دیپلماسی دفاعی، به مثابه سازوکاری است که نقش مهمی در نیل به هدف‌های سیاست‌های امنیتی یا خارجی خاص کشورها ایفا می‌کند. هدف دیپلماسی دفاعی ایجاد شرایط سیاسی و ملی و بین‌المللی مطلوب برای حفظ و گسترش ارزش‌های ملی و حیاتی کشور در برابر دشمنان بالفعل و بالقوه است.
در ج.ا.ایران همکاری‌های دفاعی برآمده از چارچوب سیاست خارجی کشور است. سیاست خارجی، نوع و گستره همکاری‌های سیاسی و حتی اقتصادی و نظامی یک کشور با کشورهای دیگر را تعیین می‌کند. در چنین حالتی، اهداف دیپلماسی دفاعی، تابع اهداف کلی سیاست خارجی و زیرمجموعه آن است.
رهنامة دفاعی ایران با رویکردی ارزش‌محور و باور به توان و قدرت «دفاع همه‌جانبة مردمی»، سازماندهی شده است. مبانی این رهنامه، «اندیشه و باورهای اعتقادی و دینی»، «تدابیر و رهنمودهای فرماندهی معظم کل قوا»، «روح استقلال، خودباوری و خوداتکایی»، «فناوری‌های نوین»، «شرایط اقلیمی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی کشور»، «تجربیات دفاع مقدس»، «تجربیات جهان»، «ایده‌ها و نظریه‌های نخبگان دفاعی و امنیتی» و «تصوری از جنگ آینده» است. اصول اساسی آن، «حفظ ارزش‌های حاصل از انقلاب اسلامی»، «جلوگیری از هرگونه جنگ و درگیری مسلحانه» و «آمادگی کشور برای دفاع از خود و استفاده از نیروی مسلح برای دفاع از منافع حیاتی» تعیین شده است.
تحقق راهبرد دفاعی ایران در چارچوب رهنامة دفاعی، نیازمند ترکیبی از دو حوزة سخت و نرم است. از این‌رو، بخشی از ابزار تولیدی در وزارت دفاع ماهیت سخت دارند که تولید و تأمین آن، موجب شکل‌گیری یکی از پایه‌های مهم بازدارندگی می‌شود و تولید ابزار قدرت و ارتقای قابلیت‌دفاعی ایران را می‌توان در این حوزه مورد توجه قرار داد. بخش دیگری از ابزارهای مقابله با تهدیدات، دارای رویکرد نرم‌افزاری است.
در این رابطه، توسعة فناوری نرم و تحرک دیپلماسی دفاعی را می‌توان به‌عنوان ضرورت‌های دستیابی به بازدارندگی نرم دانست؛ چرا که هر دو بخش بازدارندگی دارای نقش تکمیلی هستند. با توجه به این مسائل، ایجاد پیوند بین «صنایع نظامی»، «صنایع خدماتی» و «دیپلماسی دفاعی»، زمینه را برای ارتقای حداکثری توان دفاعی ملی کشور فراهم کرده است.
فعال شدن مقولة دیپلماسی دفاعی در جمهوری اسلامی، ویژگی مهم فعالیت‌های بخش دفاع در روند بازسازی بنیة دفاعی کشور به‌شمار می‌آید. این بازسازی، دو جهت زیربنایی و روبنایی داشته است. در بخش زیربنایی می‌توان به تحولات ساختاری و افزایش کارکرد سازمان‌های صنعت دفاعی و ارتقای توان سخت‌افزاری اشاره کرد که امروز موجب عزت و افتخار جمهوری اسلامی ایران شده است. در بخش روبنایی می‌توان سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعة مطالعات دفاعی و فعال‌سازی دیپلماسی دفاعی را نام بُرد. وزارت دفاع در گذشته، به‌عنوان پشتیبان نیروهای مسلح، تنها در دو عرصة توان نظامی ـ دفاعی و رفاهی شناخته می‌شد و به واقع نقش سوم آن در امر پشتیبانی دیپلماسی نیروهای مسلح و جایگاه مهم تأثیرگذاری بر سیاست دفاعی و امنیتی کشور، مغفول مانده بود؛ اما دهة 1380، آغاز توجه و عمل وزارت دفاع در این عرصه است.
از سوی دیگر، هدف غایی و نهایی نیروهای مسلح در چشم‌انداز بیست سالة کشور، «بازدارندگی» است. کار ویژة اصلی دیپلماسی دفاعی را می‌توان در تحقق و پیاده کردن راهبرد بازدارندگی و کاربرد آن در تعامل واحد سیاسی با دیگر واحدهای نظام بین‌الملل دانست.
بر این اساس، راهبرد بازدارندگی، به‌عنوان مهمترین اصل در تعیین حیطة عملکرد دیپلماسی دفاعی و راهبرد نظامی و دفاعی مورد توجه است. دیپلماسی دفاعی با اهمیت دادن به عنصر پیشگیری، شرایطی را فراهم می‌کند که پیش از هر گونه برخوردی، واحد سیاسی بتواند منافع و هدف‌های خود را کسب و به بهترین وجه، قدرت را در حوزه‌های گوناگون تقسیم کند.
به طور کلی می توان گفت که دیپلماسی دفاعی به عنوان یکی از بخش‌های سیاست‌های دولت، با ایجاد شرایط سیاسی مطلوب برای حفظ و گسترش ارزش‌های ملی و حیاتی در مقابل دشمنان، نقش مهمی در تحقق اهداف کلان نیروهای مسلح دارد.
تحول سریع و مداوم در همه شئون جامعه اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی در روزگار ما برنامه‌ریز را ملزم به شناخت و محک زدن هر چه بیشتر متغیرهایی می‌کند که می‌توانند نظام و خرده سیستم‌های آن را در آینده و به هر نحو و به هر میزان تحت تأثیر قرار دهند. اگر قرار است برنامه‌ریزی موفق باشد، باید نگاهی جستجوگر و طولانی به آینده داشته باشد.
آینده‌نگری در دیپلماسی دفاعی این امکان را برای ایران فراهم می‌کند که شرایط فعلی خود را با خواست‌های آتی بسنجد و بر آن اساس برای آینده برنامه‌ریزی کند تا به اهداف مورد نظر در سطح منطقه‌ای و راهبردی دست یابد.
منبع: روزنامه اطلاعات، 14 شهریورماه 1394
7010698
مهمترین اخبار وبگردی
