ماشاءالله شاکری سفیر سابق ایران در اسلام‌آباد در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس، به بررسی مناسبات تهران و اسلام‌آباد در سال 2014 و تحولات این کشور، پرداخت.

شاکری در ابتدای این گفت‌وگو به عوامل نزدیکی ایران و پاکستان از آغاز استقلال این کشور اشاره کرد و گفت: پاکستان از بدو تاسیس یا به عبارتی استقلال از استعمار بریتانیا و جدایی از هند نیازمند هم‌پیمانان منطقه‌ای بود که بتواند از اقتدار سیاسی آنان پشتگرم باشد و در مواقع لزوم از حمایت‌های سیاسی و نظامی دولت‌های دوست برخوردار شود.

شاکری با اشاره به اینکه پاکستان یکی از پنج کشور تشکیل دهنده پیمان «بغداد» در سال 1955 بود که همراه با ایران، عراق، ترکیه و بریتانیا این پیمان را تشکیل دادند، گفت: تشکیل این پیمان از الزامات دوران جنگ سرد بود که با حمایت‌های جدی و شدید مالی و سیاسی آمریکا به عنوان یکی از قطب‌های دوگانه دوران یاد شده تشکیل شد.

سفیر سابق کشورمان در پاکستان اظهار داشت: مشابه پیمان بغداد 1955 البته در مناطق دیگری از جهان هم شکل گرفت که همه در راستای اهداف یکی از دو ابرقدرت وقت بود. در سال 1958 با تحولات سیاسی در عراق این کشور از پیمان خارج شد و سه کشور دیگر منطقه در پیمان ماندند.

شاکری با اشاره به سازمان همکاری منطقه‌ای «آر سی دی» نیز که از نتایج پیمان بغداد محسوب می‌شد، خاطرنشان کرد: این دوره را می‌توان دوره حکومت ژنرال‌ها در ترکیه و پاکستان نیز دانست. البته در ایران هم قدرت نظامیان کمتر از دو کشور همسایه نبود. علاوه بر این سازمان‌های مخوف امنیتی در همین دوره در سه کشور شکل گرفت و در خدمت منافع حاکمان وقت و هم در موقعیت همکاری و داد و ستد با یکدیگر بودند و بهره‌بردار نهایی این همپیمانی نیز ایالات متحده آمریکا بود.

وی با اشاره به اینکه همپیمانی با ایران از منظر پاکستان در بردارنده مفاهیم و منافع دیگری است، گفت: پاکستان در آن سال‌ها به دلیل اختلافاتی که با همسایه شرقی خود یعنی هند داشت، نیازمند دوستی با دولت‌های منطقه بود که ایران از میان سه کشور منطقه‌ای عضو پیمان، قدرتمندترین محسوب می‌شد.

شاکری در همین زمینه افزود: سیاست‌های رژیم شاهنشاهی وقت ایران که در راستای منافع آمریکا تدوین می‌شد، همسو با سیاست دولتمردان وقت حاکم بر پاکستان بود. به عبارتی حاکمان دو کشور از یک منشاء واحد دستور می‌گرفتند. نیازهای شدید اقتصادی دولت و کشور نوپای پاکستان این کشور را به ایران نزدیک‌تر می‌کرد و برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای خود به ایران چشم داشت. همسایگی و اعتقادات و باورهای مشترک نیز عامل پیوند دهنده ملت‌ها و نهادهای مردمی بین دو کشور بود که این عوامل همیشه پا بر جا هستند و امروز نیز کارکرد خود را ادامه می‌دهند.

سفیر سابق کشورمان در پاکستان خاطرنشان کرد: با تغییر هندسه سیاسی در منطقه که ناشی از تحولات عظیم دگرگون ساز نظیر انقلاب اسلامی در ایران و اتفاقاتی چون کودتای نظامی در پاکستان، اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی و بعداً جنگ تحمیل شده بر ایران توسط رژیم وقت عراق بود مناسبات ایران و پاکستان نیز دستخوش دگرگونی‌هایی شد.

