به گزارش ایسنا، ناصر تقوایی که نزدیک به دو دهه است فیلمی نساخته در کارنامه کاری خود چند اثر به جاگذاشته که در زمره فیلم‌هایی عاشورایی و مرتبط با محرم و عزاداری امام حسین (ع) محسوب می‌شود و حتی فیلمی را به طور اختصاصی برای پرونده ثبتی تعزیه در فهرست میراث معنوی یونسکو ساخته است.
این فیلم «تمرین آخر» نام دارد که مبتنی بر متن کلاسیک تعزیه «حُر دلاور» نوشته میرعزای کاشانی است؛ متنی که در اوایل حکومت قاجار نوشته شده و از معتبرترین متون در میان تعزیه‌نامه‌های چندگانه حر دلاور است.
تقوایی چند سال قبل درباره این فیلم گفته است: در «تمرین آخر» تلاش کردم یک تعزیه بسازم و مخاطبان را با این هنر قدیمی آشنا کنم. این فیلم در جریان ساخت فیلمی 10 دقیقه‌ای که از سوی یونسکو، راجع‌به ثبت تعزیه به عنوان میراث ایرانیان پیشنهاد شد شکل گرفت و با توجه به امکانات موجود نمی‌توانستیم از تماشاگران استفاده کنیم و در واقع جوری ساخته شد که روح تعزیه منتقل گردد. البته در بخشی که تعزیه با حضور مردم اجرا می‌شود، نتوانستم زمینه اجرایی که دلم می‌خواست را فراهم کنم زیرا تعزیه واقعی را می‌توان فقط در روز عاشورا و در جمع مؤمنان اجرا کرد اما در این فیلم چند روز قبل با دو وانت و بلندگو در شهر راه افتادیم و اعلام کردیم که در روز جمعه می‌خواهیم قسمت پایانی تعزیه را فیلمبرداری کنیم و از مردم خواهش کردیم که با لباس مشکی در این مراسم شرکت کنند که البته آن‌ها هم با ما بسیار همکاری کردند تا حال و هوای عزاداری در تعزیه ایجاد شود. من به تعزیه به عنوان یک نمایش ایرانی نگاه کردم. البته نباید فراموش کنیم که نظم بیشتری در نمایش نسبت به تعزیه وجود دارد.
به گفته وی، «فراموش نکنیم تعزیه تنها هنر نمایشی تاریخ اسلام است که از دوران کهن باقی مانده و زوایای پنهانی دارد که به عنوان یک هنر مستقل و شکافی نمی‌شود، این هنر قدیمی، طرفداران بسیاری دارد. موسیقی در تعزیه، صرفا یک عنصر تزئینی نیست و به شدت تعزیه را همراهی می‌کند.»
این کارگردان با اشاره به ساخت فیلمی از کیارستمی که درباره تماشاچی تعزیه ساخته، گفته بود: کیارستمی فیلمی از تماشاچی تعزیه ساخت که خود تعزیه مطلقا در آن نبود. من تصمیم گرفتم با خود متن یک تعزیه بدون تماشاچی بسازم، به همین دلیل «تمرین آخر» انتخاب شد. گروهی تمرین کرده بودند که تعزیه‌ای در شهر کاشان اجرا کنند که آخرین تمرین‌شان بود، کسانی که در این فیلم ایفای نقش می‌کنند بهترین بازیگران تعزیه هستند این اجرا هم‌زمان با المپیک آتن رخ داد، کشورهایی که گروه ورزشکار برای شرکت در این مسابقه داشتند، می‌توانستند یک گروه هنری هم همراه آن‌ها بفرستند که از ایران برای این کار فرهنگی گروه تعزیه انتخاب شده بود. بنابراین تصمیم گرفتم تعزیه حُر را انتخاب کنم که در آتن هم قابل اجرا باشد. به مفهوم امروزی اگر یک تعزیه ایرانی در کشور دیگر و با فرهنگ دیگری اجرا شود، تماشاگرانی که شیعه نیستند هم می‌توانند آن را بفهمند، این آزمایش باید با تعزیه ایران انجام می‌شد. این اولین گام در این موضوع بود و من معتقدم راه نجات تعزیه هنوز هم همین است و شاید ایام محرم بهترین زمان باشد تا ما آن را با یکی از باسابقه‌ترین هنرها که هنر ملی ماست، پر کنیم.
