‌شدیم، آن‌روزها با شور و حال کودکی می‌خواندیم؛ به دست خود درختی می‌نشانم، به پایش جوی آبی می‌کشانم، کمی تخم چمن بر روی خاکش، برای یادگاری می‌فشانم، درختم کم‌کم آرد برگ و باری، بسازد بر سر خود شاخساری...

حالا سال‌ها از آن روزهای خوش کودکی گذشته‌ است و به جایی رسیده‌ایم که تخریب جنگل‌ها و منابع طبیعی را به چشم می‌بینیم و حالا به جای آن شعرها، دلنوشته می‌خوانیم؛ «به نام آنکه هستی را بنا کرد، بشر را با طبیعت آشنا کرد، بیا ای هم‌وطن باهم بجوشیم، برای حفظ جنگل‌ها بکوشیم، بپرهیزیم از قطع درختان، ز تخریب گَون‌ها و گیاهان، مراتع پوشش روی زمین است، که در سیلاب و طوفان آهنین است، حفاظت کن عزیزم تا توانی، از این سرمایه‌های جاودانی...»(شعر از: اصغر کرمی، قرقبان منابع طبیعی قزوین)

وابستگی انکارناپذیر انسان به طبیعت

از نام منابع طبیعی مشخص است که این منابع به صورت طبیعی به وجود آمده‌اند و بشر، نقشی در پیدایش آنها نداشته است، این منابع یا مانند مراتع و جنگل‌ها، تجدید شونده بوده و با بهره‌برداری مناسب و اصولی به حالت نخست بازمی‌گردند و یا مانند مخازن نفت و گاز و معادن، از منابع غیرقابل تجدید و پایان‌پذیر هستند.

از آنجا که منابع طبیعی در حیات انسان‌ها نقش مهمی داشته و وابستگی انکارناپذیری بین انسان با طبیعت وجود دارد؛ لذا سازمان‌هایی چون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، منابع طبیعی و آبخیزداری و حفظ امور اراضی تاسیس شده‌اند تا ضمن حفظ و در مواقعی نیز احیای این منابع، از تخریب‌ها و تهدیدهای منابع طبیعی جلوگیری کنند.

هرچند که اکنون تعداد تخریب کنندگان منابع طبیعی از تعداد یگان حفاظت منابع طبیعی فراتر رفته و حتی تجهیزات به‌روزی دارند و از طرفی نیز ابزارهای بازدارنده‌ای برای برخورد با متجاوزان به منابع طبیعی وجود ندارد، اما هیچ چیزی نمی‌تواند اهمیت و لزوم حفاظت از منابع طبیعی را نادیده بگیرد.

وجود بیش از 13 هزار هکتار پارک و تفرجگاه جنگلی در مازندران

استان‌های شمالی و از جمله مازندران به دلیل گستردگی و داشتن منابع طبیعی فراوان، از مناطقی هستند که اهمیت فراوانی برای زیست‌کره دارند؛ لذا برای حفاظت از منابع طبیعی استان، دو اداره‌کل ساری و نوشهر در شرق و غرب مازندران، مشغول فعالیت هستند.

مساحت پارک‌ها و تفرجگاه‌های جنگلی حوزه ساری مانند شهید زارع، تالار، جَوارم، عباس‌آّباد، میرزا کوچک‌خان و بُزچفت، به 5 هزار و 580 هکتار و مساحت‌ پارک‌ها و تفرجگاه‌های حوزه نوشهر نیز مانند پارک جنگلی سی‌سنگان، چال‌دره، دالخانی، رویان، خرماچال و سرداب‌رود به بیش از 8 هزار و 55 هکتار می‌رسد.

استان مازندران با دو اقلیم کوهستانی و جلگه‌ای، با مجموع مساحت 2 میلیون و 397 هزار و 440 هکتار، 5.1 درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد و از این میزان، یک میلیون و 691 هزار و 966 هکتار آن شامل عرصه منابع طبیعی اعم از جنگل و مرتع است.

این منابع از سال 1303 تا 84 توسط پاسبان‌ها و گاردهای جنگل و از سال 84 تاکنون نیز توسط یگان حفاظت منابع طبیعی حفاظت می‌شوند.

