معصومه ابتکار که ریاست سازمان محیط‌زیست دولت روحانی را برعهده دارد، این روزها دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است و حتی مردم درشبکه‌های اجتماعی هشتگ‌های مطالبه‌گری درباره او درکنار فائزه‌ هاشمی یا کسانی مانند لیلا ارشد را به راه انداخته‌اند؛ اگرچه خیلی‌ها هم معتقدند، ‌هاشمی شانس خود را یک‌بار درشورای سوم و مجموعه مدیریت شهری امتحان کرده است. آذر منصوری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب آخر تابستان ‌سال قبل درباره احتمال معرفی شهردار زن درشورای پنجم حرف زد و از آن زمان تا همین حالا هم بحث‌هایی در این‌باره مطرح شده است. الهه کولایی، فعال دیگر اصلاح‌طلب هم درهفته‌های گذشته در گفت‌وگو با «شهروند»، این موضوع را دور از انتظار ندانست. حالا می‌دانیم که با توجه به سهم‌دهی ٣٠درصدی به زنان درشورای پنجم، اعضای منتخب حرف‌هایی در این‌باره داشته‌اند و گزینه‌هایی هم پیش‌روی آنان است. زهرا نژادبهرام که یکی از این اعضای منتخب است، در گفت‌وگو با «شهروند» ازمطالبه‌ای حرف می‌زند که باید ٥٠‌درصد جمعیت شهر را هم درآن درنظر گرفت: «حضور شهردار زن بین گزینه‌ها باید به صورت مطالبه عمومی مطرح شود، چون ٥٠‌درصد جمعیت شهر را زنان تشکیل می‌دهند.» به اعتقاد او، انتظار داشتن شهردار زن خیلی دور از انتظار نیست، اما چون تا به‌حال آن را تجربه نکردیم، فکر می‌کنیم که قابل دسترس نیست: «شهردارشدن هیچ ویژگی خاصی نمی‌خواهد، زن و مرد ندارد. کسی که شهردار می‌شود، قرار نیست آدم متفاوتی باشد، همین که مدیر توانمند، پاکدست و دلسوزی باشد، کافی است و البته این ویژگی‌ها طبیعتا در بین زنان بیشتر است تا مردان. زنان درپاکدستی و نداشتن فساد درمجموعه کاری جزو سرآمدان هستند.» او همچنان نسبت به این موضوع تأکید دارد که زنان باید جزو گزینه‌ها باشند، چون قابل طرح و دفاع است: «حتما گزینه‌های زن مدنظر ما هست و برنامه برای مدیریت شهری خواهیم داشت، اما اینکه خارج ازجنسیت بررسی کنیم که برنامه‌های افراد تا چه میزان متناسب با نیازهای شهری و درخواست‌های شوراست، بحث دیگری است. دراین مرحله، دیگر تاکید جنسیتی نداریم.»

آینده حضور زنان را خراب نکنیم

ازهمان زمانی که موضوع سهم‌دهی به زنان درشورای شهر مطرح شد، خیلی‌ها معتقد بودند که این نوع تبعیض مثبت ممکن است نتایج منفی برای آینده جامعه زنان داشته باشد و حالا هم حسین ایمانی‌جاجرمی، کارشناس حوزه شهری در گفت‌وگو با «شهروند» تقریبا همین نگاه را دارد: «عدالت جنسیتی مهمتر ازتبعیض مثبت است، چون درتبعیض مثبت ممکن است زنان ضعیف به کار گرفته شوند و درنهایت هرکاری هم انجام دهند. این موضوع آینده فعالیت‌های زنان را زیر سوال خواهد برد، درحالی که مسأله شایستگی است.» او معتقد است که جنسیتی‌کردن مدیریت شهری کار درستی نیست: «حتی در زمان بستن لیست‌ها این موضوع مطرح بود که شاید شایسته‌سالاری، هم زیر سوال برود، چون آدم متخصص باید اداره دستگاه‌های اجرایی و خدماتی را برعهده داشته باشد، پس متغیر جنسیت در انتخاب شهردار مهم نیست.» او این را هم گفت که شهردار یک نفر نیست و در واقع او مجموعه‌ای از یک تیم مدیریتی و برنامه‌ای است که باید شایستگی او با همکاری شورا و یک هیأت کارشناسی بررسی شود: «عدالت جنسیتی مهم است، اما باید درحوزه‌های اصلی زندگی و آموزش اجرا شود و بعد به زنان سهمیه داده شود اما وقتی هنوز هم دختران به دلیل جنسیت امکان تحصیل ندارند، خیلی نمی‌شود اینطور حرف زد، ضمن اینکه مسأله مدیریت شهری جدی است و با زندگی روزمره شهری کار دارد. یک قدم اشتباه می‌تواند واکنش سریعی درپی داشته باشد.» به اعتقاد جاجرمی در زمان انتخاب شهردار باید مسأله جنسیت را کنار بگذاریم: «البته متاسفانه حالا هم مدام دنبال اسم‌های تکراری هستیم.»

