درآمد:

اهمیت و جایگاه کتاب بر کسی از اهالی فرهنگ پوشیده نیست؛ اما در عمل آن چنانکه که بایسته آن است اتفاق نمی افتد. نه در حوزه حمایت مالی و نه ترویج واطلاع رسانی جایگاه برابر با سایر عرصه های فرهنگ ندارد.

به اقتضای سابقه و تجربه بیشتر فعالیتتم در حوزه کتاب و باگذشت 8 ماه از گذشت مسئولیت در ارشاد قم مجموعه گزارشاتی را در ارتباط با وضعیت فعلی کتاب قم به عنوان بزرگترین مرکز کتاب دینی کشور، صدور مجوز و چالشهای آن، ارتقای سطح ناشران و...در چند بخش تقدیم می کنم.

انشاءالله  پس از آن سایر مسائل حوزه کتاب کشور، و موسسات فرهنگی نیزخواهم پرداخت.

.در بخش اول به وضعیت فعلی نشر قم پرداخته شد و در این بخش بحث صدور مجوز کتاب و برخی چالشهای آن.

اگر فرصتی شد پس از آن سایر مسائل حوزه کتاب کشور اشاره ای خواهم داشت.

بررسی قبل از انتشار کتاب

 طبق  مصوبه فروردین ماه 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی، ناشران باید کتاب ها را قبل از چاپ برای بررسی و اخذ مجوز به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه کنند که در این زمینه با تمهیدات اندیشیده شده، این فرآیند بسیار کوتاه تر شده است به طوری که در حال حاضر از استان ها و شهرستان های همجوار قم و بعضا دورتر، برای اخذ مجوز به استان قم مراجعه می کنند و با توجه به اینکه قم زودتر مجوز را صادر می کند، درخواست صدور مجوز از استان های همجوار، متعدد داشته ایم.

افزایش هجده درصدی در ورودی کتاب ها

در سال 92 از ابتدای سال تا 20 مرداد، 2067 تقاضای صدور مجوز انتشار داشتیم اما در سال 93 تا مردادماه با افزایش هجده درصدی، و 2471 مورد تقاضا برای صدور مجوز کتاب بوده است. با تمهیدات صورت گرفته امیدواریم که شاهد رشد و اقبال بیشتر اهل فرهنگ هم باشیم.

براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در فروردین ماه 1389، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است تمامی کتاب ها را قبل از انتشار بررسی کرده و سپس مجوز نشر را صادر کند.

هرچند این مصوبه در دولت قبل معطل مانده بود و عملیاتی نشد و برای اولین بار در دولت فعلی، اعضای هیأت مرکزی بررسی کتاب پس از طی فرایندهای لازم معرفی شدند. اعضای این به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز رسید و کمیته های جانبی آن هم به مرور در حال شکل گیری و فعالیت هستند.

شفافیت در بررسی کتاب ها

از سال های قبل استان قم جزء پنج استانی است که در آن ممیزی انجام می شود اما بررسی ها طبق مصوبه 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی نبود و عزیزانی که در حال حاضر با ما همکاری می کنند طبق همان روال گذشته کتابها را بررسی می کردند و احیانا مواردی بود که در مصوبه 89 آمده بود و رعایت نمی شد، و مواردی هم طبق مصوبه نبود،  واحیانا بدون هیچ قانونی برخی الزامات -هرچند مفید - برای ناشران وجود داشت که مقرر شد فقط  مصوبه 89 و قانون 1348 ، ملاک ارزیابی کتابها باشد. همچنین اگر کتابی مشروط شد، دلیل آن ذکر خواهد شد تا با رفع اشکال، مجوز آن صادر شود. با این کار هم روند رسیدگی تسریع شده وهم برخی اشکالات قبل برطرف شده،  هرچند به ندرت در مواردی هم شنیده می شود که گاهی به عنوان سختگیری اعتراضی صورت گرفته است.

بررسی کتاب ها بر اساس 28 محور مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی

بررسان کتاب باید کتاب را با استفاده از محورهای مصوب در سه حوزه:

 مسائل دینی و اخلاقی،

 سیاسی واجتماعی،

 و حقوق وفرهنگ عمومی،

بررسی کنند و در صورتی که کتاب منافاتی با این محورها نداشته باشد مجوز انتشار کتابها بلافاصله صادر می شود.

رعایت وحدت اسلامی و وحدت داخلی ضروری است

بحمدالله ناشران قم در موضوعاتی همچون عدم رعایت مسائل اخلاقی و... خود مراقبت هستند، و در استان قم از این دست مشکلات کمتر در تقاضاها وجود دارد اما مواردی که گاهی در استان ما دیده می شود در خصوص رعایت وحدت اسلامی است که رعایت آن مورد اتفاق همه مراجع عظام و مسئولان کشور است.

