وبگردی 08:00 - 10 فروردین 1394
وضعیت کلی خاورمیانه وضعیت پیچیده ای است، به این معنا که امروزه خاورمیانه کانون تقابل سنت و مدرنیته است.

چاره ای منطقی برای خاورمیانه ای غیر دموکراتیک

 از یک سو خواست مدرنیزاسیون و فرهنگ مدرنیته، به خصوص از جنبه های سیاسی خواست دموکراسی ، یک خواست واقعی و اساسی در طبقه متوسط جوامع خاورمیانه ای است. از سوی دیگر هنوز بخش عظیمی از جوامع خاورمیانه درگیر ارزش های سنتی و قدیمی خود هستند. به این ترتیب اکثر حکومت های این منطقه یا به صورت سنتی پدرسالار و سلطنتی هستند و یا اگرچه در ظاهر جمهوری هستند اما اساس حکومت پدرسالارانه است.

مسئله پدرسالاری در جوامع خاورمیانه تنها در عرصه حکومت نیست و این یک فرهنگی عمومی است که از پایین ترین سطوح جامعه، یعنی خانواده به بازتولید ارزش های خود می پردازد. هرگونه تلاشی برای استقرار دموکراسی در این کشورها نیازمند یک تغییر نگرش اساسی در فرهنگ پدرسالاری است و این مسئله دشوارترین مسئله در گذار دموکراتیک در جوامع خاورمیانه ای است.

تغییر نگرش در کل جامعه نیازمند یک جنبش همه گیر و گسترده از پایین ترین سطوح اجتماع یعنی خانواده دارد. جنبشی که بتواند تحول عمیقی در نگرش پدرسالارانه در جامعه را با خود به ارمغان بیاورد و از سوی دیگر همسو با فرهنگ دموکراسی خواهی باشد.

سوالی که در اینجا مطرح است این است که چه راه حلی برای برون رفت از این وضعیت غیردموکراتیک وجود دارد؟ هر جنبشی که بخواهد پاسخی برای حل معظل دموکراسی در خاورمیانه را ارائه کند باید دو مشخصه اصلی داشته باشد:1. این جنبش باید بر اساس مفاهیم و فرهنگ مدرن و دموکراتیک شکل گرفته باشد2. باید به شکل گسترده ای فراگیر و همه جانبه باشد.

طبیعی است که وقتی یک جنبش اصلاح گرایانه می خواهد یک فرهنگ مدرن و دموکراتیک را جایگزین فرهنگ پدرسالار کند، باید دارای اصول اولیه و کلی دموکراتیک باشد. اما این اصول اولیه و دموکراتیک که نیازمند جنبش است، چه اصولی است؟

نخستین و بلکه مهمترین شاخصه دموکراسی برابری افراد در ارائه نظر است. یعنی تک تک افراد جامعه از این نظر که حق دارند در تصمیم گیری های کلی مربوط به سیاست و جامعه از حق رای و نظر برابری برخوردارند.

این حق رای برابر به خودی خود، ما را به دومین شاخصه ی مبنایی فرهنگ دموکراتیک رهنمون می کنند. وقتی همه آحاد جامعه از حق برابر در ارائه نظرات و تصمیمی گیری برخوردارند،پس آزادی در انتخاب و محدود نبودن فاکتور و حیاتی در قاعده رفتار دموکراتیک است. این نکته زمانی خود را بیشتر و حیاتی تر نشان می دهد که این موضوع را در مدل حکومت هایی که خود را جمهوری و در ظاهر دموکراتیک نشان می دهند اما می بینیم که به این آزادی در انتخاب احترام نمی گذارند. به عنوان مثال عراق در دوره صدام حسین یک جمهوری بود که رئیس جمهور طبق قانون اساسی بر اساس آرا مردم انتخاب می شد و در شمارش آرا هم ، ارزش رای افراد تفاوتی نداشت اما در عمل مردم انتخابی جز صدام حسین نداشتند. یعنی ارزش آرا یکی بود اما صدام حسین تنها انتخاب پیش روی مردم بود.

مولفه حیاتی سوم در فرهنگ دموکراتیک مسئله حق رقابت عادلانه است. طبیعی است که وقتی قرار انتخاب آزاد میان گزینه های مختلف باشد، باید این اجازه را داد که افراد بتوانند آزاده در معرض انتخاب قرار بگیرند و بتوانند به صورت عادلانه به رقابت بپردازند تا مردم بتوانند آزادانه به مقایسه میان گزینه های موجود و انتخاب گزینه ای که بیشترین انطباق با علائق آن ها را دارد، بپردازند. این حق رقابت وقتی اهمیت خود را نشان می دهد که مبنایی برای حقوق بعدی خود قرار می گیرد. حقوقی مانند حق آزادی بیان و اندیشه، حق جنبش و اجتماع و امثال این ها.