تقوایی با انتقاد از اینکه «هیچ حمایتی از تعزیه نمی‌شود و حتی در برخی موارد با آن هم مقابله می‌شود و تکیه‌هایی که محل اجرای این نوع نمایش‌ها هستند، رها شده‌اند»، اضافه کرده بود: هنگامی که این فیلم تهیه شده بود دوبار در جشنواره فجر همان سال به نمایش گذاشته شد، بعد از نمایش اول تعدادی از تهیه‌کنندگان تلویزیون برای خرید این فیلم به من مراجعه کردند که من هم از این موضوع استقبال کردم که حداقل قسمتی از هزینه آن برای سازمانی که این فیلم را ساخته است، جبران شود. اما در اجرای دوم که در جشنواره نشان داده شد، یکی از آن تهیه‌کننده‌ها نزد من آمد، عذرخواهی کرد و گفت، تلویزیون با اجرای تعزیه مخالفت کرده است و از آن روز به بعد نمایش تعزیه از تلویزیون ممنوع شد و من دلایل این حرکت‌های برعکس را نمی‌فهمم.
تقوایی اظهار کرده بود: تعزیه‌ها به طور کلی نمایش‌های اکسپرسیونیستی هستند، ما چنین واژه‌هایی در فرهنگ خودمان نداریم، اما بعد از وارد شدن تئاتر مدرن کم‌کم این مفهوم برایمان روشن شد و کارایی خودش را پیدا کرده است. یکی از ویژگی‌های اکسپرسیونیست این است که بازیگران شخصیت‌هایشان متحول نمی‌شوند مثل نمایش «چخوف». او حتی این کار را تقویت می‌کند و هنگامی که می‌خواهد تکلیف بازیگر را با مخاطب خودش روشن کند یک‌باره صفت بازیگر خودش را عشق می‌گذارد. در تعزیه هم همین‌طور است، نقش حُر نقشی است که تحول پیدا می‌کند اما یک نقش که شمر است، دقیقا همان شخصیت اکسپرسیونستی است.
این فیلمساز مستندهای «تمرین آخر» و «تعزیه» را با موضوع «تعزیه» ساخت که برای ثبت هنر تعزیه در فهرست میراث جهانی در سال ۱۳۸۳ به یونسکو ارسال شدند.
«تعزیه» در مدت یک هفته در منطقه زواره اصفهان با حضور جمعی از بهترین تعزیه‌خوان‌های ایران تصویربرداری شد.
اما تقوایی بجز این دو مستند که صحنه‌هایی از آن با همکاری فیلمخانه ملی ایران در اختیار ایسنا قرار گرفته، مستند «اربعین» را هم در سال ۱۳۴۹ با محوریت عزاداری در شهرهای جنوبی کشور به ویژه بوشهر ساخته است.
این فیلم که یک سال بعد از ساخت برای اولین بار در شیراز نمایش داده شد، تصاویری ناب از یک مراسم اربعین در مسجد دهدشتی‌های بوشهر را نشان می‌دهد. این فیلم با تصاویری از تدارک مراسم عزاداری امام حسین (ع) آغاز می‌شود و بعد دریا و خورشید همراه با صدای سنج و دمام، آغاز واقعه‌ای را خبر می‌دهند.
ناصر تقوایی که در جوانی خود این مستند را ساخته درباره آن گفته است: «در مراسم عزاداری در بوشهر، عواطف سخت، به آرامترین، زیباترین و انسانی‌ترین شکل خود بروز می‌کنند.»
منوچهر آتشی ـ شاعرـ که خودش هم بوشهری است در همان سال‌ها برای فیلم «اربعین» تقوایی نوشته است: «باری سینه‌زنی تا مرحله دوم که واحد می‌نامند ادامه می‌یابد و بیننده درمی‌یابد که دست کم پانصد، ششصد دست، چنان با هم و منظم بر طرف چپ سینه‌های برهنه مردان فرود می‌آیند که گویی یک دست واحدند. پس از واحد به ناگاه در می‌یابیم که ضربه یکی در میان می‌شود؛ نوحه‌خوان با سکوت تعمدی نفس‌های بیندگان را در سینه حبس می‌کند تا سینه‌زنان را تا حد از پای افتادن به هیجان درآورد. هم از این است که می‌بینید در میانه، هیکل برهنه و درشت مردی را بر سردست بیرون می‌برند و آن گاه هیا مولا سر می‌رسد. حلقه‌های دایره‌ای به بیضی‌هایی چندی تبدیل می‌شوند و تا شروع مرحله بعد که شاید شبیه‌خوانی باشد ادامه می‌یابد.»
مستند «اربعین» همچنین به عنوان سندی از نوحه‌خوان قدیمی بوشهری «بخشو» که بسیاری از نوحه‌های ضربی آن منطقه از جمله نوحه مشهور «ممد نبودی ببینی» تحت تاثیر سبک او هستند، شناخته می‌شود.
انتهای پیام