او درباره گزینه‌هایی که درباره زنان مطرح می‌شود، گفت: ما یک شهردار زن داشتیم، خانم صدر اعظم نوری است که طبق تعهد نمی‌تواند از شورا بیرون بیاید: «در کل کشور هم یک یا دو شهردار زن داشتیم، بنابراین زنان حضور چندانی درعرصه اجرایی و مدیریت کشور نداشتند، باید ابتدا عرصه‌های میانی را برایشان باز کنیم. بهترین کار این است که هرکسی که شهردار شد، تعهد دهد که معاونان و شهرداران مناطق را ازمیان زنان شایسته انتخاب کند؛ این روش بهتر است تا اینکه یک زن شهردار شود و بعد بر اثر ناتوانی در اداره شهر این موضوع به ضرر آینده زنان تمام شود.»

همین حالا البته شهردار پاریس یک زن است؛ زنی که البته به گفته این کارشناس شهری سال‌ها درشورای شهر پاریس، وزارت فرهنگ و ارشاد فرانسه یا سایر دستگاه‌های اجرایی سمت داشته است: «اگر ما هم چند تا وزیر زن یا زنان فعال زیادی درعرصه سیاسی داشته باشیم که شخصیتی برای خود دست و پا کرده باشند، می‌توانستیم جدی‌تر در این‌باره حرف بزنیم؛ درحالی که حالا خانم ابتکار، دستجردی، مولاوردی، اشرف بروجردی و چند مورد دیگر تنها گزینه‌هایی هستند که می‌شود درباره آنها حرف زد. باید قبول کنیم که به زنان فرصتی برای کسب تجربه نداده‌ایم. باید به زنان اجازه دهیم تا برای ١٠‌سال دیگر خود را آماده کنند تا درپست‌های مهم قرار بگیرند.» با وجود این، او همچنان براین موضوع تأکید دارد که باید درهای مدیریت میان‌شهری را به روی زنان باز کنیم تا کسب تجربه کنند، آن هم درحالی که قالیباف هم ادعا می کرد که زنان زیادی را درشهرداری به کار گرفته است اما براساس بررسی‌ها، حدود ١٥ تا ١٧‌درصد از بدنه شهرداری را زنان تشکیل می‌دهند اما بیشتر در سمت‌های رده پایین شهرداری مشغول هستند.

میثم بصیرت، دیگر کارشناس شهری و استاد دانشگاه هم در گفت‌وگو با «شهروند» تقریبا همین اعتقاد را دارد: «گرفتاری اصلی که درحوزه زنان وجود دارد مردانه‌بودن جامعه ماست، بنابراین نخست باید برای حضور زنان درجامعه نقشه راه داشته باشیم. البته ما همین حالا در اسناد جهانی نقش‌دادن به زنان را پذیرفته‌ایم اما گرفتاری ما این است که هنوز زنان درتهران وارد حوزه مدیریت شهری نشده‌اند، درحالی که باید پله‌پله صعود کنند: «این محدودیت گرفتاری است ضمن اینکه تصویری که از زنان به غلط شکل گرفته، غیرمنطقی‌بودن زنان است. درمقایسه با مردان اما باید دراین کلیشه‌ها تحول ایجاد شود اما متاسفانه این مسیرها هنوز طی نشده است تا زنان به پست‌های ارشد درشهرداری برسند. یک زمان درمیان ٦‌هزار نفر از کارمندان شهرداری ١٠‌هزار کارمند زن داشت که نیاز به شایستگی برای تصدی پست‌های عالی در آنان وجود نداشت.» او معتقد است که دراین شرایط ابتدا باید از این جریان گذر کنیم و به‌طور خاص اقدامات خاصی برای سهمیه‌بندی و افزایش توانمندی آنان درنظر بگیریم: «سهمیه‌بندی، نهادسازی، ایجاد زیرساخت‌های حضور کارکنان زن و ایجاد فرصت‌ها برای رشد قابلیت‌های آنان باید در دستور کار باشد اما اتفاق نیفتاده است. البته به‌طور محدود حرکت‌هایی شده است اما در چارچوب شخصیت‌های ملی نه. درحال حاضر تهرانی که با چالش‌های زیادی روبه‌رو است حتی مردان هم از عهده آن برنمی‌آیند.» بصیرت هم مثل دیگر کارشناسان، حضور زنان در رده‌های میانی شهرداری را به‌عنوان گام نخست نام می‌برد: «مثل شورای شهر که الان ٦ زن در میان ٢١ عضو آن هستند در شهرداری هم به همین تناسب باید چنین وضعیتی حاکم شود.»