وی با بیان اینکه در سال 1358 پیمان سنتو منحل و سازمان «آر سی دی» نیز بعداً جای خود را به سازمان اکو داد و کشورهای بیشتری را به عضویت پذیرفت، افزود: پاکستان با زمامداری نظامیان سنگر اول مبارزه با شوروی در افغانستان شد و سیل کمک‌های آمریکا و سایر همپیمانان منطقه‌ایش به سوی پاکستان سرازیر و در عرصه افغانستان بعضی رقابت‌ها بین جمهوری اسلامی ایران و پاکستان پدید آمد که ماجرای جداگانه‌ای است و تحلیل دیگری را لازم دارد.

شاکری تصریح کرد: امروز پاکستان و ایران هر دو عضو سازمان کنفرانس اسلامی و سازمان اقتصادی اکو هستند و در بسیاری از زمینه‌ها از همکاری با یکدیگر سود می‌برند؛ اما اگر میزان پیشرفت در این عرصه‌ها کافی یا رضایت‌بخش نیست، باید دلایل آن را در دیگر عوامل هم جستجو کرد.

*افراط‌گرایی آفتی که بسیاری از نقاط جهان را فراگرفته

سفیر سابق کشورمان در خصوص نقش پاکستان در حمایت از افراط‌گرایی و حمایت از تروریسم در منطقه افزود: افراط‌گرایی و تروریسم متاسفانه آفتی است که امروز بسیاری از نقاط جهان را گرفته و در درون خانواده اسلامی قربانی می‌گیرد.

وی با تاکید بر اینکه رژیم صهیونیستی با ابزار افراطی‌گری و تروریسم از مسلمانان خاورمیانه در کشورهای فلسطین، سوریه، لبنان و... قربانی می‌گیرد، اظهار داشت: مسلمانان در بخش‌هایی از آفریقا و در میانمار در معرض تهاجمات بی‌رحمانه هموطنان غیرمسلمان خود قرار دارند، به گونه‌ای که مهاجمان به دنبال سلب هویت ملی این مردم مسلمان هستند، حتی در اروپا امروز شاهد نابردباری‌های اعتقادی هستیم که منجر به حوادث اخیر شد. در هند نیز جریان خزنده هندوواتا به تدریج عرصه را بر مسلمانان و مسیحیان تنگ می‌کند و... ده‌ها نمونه دیگر از افراط‌گرایی و رادیکالیسم و نابردباری‌های اجتماعی که ریشه در اعتقادات دارند. با این حال افراط‌گرایی در پاکستان نیز واقعیتی است که نیاز به بررسی ریشه‌ای دارد.

*حضور 60 گروه ستیزه‌جو در پاکستان

شاکری با بیان اینکه در پاکستان تروریسم با اشکال دیگری از ستیزه‌جویی‌های مسلحانه در هم تنیده شده و باید برای درک بهتر آنها را از هم تفکیک کرد، خاطرنشان کرد: در پاکستان بیش از 60 گروه ستیزه‌جو وجود دارد که بعضی از آنها دارای مشی و مرام و آرمان مذهبی و بعضی از آنها قومی و بعضی هم جدایی‌طلب هستند.

این کارشناس مسائل پاکستان افزود: اکثریت این گروه‌ها با دولت پاکستان، نیروهای مسلح، عوامل انتظامی و امنیتی این کشور درگیر هستند. بیشترین قربانیان را گروه‌های افراطی ستیزه‌جو مانند طالبان پاکستان از نظامیان پاکستان گرفته‌اند.

سفیر سابق کشورمان در اسلام آباد با اشاره به فهرست بلندی از مقامات پاکستانی، وزرا، افسران عالی‌رتبه کشوری و نظامی، فرمانداران و... که جانشان را در راه مبارزه با تروریسم از دست داده‌اند، گفت: فرزندان بیگناه و خانواده‌های بی‌تقصیر، قربانی انتقام گیری‌های ستیزه‌گران قرار گرفته‌اند که آخرین مورد حادثه دلخراش 25 آذر امسال در یک مدرسه وابسته به ارتش در پیشاور بود که طی حمله‌ای از سوی تروریست‌های طالبان 140 دانش آموز به خون غلطیدند.

