به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام والسملمین دکتر علی نصیری استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی به ضرورت رعایت اصل اعتدال در سلوک اخلاقی پرداخته است.
یکی از اصولی که در باید در سیر به تعالی اخلاقی رعایت گردد، توجه به همه نیازهای نفس است؛ به این معنا که در کنار مراقبت از نفس در برابر هواها و هوس های نفسانی و شیطانی و عادت دادن آن به عبادت و ذکر که همان نیازهای عِلوی نفس است، باید به نیازهایی دیگر همچون شادی، گردش، ورزش و تفرّج نیز توجه کرد. نیازهایی که در برخی از روایات از آنها به عنوان زمینه ساز تقویت روح و جان تعبیر شده است.
باری، گاه افرادی که گام در راه سیر و سلوک می گذارند گمان می کنند که پیوسته باید مشغول ذکر و عبادت باشند و در تمام محافل و مجالس مذهبی در مساجد و حسینیه ها شرکت نمایند و هماره باید در اندیشه اصلاح نفس و تهذیب باطن باشند.
آنان می‌پندارند انسانی که دین تصویر نموده، انسانی است که به‌خاطر توجه به عظمت باری و خُردی اطاعت و بزرگی معاصی، هماره در تب و تاب بوده و شادی و شعف را از او گرفته می‌شود و مجالی برای پرداختن به شادی و خوشی ها باقی نمی‌گذارد.
آنان بر این گمان اند که به همین جهت قرآن از انسان‌های شاد مذمت کرده است و در روایات از قهقهه مستانه نکوهش شده و در برابر، بر تفکر تاکید شده و از آن به عنوان یکی از صفات مؤمن یاد شده است.
در حالی که باید تاکید کرد که ارائه تصویر انسان غمگین، افسرده، گریزان از شادی، شعف و خوشی های حلال از نگریستن ناقص به پیکره دین حکایت می‌کند، زیرا در مقابل نصوص مورد استناد، ادله فراوانی وجود دارد که عکس آن را اثبات می‌کند.
به عنوان نمونه قرآن از بهجت و سروری یاد می‌کند که به هنگام تماشای حرکت دسته جمعی چهارپایان بامدادان و شبانگاهان به انسان دست می‌دهد، چنان‌که سرور و شادمانی را که از زیبایی و طراوت گلها و گیاهان برای هر بیننده‌ای حاصل می‌شود، از نشانه‌های خداوند دانسته است.
در روایات بر مداعبه و بشّاش بودن بین برادران مؤمن تاکید شده و ایجاد سرور در دل مؤمن با ایجاد سرور در دل پیامبر اکرم (ص) و خداوند برابر دانسته شده است و با اذعان بر این‌که قلب آدمیان بسان بدن آنان دچار ملالت و خستگی می‌شود، بر پیدا کردن راههایی برای نشاط آن تاکید شده است.
همچنین از زبان پیشوایان دینی به مؤمنان سفارش شده تا اوقات شبانه روز خود را به سه یا چهار بخش تقسیم کنند. درباره تقسیم شبانه روز به سه بخش در فرمایش حضرت‌امیر (ع) چنین آمده است: «لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یرُمُّ [فِیهَا مَعَایشَهُ] مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ یخَلِّی [فِیهَا] بَینَ نَفْسِهِ وَ بَینَ لَذَّتِهَا فِیمَا یحِلُّ وَ یجْمُل. مؤمن دارای سه ساعت است: ساعتی به مناجات با پروردگار خود می‌پردازد و ساعتی به مرمّت معاش خود اختصاص می‌دهد و ساعتی را برای خلوت کردن بین خود و لذتّهای حلال و دلچسب اختصاص می‌دهد.»
در روایتی دیگر از امام‌کاظم (ع) به تقسیم چهارگانه شبانه روز تاکید شده است. در این روایت بخش چهارم ویژه معاشرت با دوستان است. نکته قابل تأمّل در این روایت آن است که امام فرمود با ساعت چهارم که به لذات و خوشی‌ها اختصاص می‌دهید، بر انجام امور خود در سه ساعت دیگر توانمند می‌شوید: «و سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکمْ فِی غَیرِ مُحَرَّمٍ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَی الثَّلَاثِ سَاعَاتٍ.»
از سویی دیگر، باید دانست که مقصود از شادمانی مذموم که در برخی از آیات و روایات آمده، آن آن دسته از سرمستی‌های خوشگوارانه است که از سرعشق ورزی و دلبستگی به تمتعات دنیوی و غفلت از مبدأ و معاد حاصل می‌شود. چنان‌که قرآن در این باره می‌فرماید: «وَفَرِحُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا» و در جایی دیگر فرمود: «ذَلِکمْ بِمَا کنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیرِ الْحَقِّ».
باری خداباوری، فرجام اندیشی و مسئولیت‌شناسی، متانت، خاموشی و وقار را به همراه می‌آورد، اما این امر با شادمانی و بهره مندی از خوشی ها که به‌خاطر انجام وظایف دینی به انسان رخ می‌دهد یا در پاسخ به نیازهای روحی خود و اطرافیان رخ می‌نماید، منافاتی ندارد، چنان‌که حضرت‌امیر (ع) در توصیف مؤمن فرمود که شادی مؤمن در چهره او و اندوه او در دل اوست: «یا هَمَّامُ الْمُؤْمِنُ هُوَ الْکیسُ الْفَطِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِه.»
عدم توجه به همه نیازهای نفس و افراط در جهت دادن نفس به عرصه اخلاق و معنویت ممکن است برای کسانی که توانش سیر اخلاقی در آنها محدود است، زمینه انزجار و اعراض از سیر معنوی فراهم آورد.
