علی ربیعی پس از آنکه گفت محو فقر شدید و کنترل انواع فقر مطلق در دستور کار دولت است، توضیح داد: «معاون اول رئیس‌جمهور تأکید کرده‌اند که در لایحه بودجه باید بخشنامه‌ای برای مبارزه با فقر خشن ایجاد شود.» او البته نه درباره شاخص‌های این نوع فقر و نه درباره تعداد ایرانی‌های مبتلا به آن اظهارنظری نکرد.

• فقر خشن چیست؟

در بیشتر منابع، فقر خشن معادل «گرسنگی» درنظر گرفته شده و پایین‌ترین رده‌های درآمدی یک جامعه را دربر‌می‌گیرد. حسین راغفر، اقتصاد‌دان و استاد دانشگاه با بیان اینکه فقر خشن تعریف بین‌المللی روشنی ندارد، می‌گوید: «فقر به اصطلاح حاد را داریم که شامل افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب‌ها می‌شود؛ یعنی کسانی که به شکل بسیار عریان حضورشان در مجامع عمومی کاملا مشخص است. معمولا هم به افراد گرسنه که دچار آسیب‌های مختلفی شده‌اند، اطلاق می‌شود.» محسن ایزدخواه، اقتصاد‌دان دیگر در تعریف فقر خشن می‌گوید: «‌ما امروز اشکال مختلف فقر خشن را در جلوه‌هایی مانند کلیه‌فروشی و فروش سایر اعضای بدن، کودک و فرزند‌فروشی، رحم اجاره‌ای، گورخوابی، کودکان کار، تن‌فروشی، گسترش وسیع افراد معتاد، آلت دست قرار گرفتن قاچاقچیان در ابعاد مختلف قاچاق و... می‌بینیم.»

احمد میدری، معاون رفاهی وزیر کار و رفاه اجتماعی هم می‌گوید: «یک فقر درآمدی داریم و یک فقر قابلیتی. فقر درآمدی به‌معنای این است که در‌آمد فرد کفاف زندگی‌اش را نمی‌دهد. فقر خشن مربوط به نمونه تند و آزار‌دهنده از فقر درآمدی است.» اما چرا در کنار عبارتی مانند فقر مطلق، موضوع فقر خشن مطرح می‌شود؟!

• برنامه دولت

هم حسین راغفر و هم محسن ایزدخواه آنچه در این زمینه از سوی وزیر کار مطرح شده را به نوعی تکمیل اظهارات قبلی رئیس‌جمهور درباره حذف فقر مطلق می‌دانند که در خرداد امسال مطرح شد. ایزدخواه در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «ریشه‌کنی فقر مطلق ظرف 4سال چندی قبل از سوی رئیس‌جمهور محترم و بعد هم وزیر کار مطرح شد. حتی بعد آقای ربیعی این زمان را به 2سال تقلیل دادند. از همان زمان، بین صاحب‌نظران این پرسش مطرح شد که آیا این ادعای بزرگ را با شناخت و آگاهی اعلام کرده‌اند یا به‌دلیل عدم‌شناخت از مقوله فقر و ابعاد و اشکال این پدیده بوده است؟ به دلایل مختلف دولت قادر نیست در کوتاه‌مدت این تنگنا‌ها را برطرف کند.