جنگل‌کاری، راهی منطقی و مطمئن برای کمک به توسعه فضای سبز

تاکنون، 11 هزار و 200 هکتار از عرصه‌های جنگلی مازندران ـ ساری، توسط مجریان طرح‌ها، جنگل‌کاری شده است و از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون نیز در بیش از 45 هزار و 500 هکتار از منابع طبیعی حوزه مازندران ـ نوشهر، عملیات جنگل‌کاری انجام شده که تنها در سال گذشته، 645 هکتار بوده است.

مراتع نیز اهمیت زیادی برای منابع طبیعی دارند که از  384 هزار و 559 هکتار مرتع در حوزه ساری، 384 هکتار آن دارای طرح هستند و به مجریان واگذار شده‌اند که تاکنون نیز بیش از 116 هکتار از سطح مراتع از طریق مجریان اصلاح و احیا شده است، در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نوشهر نیز، 197 هزار و 152 هکتار مرتع ییلاقی و منحصربه‌فرد قرار دارد که فصل بهره‌برداری از آن، اواخر بهار تا پایان تابستان است.

فعالیت‌های منابع طبیعی و آبخیزداری، بسیار وسیع است و بخش مهمی از آن به حفاظت از حوزه‌های آبریز، کنترل فرسایش و رسوب در حوزه‌ سدهای ساخته شده، ایمن‌سازی مخازن سدها و شبکه‌های آبیاری سدهای در حال ساخت و کنترل سیل در خارج از سدها اختصاص دارد زیرا هر مشکلی که در این حوزه‌ها ایجاد شود، بخش زیادی از منابع طبیعی را از بین برده و خسارت‌های فراوانی را بر سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری متحمل می‌کند.

انسان، عامل اصلی تخریب منابع طبیعی

منابع طبیعی همواره مورد تهدید عوامل طبیعی مانند سیل، زلزله و آتشفشان، و عوامل غیرطبیعی است که که به دست انسان انجام می‌شود.

بی‌تردید، انسان عامل اصلی تخریب‌های طبیعت است که پابه‌پای صنعتی شدن بر منابع طبیعی خدشه وارد می‌سازد؛ انتقال خطوط نیرو و مسیر انتقال نفت و گاز، جاده‌های مواصلاتی و بهره‌برداری غیراصولی از معادن از مهم‌ترین عوامل تخریب منابع طبیعی به دست انسان هستند.

خروج دام از جنگل در دوراهی بایدها و نبایدها

یکی از تهدیدات که سال‌هاست مورد بحث قرار گرفته و هنوز بر دوراهی بایدها و نبایدها قرار دارد؛ بحث خروج دام از جنگل‌هاست، به عنوان مثال؛ طبق آمار منابع طبیعی مازندران، بیش از 6 میلیون واحد دامی در حاشیه یا بعضا در داخل جنگل‌های این استان وجود دارد که با اعمال محدودیت‌ها، تنها 350 هزار واحد دامی، از جنگل‌ها خارج شدند.

البته طرح خروج دام از جنگل‌ها، موافقان و مخالفان زیادی دارد که تعداد موافقان این طرح، کمتر از مخالفان است و این یعنی، طرح خروج دام از جنگل، ناقص بوده و نیاز به اصلاح جدی دارد.

تلاش برای تغییر الگوی سوخت

تغییر الگوی مصرف سوخت با تبدیل سوخت سلولزی به  سوخت فسیلی نیز یکی از تلاش‌های اداره‌کل منابع طبیعی مازندران (ساری و نوشهر) است که از جمله آن تبدیل حمام هیزمی به سوخت فسیلی، خرید اجاق گاز و سیلندرهای 11 و 6 کیلویی، کمک به صدور مجوز برای متقاضیان نمایندگی توزیع نفت سیار، نمایندگی توزیع سیلندر گاز مایع و احداث جایگاه‌های سیلندر پرکنی گاز مایع است.

یکی از دلایل استفاده روستائیان، عشایر و جنگل‌نشینان از سوخت‌های طبیعی برای گرما، پخت غذا و حمام کردن، بالارفتن هزینه‌های سوخت فسیلی و از طرفی تامین آسان و رایگان هیزم است.

همه تلاش‌های منابع طبیعی و آبخیزداری در بخش ارائه تسهیلات استفاده از سوخت فسیلی، برای کاهش وابستگی سوختی به منابع طبیعی است اما استفاده از سوخت‌های طبیعی نیز بخش جداناشدنی از حیات جنگل‌نشینان است؛ زیرا حتی اگر هیچ برداشت غیرقانونی و غیراصولی اتفاق نیفتد، همیشه شاخه‌های خشک یا آفت‌زده بر روی زمین می‌افتند و جنگل به طور طبیعی، تولیدکننده چوب است.