ارزیابی گزینه‌های مطرح‌شده

این کارشناس شهری درباره مطالبه‌ای که درباره خانم ابتکار ایجاد شده است هم گفت که او با عملکردی که در سازمان محیط‌ زیست و شورا داشته، امتحان خود را پس داده است: «شهردار تهران باید شخصیتی استراتژیست داشته باشد اما رئیس فعلی سازمان محیط ‌زیست این شخصیت را ندارد و البته کس دیگری هم که بتواند در حوزه اجرایی تسلط داشته باشد، پیدا نمی‌کنم.» او درباره صدر اعظم نوری هم گفت که شهردار منطقه با شهردار شهر بزرگی چون تهران خیلی متفاوت است که تماما تابع دستور شهردار است: «بعید است چنین کاراکتری بتواند وظیفه شهرداری را انجام دهد. کسی که می‌خواهد شهردار باشد باید فردی سیاسی باشد که از رده بالاتری بیاید و هیچ وقت قرار نباشد که به مرتبه بالاتری گذر کند. افراد مطرح در حد وزیر و معاون وزیر هستند و در این سطح متاسفانه کمتر خانمی هست که رقیب این افراد باشد. به‌هرحال گزینه زن شهردار آینده رقبایی در حد معاون رئیس‌جمهوری دارد، در حالی که برای مقایسه هم باید جنسیت را کنار بگذاریم.»

گزینه زن برای شهرداری معرفی می‌کنیم

تمام این حرف‌ها را البته ن‍ژاد بهرام، یکی از همان منتخب‌های شورای پنجم هم قبول دارد، اما با وجود این، همچنان بر معرفی گزینه زن پافشاری هم دارد: «اینکه کادرسازی نکردیم یک موضوع است و اینکه شهردار تهران را انتخاب کنیم یک بحث دیگر است. متاسفانه سیستم قبلی این فرصت را ایجاد نکرده است اما ما برای شهرداری تهران از میان زنان پیشنهادهایی داریم و مطرح می‌کنیم تا برنامه بدهند، فرقی نمی‌کند زن باشند یا مرد. بین گزینه‌های ما حتما زنان هستند، برنامه می‌دهند و با نظر جمعی، فرد مورد نظر انتخاب می‌شود.» او معتقد است که نباید گزینه زن را حذف کنیم و بگوییم که شهردار نمی‌تواند زن باشد: «همان‌طور که زن می‌تواند وزیر و رئیس مجلس باشد، شهردار هم می‌تواند باشد. درحال حاضر شهردار بغداد زن است، پس غریب و خارق‌العاده نیست که بگوییم زنان نمی‌توانند؛ ضمن اینکه زنان در نوآوری توانمند‌تر هم هستند.»

ن‍ژاد بهرام البته از هیچ گزینه‌ای نام نبرد اما گفت که در شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان و بعد در جمع منتخبان شورای پنجم صحبت‌های زیادی در این‌باره شده است: «وقتی مسأله متفاوتی مطرح می‌کنید چون سابقه نداشته ناخودآگاه مقاومت‌هایی هم درباره آن وجود دارد و ما طبق مطالبه ٣٠ درصدی حضور زنان در شورا، حضور آنان در سطوح بالا را مطالبه می‌کنیم اگر چه طبیعی است که در جامعه مردان مقاومت‌هایی هم داشته باشد.»