*1200 حمله تروریستی در پاکستان با 1700 کشته در سال 2014

شاکری با اشاره به آمار منتشره موسسه مطالعات صلح پاکستان مربوط به سال 2014 میلادی اظهار داشت: 1200 حمله تروریستی در پاکستان اتفاق افتاده که طی آنها بیش از 1700 نفر جان باخته‌اند و بیش از 3000 نفر زخمی شده‌اند که 36 درصد این حملات تروریستی مستقیماً متوجه نیروهای انتظامی و امنیتی و نهادهای قانون‌گذاری این کشور بوده است .

وی با بیان اینکه آمار خسارات تروریستی در سال گذشته 30 درصد کاهش نشان می‌دهد، خاطرنشان کرد: دولت پاکستان خسارات مالی ناشی از تروریسم را بیش از 50 میلیارد دلار برآورد کرده که مطمئناً بیشترین آسیب از ناحیه گروه‌های افراطی به مردم و کارکنان دولتی و نظامی پاکستان وارد شده است.

این کارشناس مسائل پاکستان با تاکید بر اینکه مبارزه با آفت شوم تروریسم بسیار پیچیده است، گفت: حاکمیت پاکستان در این باره تردیدی ندارد که باید با این آفت مبارز صورت گیرد، ولی با کمال تاسف باید اذعان کرد که مشکل از خارج از پاکستان نشأت می‌گیرد.

*خط لوله صلح برای پاکستان حیاتی‌تر از ایران

شاکری درباره خط لوله صلح نیز عنوان کرد: بیشتر از ایران خود پاکستانی‌ها به اهمیت این خط لوله و حیاتی بودن آن برای تامین بخشی از نیازهای انرژی پاکستان واقف هستند.

وی با بیان اینکه یکی از بحران‌های جدی امروز برای پاکستان بحران انرژی است، افزود: منابع داخلی گاز پاکستان به سرعت در حال کاهش است، ضمن اینکه نیاز امروز پاکستان روزانه بیش از 60 میلیون متر مکعب گاز است.

سفیر سابق ایران در اسلام‌آباد اظهار داشت: یک و نیم میلیون تقاضا برای انشعابات جدید گاز در صف انتظار وجود دارد که هر روز به این فهرست اضافه می‌شود. همچنین توسعه زندگی شهری و روند فزاینده مهاجرت به شهرها، پاکستان را نیز مصون نگذاشته و این‌ها همه به مفهوم رشد روز افزون انرژی در این کشور است.

*خاموشی‌های برق 12 تا 16 ساعته در پاکستان

وی خاطرنشان کرد: امروز سوخت کافی برای نیروگاه‌ها وجود ندارد و با اینکه امید می‌رفت با شروع صادرات گاز به پاکستان که موعد آن اول ژانویه 2015 بود حداقل 5 هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق در پاکستان اضافه شود و در نتیجه آن خاموشی‌های 12 تا 18ساعته در پاکستان تقلیل یابد، اما متاسفانه پاکستانی‌ها نتوانستند خط لوله‌ای را که تعهد کرده بودند در خاک خود احداث کنند و داستان محرومیت‌ها و مرارت‌ها کماکان در پاکستان ادامه دارد.

شاکری با بیان اینکه ماجرای احداث خط لوله صلح ماجرایی طولانی است، گفت: یک بار هندی‌ها از این همکاری خارج شدند و دلایل آن هم برای ما روشن است. امروز هم پاکستانی‌ها به دلایل پیدا و ناپیدا مشابه دلایل هندی‌ها از ایفای تعهدات خود ناکام ماندند و متاسفانه زیان اصلی متوجه صنعت، اقتصاد و معیشت مردم آنها است.

وی با تاکید بر اینکه مانعی برای آغاز صادرات گاز ایران به پاکستان وجود ندارد، افزود: مانع اصلی آماده نبودن زیربناها در آن سوی مرز ایران است. ضمن اینکه پاکستان در هیچ کدام از قراردادهای گازی مورد ادعای خود چه با بعضی از کشورهای حوزه خلیج فارس و چه با کشورهای آسیای میانه به نتیجه روشن و عملی‌ نرسیده و به نظر می‌رسد بحران انرژی در پاکستان همچنان تداوم خواهد داشت.