 به همین دلیل و با اذعان به ضرورت رعایت وحدت اسلامی، با حساسیت در این خصوص دقت داشته و احیانا در برخی آثار که کمتر توجه شده، تذکراتی به نویسنده وناشر داشته ایم تا بدون توجه به آن کتابها مورد سوء استفاده دشمنان خصوصا با وضعیت حساس منطقه قرار نگیرد.

همچنین  باید مراقب بعضی از گرایش های افراطی که مخل وحدت جامعه است و احیانا با اتهامات غیر مستند به وحدت جامعه آسیب وارد می کند نیز باشیم.

جلوگیری از انتشار کتب ضعیف، از طریق ممیزی، منجر به کار سلیقه ای می شود

کتاب های ضعیفی که مضر به اعتقادات نباشد، خیلی با بحث ممیزی با آن برخورد نمی کنیم، چون به مصلحت نمی بینیم. هرچند هیچ علاقه ای نداریم که این گونه کتاب ها منتشر شوند ولی نمی خواهیم در همه موارد از طریق ممیزی از ان جلوگیری شود. چون تبعات منفی آن بیشتر از منفعت ان است.

مواردی داشتیم که از ضعف تالیف برخوردار بوده و یا اشکالاتی بوده که باعث ضربه زدن به مبانی اعتقادی است و مسائلی است که معمولا بزرگان بارها و بارها نسبت به این مسائل حساسیت به خرج داده اند، از انتشار آن جلوگیری شده است. اما درسایر موارد آثار ضعیف استفاده از حربه ممیزی برای عدم انتشار انها، منجر به کار سلیقه ای خواهد شد چون معیار مدونی وجود ندارد.

بنابراین در خصوص کتاب های ضعیف دینی تا مقداری که احساس کنیم طبق معیارهای مصوب است اقدام خواهیم کرد اما عموما برخورد با این گونه کتاب ها نباید به شکل ممیزی باشد بلکه باید به گونه ای دیگر حل شود.

 چون سپردن این وظیفه به ممیزی منجر به اعمال سلیقه می شود، فقط باید از طریق نقدهای جدی و جلوگیری از هرگونه حمایت و...فرصت ترویج انها گرفته شود.

حساسیت ویژه در صدور مجوز حوزه سیاسی و اجتماعی

 اگر کتابی بخواهد اتهامی غیر مستند را نسبت به شخصیت افراد اعم از بزرگان و شخصیت هایی که شناخته شده هستند و همچنین عموم مردم متوجه کند و حقوق افراد را رعایت نکند به گونه ای که خود فرد، آن را نگفته باشد و دادگاه نیز در مورد آن نظر نداده باشد، و یا در منبع معتبری نباشد، مطمئنا اجازه چاپ این گونه کتاب ها داده نمی شود، چون حقوق افراد محترم است.

ممکن است ما افرادی را طرز فکر و رفتار انها را نپسندیم یا اتهاماتی متوجه شان باشد و یا حتی محکومیتی قضایی داشته باشند، اما نمی توان فراتر از محکومیت صادر شده، به افراد نسبتی اضافی داد و در کتاب منتشر کرد.

حقوق افراد مورد تاکید اسلام، قوانین کشور وهمین مصوبه لازم الاجرای شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

فراهم شدن شرایط برای تسهیل ناشران و سرعت ممیزی

دستورالعملی در هیئت مرکزی ممیزی کتاب در وزارت ارشاد تهیه شده و قرار بر این است ناشرانی که امکانات و توان بررسی کتاب های خودشان را دارند پس از تایید صلاحیت هیئت بررسی شان، خودشان وظیفه ممیزی را عهده دار شوند، کاری که در قم بدون داشتن چنین دستورالعملی از 4 سال قبل اجراشد.

با این مصوبه و این اتفاق ارزشمند در هیئت مرکزی بررسی کتاب، پس از ابلاغ این مصوبه، موسسات نشری که امکانات، توان و شورای بررس کتاب دارند، وقتی اعضای شورا را معرفی کردند و مورد تایید قرار گرفتند، دیگر نیازی نیست که آثارشان در هیئت ممیزی،  بررسی شود و با فرایند مخصوصی که اغلام خواهد شد، مجوز کتاب آنان صادر خواهد شد.

درحقیقت  شوراهای بررسی این موسسات نشر، جایگزین ارزیاب های هیئت برسی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهند شد و در این صورت هم کار آنها سریعتر پیش می رود، هم کار ادارات ارشاد کمتر می شود و خود ناشران هم با دقت بیشتری در زمینه آثار خود اقدام می کند  که ان شاء الله در این حوزه هم امیدوار هستیم که شاهد تسهیل بیشتری باشیم.