شاید ایشان در این اظهارات تابع احساسات شده‌اند یا اینکه خدایی ناکرده گزارش‌های غیرکارشناسی از سوی وزارتخانه متبوع برای ایشان تهیه شده که متأسفانه این گزارش مبنایی شده که آقای رئیس‌جمهور نیز طبق آن اعلام کردند ظرف 4سال فقر مطلق را ریشه‌کن می‌کنیم. طرح موضوع فقر خشن نشان داد وزیرتعاون تذکرات صاحب‌نظران را در مورد ادعای قبلی خود در از بین بردن فقر مطلق ظرف 2سال پذیرفته‌اند و در واقع صحبت‌های قبلی خود را تصحیح کرده‌اند.» حسین راغفر نیز در این‌باره به همشهری می‌گوید: «احتمالا این همان موضوعی است که رئیس‌جمهور محترم نیز به آن اشاره کرده و گفته بودند فقر مطلق را از بین می‌بریم. به‌نظر بنده با توجه به ظرفیت‌های موجود کشور، ریشه‌کنی فقر مطلق در کوتاه‌مدت در شرایط موجود اقتصاد ایران اگر غیرممکن نباشد، امری است دشوار. اما می‌شود به حذف فقر خشن و حاد امیدوار بود» میدری برنامه دولت برای مبارزه با فقر خشن را چنین توضیح می‌دهد: «در حال تنظیم یک لایحه مساعدت با عنوان نظام چند‌لایه تأمین اجتماعی هستیم. یک لایه از این سیاست‌های رفاهی لایه مساعدت است. مساعدت شامل افرادی می‌شود که ناتوان هستند؛ یعنی افرادی که غیرقابل توانمندسازی هستند؛ مثل سالمندان، معلولان شدید و از‌کار‌افتادگان که این افرد جزو لایه یک سیاست‌های رفاهی هستند.لایه 2کسانی‌اند که فقیرند اما قابل توانمندسازی هستند. بخش دیگر به حوزه اجتماعی و اقتصادی ارتباط دارد. لایحه بیمه فراگیر تنظیم شده و سازمان برنامه هم موافقت کرده، به‌زودی این لایحه به‌دست دولت می‌رسد و به محض تعیین بودجه اجرایی خواهد شد.»

• چند نفر هستند؟

مهم‌ترین پرسش در این موضوع پاسخ روشنی ندارد. معاون وزیر کار با بیان اینکه اعلام نرخ خط فقر هنوز به صلاح نیست، می‌گوید: «‌براساس آمارهای بین‌المللی در کشور ما کمتر از 5درصد دچار فقر خوراکی و گرسنه هستند. این نوع فقر در جامعه ما خوشبختانه درصد پایینی دارد. برآورد ما از اینگونه افراد زیر 2‌میلیون نفر است. گرسنگی به این معنا که فردی روزانه کمتر از 2هزار کالری دریافت کند. »

تخمین راغفر اما اختلاف معناداری با آنچه میدری می‌گوید، دارد: «‌آمارهای ما نشان می‌دهد در شرایط کنونی حداقل 6درصد از کل جمعیت کشور یعنی حدود 5میلیون نفر دچار گرسنگی هستند. با فرض اینکه یک خانواده مددجوی 3نفره ماهانه 200هزارتومان از نهاد‌های حمایتی دریافت ‌کند و 150هزار تومان هم یارانه در‌ ماه بگیرد به رقم 350هزار تومان در‌ ماه می‌رسیم که این رقم حتی نمی‌تواند نیاز غذایی خانواده را تأمین کند. به اعتقاد من، برای امسال خط فقر مطلق در تهران برای هر فرد حدود 800هزار تومان و خط فقر شدید برای یک نفر حداقل مبلغ 250هزار تومان است. این دو سطح فقر هر چند براساس جغرافیا و محل زندگی افراد در کشور تغییر می‌کند اما این تغییر معنا‌دار و چندان زیاد نیست. شاید پایین‌ترین نرخ خط فقر مطلق در نقاط دورافتاده به 600هزار تومان و پایین‌ترین حد فقر شدید در این مناطق برای یک نفر به 180هزار تومان برسد.»

• مشکل اول شناسایی است

احمد میدری: در مورد 2میلیون ایرانی مبتلا به فقر غذایی مکانیسمی که بین ما و وزارت بهداشت وجود دارد این است که فرد به یکی از زیر‌مجموعه‌های وزارت بهداشت مراجعه می‌کند و بعد از شناسایی و بررسی در اختیار نهادهای حمایتی قرار می‌گیرد. این افراد تحت پوشش قرار می‌گیرند. مشکل اول شناسایی این افراد بوده و تأمین بودجه مشکل بعدی است.