*راه طولانی دولت و ارتش پاکستان برای خشکاندن ریشه تروریسم

سفیر سابق ایران در پاکستان در خصوص عدم تلاش دولت مرکزی پاکستان برای خشکاندن ریشه تروریسم در استان‌هان هم‌ مرز با ایران و همچنین حمایت بخش امنیتی ارتش پاکستان از افراطی‌ها و تروریست‌های این کشور، اظهار داشت: اینکه دولت پاکستان برای مبارزه با تروریسم تلاش نمی‌کند ادعا یا استنباط نادرستی است، زیرا دولت و ارتش پاکستان در مبارزه‌ با تروریسم جدی هستند؛ علیرغم اختلاف نظرهایی که در نوع رویکرد در اوایل دولت فعلی پاکستان پیش آمد، ولی تا خشکاندن ریشه تروریسم راهی طولانی دارد.

وی با تاکید بر اینکه عملکرد، خاستگاه و اهداف تروریسم در بلوچستان با تروریسم در وزیرستان و پیشاور تفاوت دارد، افزود: دولت پاکستان به دلیل محدودیت‌های خود اولویتی را برای مبارزه با تروریسم در وزیرستان قایل است و خود به خود نیز امکانات تخصیص یافته در بلوچستان کمتر و نتیجتاً بهره‌وری پایین‌تر می‌آید و این موضوع مبارزه با تروریسم را دشوار می‌کند.

شاکری با بیان اینکه عامل دیگری که مبارزه با تروریسم را در پاکستان دشوار کرده نقش عوامل غیر پاکستانی در حمایت، هدایت و تامین مالی عملگران ستیزه‌جو است، گفت: وقتی اراده‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای ناامن نگهداشتن منطقه وجود داشته باشد، مبارزه با عاملان بومی به خشک شدن ریشه تروریسم نمی‌انجامد و به همین جهت این داستان در پاکستان خلاصه نمی‌شود، زیرا امروز شاهد تکرار این پدیده در مناطق دیگر با تزریق منابع مالی، تامین تسلیحات برای روشن نگهداشتن آتش فتنه در پاکستان، افغانستان، سوریه، عراق و...هستیم.

* عناصر تشکیل دهنده پیوند بین ایران و پاکستان غیر قابل تخریبند

وی درباره تاثیرپذیری پاکستان در عرصه سیاست خارجی از عربستان و تاثیر آن بر روابط با ایران، اظهار داشت: اینکه انتظار داشته باشیم یک کشور در فرآیند مناسباتی که با دیگر کشورها دارد بری از هر نوع تاثیر و تاثر باشد، پذیرفته نیست. اما اینکه این تاثیرات تا چه حد به زیان کشور ثالثی باشد، قابل بحث است.

این کارشناس مسائل پاکستان با بیان اینکه در عناصر تشکیل دهنده پیوند بین ایران و پاکستان و عوامل مقوم این پیوند به عناصری می‌رسیم که غیر قابل خدشه و غیر قابل تخریب‌ هستند، از جمله این عناصر را همسایگی، اعتقادات مشترک، اشتراکات زبانی و فرهنگی، حوزه تمدنی ایران که تا شبه قاره و فراتر از آن امتداد می‌یابد، برشمرد و گفت: اما سؤال این است که آیا این عناصر برای تحکیم و تقویت مناسبات کفایت می‌کند؟ پاسخ منفی است.

وی ادامه داد: سوال دیگر این است که آیا با وجود این عناصر می‌توان شاهد تخریب یا تنزل جدی مناسبات بود؟ که باز هم پاسخ منفی است. یعنی می‌خواهم این گونه نتیجه بگیرم که در گذشته و امروز علایقی وجود داشته‌اند که ارتباطات و اتصالات دو کشور همسایه را به سمت تخریب سوق دهند، اما ناموفق بوده‌اند.

*اقتصاد ضعیف 230 تا 240 میلیارد دلاری پاکستان

شاکری در ارزیابی از دورنمای روابط ایران و پاکستان در سال 2015 گفت: روابط ایران و پاکستان در اشکال فرهنگی، سیاسی، امنیتی، همکاری‌های بین‌المللی کما فی السابق ادامه دارد. مشکل بین دو کشور عمدتاً در زمینه اقتصادی است و با اینکه تولید ناخالص ملی پاکستان 230-240 میلیارد دلاری است این نشان دهنده عدم قدرت اقتصادی این کشور است.

