محققان معتقدند: ماهیگیرانی که مدعی هستند، نهنگ ها ماهی های صیدشده آنها را از تورها می ربایند بدون تردید در موضعگیری خود اشتباه می کنند. این پژوهشگران باور دارند که افزایش تعداد نهنگ های بزرگ ازجمله نهنگ های اسپرم، آبی، خاکستری و... عملا فرصت مناسبی است که می تواند نه تنها تضمین کننده سلامت اقیانوس ها باشد بلکه شمار ماهیان را نیز افزایش خواهد داد.

قتل های زنجیره ای

جو رامون، بیولوژیست دانشگاه ورمونث برلینگتون در گفت وگو با جام جم می گوید: «دست کم گرفتن نهنگ ها شاید به این دلیل است که وقتی مطالعات اقیانوس شناسی شروع شد، نهنگ های بزرگ دیگر به شکل ملموسی در اکوسیستم حضور نداشتند. در واقع انسان پیش تر تعداد بی شماری از آنها را از صفحه گیتی محو کرده بود.» در خلال دهه 70 میلادی (1349 تا 1359 هجری شمسی) عملا کشتار نهنگ های بزرگ به شکل بی رحمانه و وسیعی در جریان بود. تحقیقات نشان می دهد که در آن برهه زمانی حدود 66 تا 90 درصد از زیستمندان از آب های اقیانوسی حذف شدند و پس از این دوران فاجعه بار بود که نهنگ های بزرگ کم کم شروع به احیای جمعیت خود کردند.

برآورد می شود که در حال حاضر بیشتر از یک میلیون نهنگ اسپرم و ده ها هزار نهنگ خاکستری در آب های سراسر جهان زیست می کنند. نهنگ آبی با نام علمی Balaenoptera/musculus بزرگ ترین موجود زنده شناخته شده روی کره زمین است. این پستاندار آبزی که گاه به صورت انفرادی و گاه در گروه های 2 تا 4 تایی دیده شده و به مهاجرت های طولانی نیز علاقه دارد، یکی از اعضای خانواده وال هاست که دامنه پراکنش آن حتی به خلیج فارس و دریای عمان نیز می رسد. سال ها طول کشید تا این نهنگ های بزرگ، اندک جمعیت باقیمانده را سامان دهند و احیا کنند، با وجود این هم اکنون آنها تنها حدود یک درصد از قلمرو تاریخی خود در نیمکره جنوبی را اشغال کرده اند. دانشمندان تصور می کنند که غیبت چند ساله این نهنگ های بزرگ با طول متوسط 25 تا 33 متر احتمالا اکوسیستم ها را به نحوی تغییر داده که شاید دیگر حتی امکان بقا برای برخی از موجودات فراهم نباشد.

نهنگ ها تلمبه می زنند و تسمه های نقاله را می گردانند!

جو رامون می گوید: در سال های اخیر با توجه به افزایش تعداد نهنگ ها و پیشرفت فناوری بخصوص در عرصه ردیابی این آبزیان مهاجر، دانش و آگاهی ما نیز نسبت به اهمیت راسته نهنگ ها بیشتر شده است. یک باور جالب درباره نهنگ ها وجود دارد که دانستن آن خالی از لطف نیست. پژوهشگرانی همچون دکتر رامون معتقدند نهنگ ها نه تنها در محیط زیستشان تلمبه می زنند بلکه حتی تسمه های نقاله را هم خودشان به گردش درمی آورند، اما ریشه این باور در کجاست؟ در واقع نهنگ ها وقتی در اعماق زیاد آب تغذیه می کنند، دوباره مجبور می شوند به سطح برگردند تا نفس بکشند. آنها با همین عمل ظاهرا ساده ستون های آب را مخلوط می کنند. اهمیت این جابه جایی و اختلاط جریان را باید در پراکنش مواد غذایی و میکروارگانیسم ها در قسمت های مختلف اکوسیستم آبی جستجو کرد. در نظر بگیرید که با همین بالا و پایین رفتن های ساده، آب در قسمت های مختلف جریان پیدا می کند و بالطبع مواد غذایی همراه آن نیز همچون مواد معدنی باارزش در اختیار سایر موجودات قرار می گیرد. جالب است که حتی ادرار و مدفوع نهنگ ها نیز حاوی مقادیر قابل ملاحظه ای آهن و نیتروژن است. این مواد می تواند همچون کودی موثر به رشد پلانکتون ها کمک کند. علاوه بر این اغلب نهنگ های بزرگ عادت به مهاجرت آن هم در مسافت های بسیار دور دارند. مهاجرت معمولا به منظور زادآوری انجام می شود. نهنگ ها در حین مهاجرت مواد غذایی را با خود برای دیگران به ارمغان می آورند. تحقیقات نشان می دهد زمانی که نهنگ ها در عرض های جغرافیایی دور از هم زادآوری می کنند، مواد غذایی مهم نیز در آنجا پخش و توزیع می شود در حالی که این مناطق اغلب از نظر منابع غذایی فقیر هستند. دکتر رامون می گوید: حتی جفت نهنگ ها نیز منبع غذایی فوق العاده غنی برای دیگر ارگانیسم هاست. در واقع اگر بگوییم نهنگ ها تسمه های نقاله غذایی را در اقیانوس ها می گردانند ، چندان هم دور از واقعیت نیست.