مبارزه با قاچاقچیان چوب

مبارزه با قاچاقچیان چوب و متجاوزان به عرصه‌های ملی نیز از مهم‌ترین فعالیت‌های منابع طبیعی و آبخیزداری است که بعضا یگان‌های حفاظت را با مشکلات و تهدیدهای زیادی مواجه می‌کند، به عنوان مثال می‌توان به آتش زدن چند پاسگاه منابع طبیعی مازندران در سال‌جاری و یا تهدید به مرگ و ایجاد مزاحمت برای محافظان منابع ملی از سوی قاچاقچیان چوب و زمین‌خواران اشاره کرد.

توزیع بیش از نیم‌میلیون اصله نهال رایگان در مازندران

باتوجه به اینکه جنگل‌ها و مراتع از منابع تجدید شونده هستند؛ به صورت برنامه‌ریزی شده و اصولی احیا، اصلاح و جنگل‌کاری در حوزه منابع طبیعی انجام می‌شود، لذا هر ساله در هفته منابع طبیعی که آغاز آن با روز درختکاری است، میلیون‌ها اصله نهال در سراسر کشور به رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد تا در سرسبزی کشور خود سهیم باشند.

در استان مازندران نیز، 220 هزار اصله نهال توسط اداره‌کل منابع طبیعی ساری و 300 هزار اصله نهال توسط منابع طبیعی حوزه نوشهر از طریق ادارات تابعه در طول هفته منابع طبیعی و در نماز جمعه و میادین اصلی برخی شهرها، به صورت رایگان بین مردم توزیع می‌شود، این نهال‌ها شامل گردو، صنوبر، زیتون و درختان سوزنی‌برگ‌ هستند.

علاوه بر آن نیز، اعزام خبرنگاران برای بازدید از طرح‌های جنگل‌داری، نواختن زنگ طبیعت، برگزاری همایش‌ها مختلف درباره صیانت از منابع طبیعی با مشارکت دهیاران، شوراهای اسلامی، نیروی انتظامی، دادگستری، سپاه کربلا، بسیج سازندگی، همیاران طبیعت و یگان حفاظت منابع طبیعی، برگزاری فوق‌العاده ستاد حفظ بیت‌المال از جمله مهم‌ترین برنامه‌های اداره‌کل منابع طبیعی مازندران است که در هفته جاری برگزار می‌شود.

نقش نهادهای مردمی و بسیج در حفاظت از منابع طبیعی

نقش نهاد‌های غیردولتی، شوراهای اسلامی، دهیاران، بسیج همیاران و سپاه کربلا و بسیج استان مازندران نیز در حفاظت از جنگل‌ها و اراضی ملی قابل توصیف است؛ به طوری که در طول سال، این نهادهای مردمی و داوطلب بسیجی هستند که مسئولان را نسبت به قاچاق چوب، تجاوز به عرصه‌های منابع ملی و کاربری‌های غیرمجاز آگاه می‌سازند.

منابع طبیعی جزو بیت‌المال و متعلق به همه مردم بوده که حفاظت و بهره‌برداری صحیح از این منابع، وظیفه یکایک جامعه است.

نهال‌کاری؛ نمادی از تلاش یک نسل برای حیات نسلی دیگر

هرچند قاچاق چوب، تغییر کاربری اراضی، تجاوز به عرصه‌های منابع طبیعی، احداث جاده در دل جنگل، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، برداشت غیراصولی از معادن و ایجاد پدیده‌های شومی چون زمین‌خواری و کوه‌خواری در کشورمان وجود دارد، اما هنوز خاکی هست تا در دل آن گل،نهال و سبزه کاشته شود و هنوز دست‌هایی هستند که دست متجاوزان به طبیعت را کوتاه کنند؛ لذا ما با آگاهی از همه این موارد و با هدف نگهداری و حفاظت از طبیعت برای انتقال آن به آیندگان، با دست‌های خود نهال می‌کاریم تا در روزی که دیر نیست، هم سایه‌سار و مولد اکسیژن باشند و هم نمادی از تلاش یک نسل برای حیات نسلی دیگر.

===========

گزارش: آزاده بابانژاد

============