وی با تاکید بر اینکه پاکستان نیازمند وام‌ها و استقراض از نهادهای پولی بین‌المللی است، افزود: پاکستان نیازمند بعضی کمک‌ها از سوی کشورهای عربی است و این موضوع یک سلسله الزاماتی هم را بر مقامات پاکستان به بار می‌آورد.

سفیر سابق کشورمان با بیان اینکه درک مسائل داخلی و خارجی پاکستان به تنظیم توقعات ایران از این کشور کمک می‌کند، اظهار داشت: پاکستان در عین حال که می‌تواند به بعضی از نیازهای ما چون میوه، برنج، تولیدات نساجی و... پاسخ دهد، ولی با این حال ایران نیز در حوزه‌هایی چون انرژی اعم از گاز، نفت و برق و محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های غذایی و لبنی، صنایع ساختمانی و خدمات فنی و مهندسی می‌تواند در پاکستان بازاریابی کند. ضمن اینکه بخش خصوصی کشور ما باید بازار پاکستان را جدی‌تر بگیرد.

* ایران تنها راه مطمئن پاکستان به بازارهای اروپا

وی گفت: همکاری‌های بین‌المللی در موضوعاتی چون حقوق بشر و یا حمایت پاکستان از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نمونه‌هایی از همکاری‌هاست که در گذشته بوده و می‌تواند تداوم یابد. البته در بخش حمل‌ و‌ نقل، ظرفیت‌های بالقوه و استفاده نشده‌ای هم داریم که اتصالات ریلی بین دو کشور و جاده و دریا حوزه‌های عظیم و پر‌بازدهی هستند که می‌توان روی آنها کار کرد و بهتر است که این را بدانیم راه مطمئن دسترسی پاکستان به بازارهای اروپایی از مسیر ایران می‌گذرد.

شاکری با اشاره به ظرفیت گردشگری در ایران خاطرنشان‌ کرد: امروز به جز گردشگران زیارتی گردشگر دیگری را از پاکستان در ایران نداریم که فکر می‌کنم باید روی این زمینه به ویژه در حوزه گردشگران درمانی که هم امکانات در کشور ما قوی است هم با آداب و سنت‌های اسلامی در کشورمان بسیاری از دغدغه‌های این مسافران رفع می‌شود، بیشتر کار کنیم.

*روابط ایران و پاکستان با جابه‌جایی دولت‌ها دستخوش فراز و نشیب جدی نمی‌شود

سفیر سابق کشورمان در اسلام آباد در خصوص چرایی کمرنگ شدن پاکستان در سیاست خارجی ایران در دولت یازدهم گفت: در سال گذشته میلادی چندین سفر در تراز عالی مقامات دو کشور به پایتخت‌ها انجام شد. سفر نخست وزیر پاکستان به تهران، سفر رئیس مجلس کشورمان به اسلام آباد، سفر رئیس مجلس سنای پاکستان به ایران، سفر وزیران خارجه دو کشور به اسلام آباد و تهران، چندین سفر در سطح وزرای دیگر چون نفت و منابع طبیعی پاکستان، وزیر کشور ایران به پاکستان، وزیر اقتصاد و دارایی به عنوان رئیس کمسیون مشترک، سفر هیات پارلمانی در سطح نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، سفر استاندار سیستان و بلوچستان به پاکستان و اخیراً سفر آصف علی زرداری رییس جمهور سابق پاکستان به ایران و....که تمام این مسائل نشان دهنده امری واضح است که ما با چند کشور محدود این همه رفت و آمد و تبادل نظر داریم، البته معتقدم که مناسبات ایران با پاکستان به گونه‌ای است که با دولت‌های مختلف در تهران و اسلام آباد دستخوش فراز و نشیب جدی نمی‌شود. ضمن اینکه به عنوان یک نکته این را یادآوری می‌کنم که سفارت پاکستان در واشنگتن حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران در آمریکا است و این موضوع قدمت 30 ساله دارد.