بنابر این توصیفات لازمه هرگونه حرکت اصلاحی در جهت مدرنیزاسیون در خاورمیانه ، نیازمند این است که بر اصول اولیه دموکراتیک که همانا حقوق مردم است تاکید اساسی داشته باشد و آن ها را به عنوان پیش فرض بپذیرد.

همانطور که پیشتر اشاره شد معضل دموکراسی در جوامع خاورمیانه یک معضل فرهنگی است. فرهنگ به اقتضای ذات خود پدیده ای است که به تعداد افراد جامعه گسترده شده است. فرهنگ در تک تک افراد جامعه رشد یافته، منتقل شده و از نسلی به نسلی دیگر بازتولید می شود. همچنین تک تک افراد در شکل گیری، تغییر و تکثیر آن دخیل هستند. به این معنا گستره فرهنگ تا دورترین مناطق و با خرد ترین واحد اجتماع کشیده شده است.

وقتی گفته می شود که فرهنگ پدرسالار ، فرهنگ غالب در منطقه خاورمیانه است به این معنی است که  این فرهنگ در یکایک افراد بشری در این گستره وجود دارد و خود را بازتولید می کند. یک علت اساسی کندی روند گسترش فرهنگ مدرن همین مسئله است. به بیان ساده تر آن چیزی که مانع حقیقی برای پیروزی فرهنگ مدرن و دموکراتیک است، ضعف مبانی فکری آن در مقابل پدرسالاری نیست، بلکه گستردگی فرهنگ پدرسالار وسختی تغییر آن است. تغییر فرهنگی تغییری است که نمی تواند به صورت دفعی و یک شبه صورت بگیرد. بلکه نیازمند سال ها مداومت بر تغییر و تاکید بر مبانی عقیدتی و نیز باز نشر آن است. به همین سبب ممکن است این روندچندین نسل به طول بیانجامد.

سقوط برخی دولت های پدرسالار در منطقه ( مانند سقوط رژیم صدام حسین در عراق به دنبال لشکرکشی آمریکا ) نشان داد که تنها سقوط یک رژیم پدرسالار منتج به استقرار یک دولت دموکراتیک نمی شود. کما اینکه در عراق بعد از صدام حسین شاهد بودیم که به جای استقرار یک دولت دموکراتیک، به وفور نا امنی گسترده شده است و گروه های بنیادگرای اسلامی عراق را محل اقدامات تروریستی خود کرده اند. حتی دولت برای مبارزه با این گروه های تروریستی از منابع سنتی مشروعیت پدرسالار یعنی مراجع تقلید شیعه طلب کمک می کند و مردم نیز بیش از دولت مرکزی تابع این منابع سنتی مشروعیت هستند.

حکومت پدرسالار در جامعه ای پدرسالار شکل می گیرد. جامعه پدرسالار هم جامعه ای است که ارزش های آن پدرسالارانه باشد به این معنی که یک نظام سلسله مراتبی در همه شئون و سطوح جامعه حکمفرماست. با توجه به این مطلب در کوچک ترین واحد که همان خانواده است، پدر نقش رهبری و تصمیم گیر را بر عهده دارد و اصول دموکراتیک در این سطح ( به معنی دخالت همه افراد در تصمیم گیری ها و برابر رای اعضا)رعایت نمی شود.

سلطه پدرسالاری تنها به معنای سلطه پدر بر خانواده نیست، بلکه دارای معنا و فهوم گسترده تری است. سلطه پدر بر اعضای خانواده، سلطه رئیس خاندان بر اعضای خاندان، سلطه رئیس طائفه و قبیله بر اعضای طائفه و قبیله و سلطه ارباب و فرمانروا و پادشاه بر رعایایش همگی دارای ویژگی های سلطه پدرسالارانه است.

بنابر این تنها با تغییر یک حاکم پدرسالار و حتی با تغییر نوع حکومت نمی توان امید زیادی به دموکراتیک شدن و مدرن شدن در جامعه داشت. چرا که این ساختار گسترده و ریشه دار پدرسالاری در خاورمیانه دوباره مناسبات مربوط به خود را بازتولید کرده و دوباره حکومت را به شکل سابق خود برخواهند گردانند. نمونه همه کشورهای نیوپاتریمونال در خاورمیانه گواه روشنی بر این مدعاست. کشورهایی که با وجود استقرار حکومت های به ظاهر جمهوری ، اما عملا با دمل پاتریمونالیسم اداره می شوند.

با توجه به این مطالب باید در نظر گرفت که هرگونه جنبش اصلاح گرانه در منطقه خاورمیانه نیازمند گستردگی در کوچک ترین سطح اجتماعی یعنی خانواده است. در صورت اصلاح در این بخش است که می توان به آینده ای دموکراتیک تر امیدوار بود.

