به گزارش خبرنگار مهر، آنچه در پی می آید چکیده مقاله ای است که توسط محمد فنایی اشکوری، استاد فلسفه و عرفان تطبیقی ۱۸ اسفند در سمینار جوان و دین" (Religion and Youth) در دانشگاه کانادایی منونایت (CMU) در شهر وینیپگ کانادا ارائه شد.
جوانی دوره‌ی توانمندی و نشاط جسمی و روحی و اوج فعالیت انسان است. جوان سرشار از استعداد و انگیزه و آماده برای درگیرشدن با چالش‌های سهمگین و ایجاد تغییرات بزرگ در درون و بیرون خود است. این قدرت و نشاط و استعداد منحصر به ابعاد مادی و جسمی نیست، بلکه در ابعاد روحی و معنوی و اخلاقی نیز هست.
جوانْ کمال طلب و آرمان‌خواه و حق طلب است. جوان به علت برخورداری از توانمندی و شور و نشاط جوانی بیش از دیگر گروه‌های سنی آمادگی برای تغییر دارد و موانع حرکت و تغییر در او کمتر از سالخوردگان است. جوان به فطرت اصیل انسانی نزدیک‌تر از سالخورده است و دلبستگی کمتری به دنیا و جاذبه‌های مادی آن دارد؛ از این رو، آمادگی بیشتری برای ایجاد تحولات مثبت در خود دارد.
به همین خاطر شخصیت انسان در ابعاد گوناگون جسمی، علمی، اخلاقی و معنوی بطور عمده در این دوره شکل می گیرد. این ویژگی‌ها موجب شده است که در فرهنگ‌های گوناگون جوانی و جوانمردی بارمعنایی مثبتی پیدا کند، به طوری که حتی کسانی که در ظاهر و از جهت سن جوان نیستند ولی خصلت‌های اخلاقی ارزشمند دارند، جوان و جوانمرد خوانده می‌شوند و در کنار جوانی جسمْ جوانی دل مطرح شده است که با افزایش سن و فرسودگی تن به کهولت نمی‌گراید.
در آموزه‌های اسلامی نیز نگاه به جوان بسیار مثبت و خوشبینانه است. بر این اساس، در فرهنگ اسلامی مفهومی بنام فتوت و جوانمردی مطرح شده و رواج و گسترش یافته و منشأ شکل‌گیری جریان‌هایی گردیده که تا قرن‌ها تأثیرگزار بوده است. اهل فتوت به صفات کریمه و بزرگوارانه شناخته می‌شوند که در رأس آنها شجاعت و سخاوت و گذشت است.
برخی سه صفتِ سخا، صفا و وفا را جوهر فتوت شمرده‌اند. البته پیش از اسلام هم شکل‌هایی از جریان فتوت در میان اعراب و ایرانیان و احیانا ملت‌های دیگر وجود داشت، اما در دوره‌ی اسلامی مفهوم فتوت با الهام از قرآن و سیره‌ی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) او با معارف اسلامی گره‌خورد و صبغه‌ی دینی و معنوی عمیق‌تری پیداکرد.
مفهوم فتوت به صورت‌های مختلف در قرآن کریم ذکر شده است و کسانی همچون ابراهیم خلیل الله (ع) و یوسف صدیق و اصحاب کهف به آن توصیف شده اند. مَثل اعلای فتوت اسلامی و مقتدای آن در اسلامْ شخص پیامبر(ص) است که "سید الفتیان" است. پس از پیامبر (ص)، علی بن ابی طالب(ع) به عنوان الگوی شاخص فتوت شناخته شد؛ به این جهت که آن حضرت در زمان پیامبر هم از جهت سنی جوان بود و هم به تبع از پیامبر در اوج برخورداری از خصال جوانمردی بود.
در قرن دوم هجری فتوت با تصوف وعرفان اسلامی پیوند یافت و در پی آن گروه‌هایی با این عنوان شکل گرفت و آثاری که معمولا با عنوان "فتوت نامه" شناخته می‌شوند در این زمینه تألیف شد. گرچه گروه‌های فتیان امروزه به عنوان یک تشکل اجتماعی وجود ندارند، اما مفهوم فتوت با بار ارزشی مثبت همچنان زنده و رایج است.
امروزه که جوانان دنیا درگیر بحران‌های اخلاقی و معنوی هستند، احیای مفهوم فتوت و آیین جوانمردی و ترویج آن که می‌تواند هم حس جوانی و قدرت و نشاط و آرمان خواهی و کمال طلبی آنها را تأمین کند و هم آنها را به سوی اخلاق و معنویت سوق دهد، بسیار مفید و سازنده خواهد بود.
در این مقاله برآنم تا مفهوم جوانمردی و ویژگی های آن را در فرهنگ اسلامی - ایرانی واکاوی کنم و ابعاد گوناگون آیین فتوت را به اختصار بیان کنم.
در همایش امروز در دانشگاه منونایت وینپیگ این سوال از سوی یکی از حضار مطرح شد: دنیای امروز دنیای تغییر است. تغییر در سبک زندگی در مذهب در ملیت در ارزشها در مد پوشش و آرایش تغییر در طبیعت در صنعت و از همه اینها مهمتر تغییر در جنسیت. این تغییرات محصول آزادی است. از نگاه شما این تغییرات به خصوص تغییر در جنسیت و هویت مجاز است؟ تا چه اندازه؟
سخنرانان پاسخ های گوناگون دادند. بعضی ها با هر تغییری موافق بودند و این را مقتضای آزادی بشر می دانستند. بعضی مخالف این تغییرات بودند و معتقدبودند این تغییرات موجب بحران هویت می شود.
دکتر فنایی اشکوری گفت: تغییر به خودی خود نه بد است نه خوب. ممکن است بعضی تغییرات خوب و لازم باشند برخی غیر مجاز باشند. باید معیاری داشته باشیم برای داوری در این زمینه. در غیر این صورت پاسخ ما منطقی نخواهد داشت. معیاری که بنده طرح می کنم این است. ماباید تعریف و تصویری از کمال و سعادت انسان داشته باشیم. هر تغییری که مارا به کمال نهایی ما نزدیک کند مثبت و لازم است. هر تغییری که ما را از کمال حقیقی ما دور کند منفی و نامطلوب است و تغییری که از این جهت خنثی باشد از نظر حکم نیز خنثی است. اما نکته بعد این است که کمال حقیقی انسان چیست.
کمال حقیقی در نزدیک شدن به منبع کمال یعنی خداوند است. بنابراین هر تغییری که ما را به خدا نزدیک کند مثبت و مطلوب است و آن که ما را از خدا دور می کند نامطلوب است، اما از کجا بفهمیم چه چیزی مارا به خدا نزدیک و چه چیزی ما را از خدا دور می کند؟ پاسخ روشن است. دین و شریعت الهی برای بیان همین حقیقت است.
هر تغییری که در آن منفعت و مصلحت معقولی باشد و ضرر معتنابهی نداشته باشد مجاز است مثل معالجه معلول مادرزاد و یا حتی جراحی زیبایی. در مورد تغییر جنسیت به این کلی نمی توان اکتفا کرد، بلکه پس از بررسی آثار جسمی و روحی و اجتماعی ان باید نظر داد.