مرگ های مثمرثمر

حتی مرگ نهنگ ها نیز می تواند برای دیگر موجودات مفید باشد. زمانی که یک پستاندار عظیم الجثه آبزی همچون نهنگ می میرد، غرق شده و به اعماق دریا می رود. این لاشه سنگین که گاه وزن آن به 170 تن هم می رسد، منبع غذایی بسیار باارزشی برای انواع و اقسام لاشه خواران از مخاطی واران (Hagfish) گرفته تا خرچنگ ها و کرم هاست. دکتر رامون می گوید که دوجین از این گونه های مردارخوار در اعماق یافت می شوند و باید به خاطر داشت اکوسیستم اعماق دریا نه تنها بسیار منحصربه فرد بلکه حیاتی و برای کل مجموعه تاثیرگذار است. وی افزود: شکار و حذف نهنگ ها از سوی عوامل گوناگون انسانی و تاثیر آن بر بستر اقیانوس ها به حدی بوده که احتمالا بسیاری از گونه های ساکن اعماق قبل از آن که هیچ گونه شناختی از آنها داشته باشیم، برای همیشه منقرض شده اند . ما در حال حاضر درصدد هستیم که با انجام یک سری مطالعات جدید حداقل تعداد گونه هایی را که از دست داده ایم، تخمین بزنیم. دکتر مادالِنا بیارزی یک متخصص بیولوژی دریا و سرپرست جامعه حفاظت از اقیانوس ها در کالیفرنیاست. وی در مطالعه حاضر نقشی نداشته، اما مقاله ای را با عنوان «قطعه ای بزرگ و جالب توجه» چاپ کرده که می تواند در درک بهتر این مساله و نقشی که پستانداران بزرگ آبزی در اکوسیستم های اقیانوسی ایفا می کنند، موثر باشد. وی در مقاله خود مبحث «ماهیگیران بر ضد نهنگ ها» را مطرح کرده که در بخشی از آن می خوانیم: دهه هاست که ماهیگیران شکایت می کنند، نهنگ ها ماهیان صید شده آنها را می خورند. دولت ژاپن در طرح چنین ادعاهای بی اساسی آنقدر پیش رفته که حذف نهنگ ها را به دلیل برداشت از صید و کاهش آن امری ضروری می داند! ماسایوکی کوماتسو یکی از اعضای مذاکره کننده دولت ژاپن در مصاحبه ای که سال ها پیش با خبرگزاری استرالیا انجام داد، گفت: امروزه به اندازه ای نهنگ مینک در اقیانوس ها وجود دارد که بهتر است آنها را سوسک های اقیانوس بنامیم! چنین تعاریف یکجانبه و غیرمستندی شاید فقط شمایی خیلی کوچک از رنج این حیوانات باشد.

جمع بندی

این مسائل از بسیاری جهات نسبت به آنچه به نظر می رسد، پیچیده تر است. حضور این موجودات عظیم الجثه در هر اکوسیستمی به معنای تعداد ماهیان بیشتر است. مساله اینجاست که حضور نهنگ ها، دلفین ها و حتی کوسه ها در عمل نه تنها رشد جمعیت ماهیان را تشدید می کند بلکه به واسطه تعقیب و گریز که رابطه تعریف شده میان صید و صیاد است، سلامت ماهیان نیز تضمین خواهد شد. در حالی که حضور نداشتن شکارچیان، ماهیان را از تحرک لازم دور نگه داشته و این امر براحتی بر سلامت گوشت آنها تاثیرگذار خواهد بود. دانشمندان درصدد هستند در مطالعات آینده خود واکنش پلانکتون ها و دیگر موجودات آبزی را نسبت به حضور نهنگ ها مورد ارزیابی قرار دهند.

فرناز حیدری / جام جم