جنبش های زنان به لحاظ ماهیتی دارای دو خصوصیت ذکر شده در بالا هستند. نخست اینکه به صورت ذاتی دارای مفاهیم و بنیادهای مدرن و دموکراتیک هستند. اغلب این جنبش ها در پی دستیابی زنان به حق رای آزاد و برابر، یا سایر حقوق اجتماعی به صورت برابر با مردان هستند. این به معنی این است که به خودی خود دارای بنیادی عادلانه هستند.

جنبش های زنان خواستار توزیع عادلانه امکانات و رفع تبعیض ها هستند. به این معنی به نوعی در درون خود حقوق اقلیت را تضمین کرده اند. این برابری خواهی منتج به خواست حقوق دیگر می شود که آن ها نیز از پیش زمینه های دموکراسی خواهی به شمار می آیند. به عنوان مثال جنبش های زنان خواهان این هستند که  زنان بتوانند آزادانه و بدون تبعیض انتخاب کنند و انتخاب بشوند. این حق آزادانه انتخاب شدن و انتخاب کردن نیز همانطور که پیشتر اشاره شد از اصول اولیه دموکراسی است.

یکی دیگر از مهمترین خصوصیات جنبش های زنان که نقطه مرکزی این جنبش ها هستند، ماهیت ضد پدرسالارانه این جنبش هاست. این ماهیت در بطن خواست جنبش زنان وجود دارد و شاید مرکزی ترین خواست این جنبش باشد. جنبش های زنان بیشتر به دنبال نفی نا برابری میان زن و مرد هستند، بنابر این مفروض اولیه این جنبش نفی سلطه مردانه ی پدر بر خانواده و به تبع آن بر جامعه است. 

از سوی دیگر به صورت بالقوه گروه هدف جنبش های زنان ، گسترده ترین گروه جامعه است که نیمی از افراد جامعه را درگیر خود می کند. البته این به معنای این نیست که گروه هدف این جنبش ها تنها زنان هستند اما زنان هدف اولیه این جنبش هستند. به بیان دیگر باید گفت که هرچه تعداد زنان بیشتری به حمایت از جنبش های زنان بپردازند در حقیقت تعداد خانواده های بیشتری درگیر می شوند. گستردگی جامعه هدف جنبش زنان باعث خواهد شد که بخش عظیمی از جامعه با این جنبش و ارزش های آن درگیر شوند و به این ترتیب روند تغیر ارزشهای فرهنگی راحت تر و سریع تر انجام گیرد.

 

 

 


6112567
 
پربازدید ها
پر بحث ترین ها

مهمترین اخبار وبگردی

وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» خواب علاوه بر بازیابی انرژی، نقش مهمی در سم‌زدایی بدن و احیای ذهن دارد. از دیگر مزایای خواب باکیفیت می‌توان به ترمیم سلول‌ها و متعادل‌سازی هورمون‌ها اشاره کرد.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» بهترین کاری که والدین می‌توانند در جستجوی پتانسیل‌های پنهان انجام دهند آن است که فرزندشان را با معلم یا مربی مرتبط سازند که به پتانسیل‌های آنان ایمان دارد.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» ماه رمضان، ماه مغفرت و برآورده شدن آرزوها و دعاهای انسان است؛ اینکه در این ماه که مهمان خداوند باری تعالی هستیم، از خدا چه بخواهیم، پرسشی است که در این نوشتار با استفاده از آیات و روایات به آن پرداخته شده است.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» اگر نمی‌توانید خشم خود را کنترل کنید و‌سر هر مسئله‌ای سریع خشمگین می‌شوید خواندن مطلب زیر را برایتان توصیه می‌کنیم.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» با تضعیف شدن قدرت آمریکا در کنترل و دیکته کردن امور جهانی، جهان جدیدی در حال ظهور است.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» در این خبر به نام و ترتیب سوره‌های قرآن پرداخته‌ایم.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» تغییر عادات غذایی، کم آبی بدن و گرسنگی ناشی از روزه‌داری ممکن است روی خلق و خوی ما اثر بگذارد و زود عصبانی شویم.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ۲۸ آبان‌ماه سال گذشته طیف جدیدی از دستاوردهای خود را به نمایش گذاشت.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» حل معما‌های ریاضی در کنار گذراندن وقت از جمله بهترین گزینه‌ها برای به چالش کشیدن مغز و تقویت آن محسوب می‌شوند.
وبگردی
«باشگاه خبرنگاران» حقیقت شب‌قدر منشأ و سرچشمه ولایت و حلقه اتصال بین نبوت و امامت حضرت زهرای‌اطهر (سلام الله علیها) است.

مشاهده مهمترین خبرها در صدر رسانه‌ها

صفحه اصلی | درباره‌ما | تماس‌با‌ما | تبلیغات | حفظ حریم شخصی

تمامی اخبار بطور خودکار از منابع مختلف جمع‌آوری می‌شود و این سایت مسئولیتی در قبال محتوای اخبار ندارد

کلیه خدمات ارائه شده در این سایت دارای مجوز های لازم از مراجع مربوطه و تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد.

کلیه حقوق محفوظ است