زنانی که مردم پیشنهاد دادند

در چند روز گذشته مطالبه‌ای هم در فضای مجازی در این‌باره مطرح شده است و مردم هم گزینه‌های خود را نام برده‌اند. بهار در یکی از شبکه‌های اجتماعی نوشته است: «بهترین گزینه شهرداری تهران خانم فائزه‌ هاشمی است.» امیرعلی هم نظرش در این‌باره این‌طور است: «جدا از زن و مرد بودن شهردار، کاش مدیر خوبی باشد برای شهر تهران؛ فرهنگی و شهری! زیباست ولی شهردار تهران زن باشد.» مستوره یکی از موافقان شهردار زن برای تهران است: «به نظر من چه کسی بهتر از معصومه ابتکار برای شهردار تهران، سابقه اجرایی زیاد و آشنا به مسائل شهری بابت حضور در شورای شهر.» ندا هم در این‌باره نوشته است: «فهرست امید با ازخودگذشتگی آدم‌هایی مثل لیلا ارشد و حمایت کامل زنان اصلاح‌طلب تهران رأی کامل آورد. چرا اصلاح‌طلبان شهردار زن انتخاب نکنند؟»

شهرداران زن در جهان

پیشنهاد انتخاب شهردار زن برای تهران درحالی مطرح می‌شود که زنان در تعداد زیادی از شهرهای جهان، تجربه مدیریت شهری و شهرداری دارند؛ مثلا شهردار رم از ‌سال ۲۰۱۶ یک زن است، ویرجینیا راجی ۳۸‌سال دارد و وکیل است. همین‌طور شهردار شهر واشنگتن در آمریکا از ‌سال ۲۰۱۵ یک زن است. موریل ایی بوزر ۴۴ ساله پیش از این عضو شورای شهر ناحیه کلمبیا بود. شهردار شهر ژنو در سوییس هم از ‌سال ۲۰۱۵ یک زن است. استر الدر ۵۹‌سال سن دارد و عضو حزب سبز سوییس است. شهردار شهر پاریس از ‌سال ۲۰۱۴ یک زن است. آن ایدالگو ۵۷ ساله پیش از این معاون شهردار سابق و عضو شورای شهر پاریس بود. شهردار شهر کیپ تاون در آفریقای جنوبی از ‌سال ۲۰۱۱ یک زن است. پاتریشیا دولیل ۶۶‌سال سن دارد. همچنین شهردار لیما پایتخت پرو از ‌سال ۲۰۱۱ یک زن است. سوزانا ویلاران ۶۷ ساله پیش از این وزیر زنان کشور پرو بود. او کار خبرنگاری هم انجام داده است. شهردار شهر صوفیه، پایتخت بلغارستان از ‌سال ۲۰۰۹ یک زن است. یوردانکا فانداکووا ۵۵ ساله پیش از این وزیر آموزش بلغارستان بود. شهردار شهر بخارست پایتخت رومانی از ‌سال ۲۰۱۶ یک زن است. گابریلا فیرآ ۴۴ ساله، خبرنگار رادیو و تلویزیون بود و البته نماینده سابق سنای رومانی. شهردار شهر پراگ جمهوری چک از‌ سال ۲۰۱۴ یک زن است. آدریانا کرناچووا ۵۶ ساله پیش از این سابقه فعالیت در وزارت کشور چک را در کارنامه خود داشت. شهردار شهر کلن آلمان از ‌سال ۲۰۱۵ یک زن است. هنریت ریکر ۶۰ ساله پیش از این، مسئول بخش خدمات اجتماعی شهرداری کلن و از حامیان پناهجویان بود. شهردار شهر بارسلون اسپانیا از ‌سال ۲۰۱۵ یک زن است. آدا کولائو، ۴۳ ساله، نویسنده و کنشگر جنبش ضددولتی موسوم به «خشمگینان» بود. شهردار شهر مادرید اسپانیا از ‌سال ۲۰۱۵ یک زن است. مانوئلا کارمنا ۷۳ ساله و قاضی بازنشسته بود.

۴۷۲۳۵